P Deze zomer verschijnt een zeer speciale uitgave 1 A i 4 :T Inhoudsopgave 16e jaargang HE OP ZOOM bergen op zoom gebouwd EN BE- SCHOUWD. STUDIES OVER STAD EN STADSBEELD UITGEGEVEN TER GELEGENHEID VAN HETZEVENHONDERD JARIG BESTAAN VAN DE HEERLIJKHEID VAN STAD EN LAND VAN BERGEN OP ZOOM In dit jubileumboek, samengesteld onder auspiciën van de Geschiedkundige kring zijn een aantal bijdragen opgenomen be- treffende de volgende onderwerpen- "Het Markiezaat van Bergen op Zoom" door prof, Dr. Ir. R. Meischke. In dit bouwhistorisch overzicht geeft deze pro minente schrijver een gedetailleerde be schouwing over dit belangrijke monument I van vijftiende eeuwse bouwkunst. Hij komt I daarbij tot conclusies, die een nieuw licht werpen op tot dusverre verwaarloosde of onbekende aspecten van zes eeuwen bouw en bewoningsgeschiedenis van het ge bouwencomplex. Dit was van 1819 tot 1957 als kazerne in gebruik en thans na een grondige restauratie, omgevormd tot een uniek cultureel centrum. De schrijver spreekt zijn waardering uit voor de trouw waarmee men aan de bij het begin van de restauratie aangenomen uitgangspunten heeft vastgehouden en het zorgvuldige vakmanschap waarmee men het werk heeft uitgevoerd. Vorming en voortbestaan van het middel eeuwse stadsbeeld" door W.A. van Ham Aan de vorming van het middeleeuwse stadsbeeld wordt ruime aandacht besteed door beschouwingen over het ontstaan en de ontwikkeling van de stadsplattegrond waarbij de nadruk valt op de afronding daarvan tijdens het hoogtepunt van de middeleeuwse stadsgeschiedenis. De stad wordt niet gezien als een geïsoleerd ver schijnsel, maar behandeld in het kader van de streekgeschiedenis, want de stad en de regio zijn vanouds met elkaar ver bonden. Tenslotte vraagt de schrijver zich af, wat er van het middeleeuwse stads beeld is overgebleven. Hij komt daarbij tot de conclusie, dat van een gave middel eeuwse stadsplattegrond geen sprake kan zijn. Alleen de straten in het hart van de stad vormen een vrijwel onaangetast stra mien. De bebouwing onderging verande ringen, die door de dynamiek van de eeuwen als het ware gedicteerd werd. Van dit aspect van de middeleeuwen in het stadsbeeld is niet veel meer waar te nemen "Merkwaardigheden van kleine en middel grote monumenten" door Ir. J.L.C. Weyts. Naast de elders in deze studie behandelde grote monumenten bezit Bergen op Zoom nog een aanzienlijk aantal middelgrote: daarvan zijn te noemen de alom bekende Gevangenpoort, het stadhuis en over blijfselen van de Coehoornvestiging. Het leeuwendeel van de bebouwing in de historische binnenstad wordt echter ge vormd door een rijke variatie aan woon huizen, waarvan een aanzienlijk gedeelte uit de late middeleeuwen stamt. Om een beeld te geven van de ontwikkeling van de kleinere monumenten is globaal de ge schiedenis daarvan geschetst; enkele af- T - zonderlijke gebouwen zijn gedetailleerd onderzocht. Aan de verwoestingen, in de middeleeuwse stadsbebouwing toege bracht door belegeringen en door stede- bouwkundige ingrepen in de negentiende en twintigste eeuw wordt eveneens aan dacht besteed. Bijdragen tot de geschiedenis van de Sint Gertrudiskerk door prof. Dr. C.J.A.C. Peeters e.a. Onder leiding van de kunst historicus Peeters zijn een aantal be schouwingen samengebracht rond de ge schiedenis van dit gebouw. Drs. R. de Kind behandelt de plaats van de Sint Gertrudiskerk in het werk van Everaert Spoorwater, de bouwmeester die vorm gaf aan het grootste deel van het nog bestaande kerkgebouw. Het koor, met delen van de kooromgang en de aanlig gende kapellen, het westelijk transept en de zijkapellen en zijbeuken van het schip vertonen de kenmerken van de bouwstijl van Evert Spoorwater, wiens activiteiten kunnen worden aangetoond in Antwerpen, Dordrecht, Bergen op Zoom, Haarlem Hulst en elders. De te Bergen op Zoom aan te wijzen zichtbare resten van het onder zijn leiding tot stand gebrachte kerkgebouw vormen onderdelen van een driebeukige kruisbasiliek uit de vijftiende eeuw. Prof. Peeters geeft een beschouwing over het Nieuwe Werk, het door Antonis Kelder mans ontworpen kerkgebouw, dat het door Spoorwater gerealiseerde had moe ten vervangen. Hef "megalomaan" opge zette werk moest door de tijdsomstandig heden onvoltooid blijven. De zo triest verlopen geschiedenis wordt geplaatst in het kader voor soortgelijke, eveneens mis lukte, projecten elders. Volgens de schrij ver heeft de tragiek hiervan haar mooie kanten. De brede transeptgevel in het plantsoen aan de Parade te Bergen op Zoom stemt melancholiek, maar is wat opgemonterd door de restauratie. Hij noemt een waar kenmerk van de gotiek: het eeuwig onvoltooid zijn. Aan de beschildering van het interieur van de Getrudiskerk wordt aandacht besteed door drs. P. Le Blanc. Hij stelt, dat de kerk steeds beschilderd is geweest, al is deze constatering niet enkel te baseren op grond van hetgeen bewaard is gebleven. Naast de decoratieve beschildering die de structuur van de architectuur met de gele dingen en de wandvlakken benadrukte, waren er vrij en zelfstandig op de wanden en de gewelven aangebrachte geschilder de voorstellingen. Deze hadden de bedoeling de gelovigen de belangrijke gebeurtenissen uit de heil- geschiedenis te openbaren of de voordelen van grote heiligen voor ogen te stellen. De resten in de kerk te Bergen op Zoom zijn zo fragmentarisch en zo gering van omvang dat het geven van een reconstruerend beeld niet mogelijk is. Het meeste is ver dwenen en wat over is heeft veel te leiden gehad. Het is daarom een goede zaak dat bij de restauratie van de kerk nauwkeurig onderzoek daarnaar is gedaan, dat de resten zijn behouden of in gereconstrueer de vorm daar opnieuw zijn aangebracht en dat alle vondsten zijn gedocumenteerd. Over de inrichting van het interieur na de beeldenstorm en jaren militair gebruik is een korte beschouwing door W.A. van Ham opgesteld. Van deze inrichting is hoegenaamd niets over: alleen archief beelden en enige zeventiende eeuwse schilderijen geven er een indruk van. Dr. H. Tummers beschrijft de vijf nog bestaande grafmonumenten in deze kerk. Alle zijn tussen 1979 en 1984 grondig gerestaureerd, zodat een nadere beschou wing nu mogelijk is. Twee van de vijf monumenten zijn tegen de oostwand van de kerk geplaatste graf platen uit de zestiende eeuw. Zij passen in de algemene grafsculptuur van de Lage Landen in de tweede helft van die eeuw, met name in de Vlaams geörienteerde decoratiepatronen. De drie andere vormen grote, architectonisch opgebouwde mo numenten. Zowel het gedenkteken voor Willem van der Rijt als dat voor Lodewijk de Kethulle dateren uit de eerste helft van de zeventiende eeuw. Zij hebben de vorm van wandgraven met een overhuivihg op zuilen, die op het einde van de zestiende en in het begin van de zeventiende eeuw in Engeland veel voorkomen. Er zijn echter meerdere details op de monumenten, die op Vlaamse en Noordnederlandse voor beelden teruggaan. Het grafmonument voor Charles Morgan vormt het meest indrukwekkende van de gedenktekens in de Grote Kerk. De auteur bevestigt de toeschrijving van dit werk aan de beeld houwer Frangois Dussart, die van Vlaamse afkomst was. Het monument dankt zijn imposante karakter aan de overtuigende combinatie van een strakke, heldere op bouw met speelse elementen en gevoelig gebeeldhouwde figuren. Binnenkort vernemen de leden van de Geschiedkundige Kring meer bijzonder heden over dit unieke boek. Bijl. bij Jrg. 17 nr. 1 van De Waterschans. AUTEUR TITEL MR, BLZ. J.W. van Giels, 700 jaar Heerlijkheid van stad en land van Bergen op Zoom 2, 27 Gerrit Groeneweg, Bloei en verval van de Minderbroederstraat 1, 5-15 De Scherminckel en de Draeck, vergeten glas uit de 16e en 17e eeuw 3, 46-50 Willem van Ham, Enige oude foto's van Bergen op Zoom aan het licht gekomen 1, 2-3 Idem 3' 45-46 Het Markiezenhof te Bergen op Zoom, een overzicht vanuit de bronnen van zijn geschiedenis 2, 33-34 Het Bergse stadswapen temidden van de overige Brabantse Wapens 3, 57 Straten en straatnaamgeving 1; 16-20 De buren van de markies 3, 39-44 De Grote Kerk en zijn omgeving 3, 50-57 De voorsteden 4( 65-74 Th. Jansen, Het wegvervoer in en om ons dorp in vroeger tijden 2, 30-31 E. Jimkes-Verkade, Het grafmonument van prins Willem I (Willem van Oranje) in de Nieuwe Kerk te Delft 2, 36-37 drs. W.H. Knippenberg, Bijgeloof en Hekserij 2, 29-30 F. van Overveld, Datering van een oude bewonerslaag door zand? 4, 60-61 Franka van der Rijt, Een stroom van vluchtelingen 2, 31-32 Cees Vanwesenbeeck, Blokstal 2, van paardestal tot archiefbewaarplaats 2, 34-35 Stad en land van Bergen op Zoom in nieuwe publikaties 1985 - 1 4, 76-77 J. Verbraak, 2e fietstocht door het Markiezaat, door het land van abten en markiezen 2, 26 L.J. Weijs, Kunstaardewerkfabriek "De Kat" 1902-1918 1, 4 ir. J. Weyts, De Croone, Bleyenburgh en de Drie Schabellen 2, 28-29 J.W.M. Weyts, De zaak Naundorff/de Bourbon 2,24-25 dr. D.A. Wittop Koning, Bergen op Zoom en de farmacie 4, 61-64 Plattegrond van Bergen op Zoom naar die van Fr. Hoogenberg, uit één van de edities van Guicciardini's Beschrijvinghe der gantser Nederlanden (Amsterdam 1612 of 1618). Topografische Atlas Gemeente-archief Bergen op Zoom.

Periodieken

De Waterschans | 1986 | | pagina 12