ZUIDLAN D
=H 0 U W E R
de noordzijde van de straat waren
percelen belast met de zogenaamde
hofstadcijns en behoorden daarom
vermoedelijk tot de oudste delen van
de nederzetting Bergen op Zoom.34)
De straat was weerszijden geheel
bebouwd met huizen; aan de noord
zijde stonden enige zeepziederijen,
waar naar dit gedeelte ook wel "de
Zeeperie" of "bij de Zeepzieders"
heette35). Deze bedrijfstak was even
eens vertegenwoordigd aan de zuid
zijde van de Rijkebuurtstraat. Een
kannenverkopervestigdezich aan de
zuidoosthoek van de straat, die 1558
Cannenhouck heette. Bij de aanleg
van de Westerdingel in 1971 zijn relik-
ten van die handelsactiviteit aange
troffen.36) Op de hoek aan het Spui
was in 1477 de plaats, "dair men den
thol peleecht t'ontfangen", in 1594
kortweg "Tholenhuus" (tolhuis) ge
noemd. Tevoren was dit gevestigd
aan dezuidzijde van de haven (nr. 1 ).37)
Aan het Tolhuis grensde het huis,
waar de spuibewaarder woonde.
Daarnaast liet de stad ca. 1499 een
toren, genaamd de Spuitoren, bouwen,
waarop een uurwerk ten dienste van
de buurt was aangebracht.36)
De Rijkebuurtstraat gaat vrijwel on
gemerkt over in de straat aan de
zuidzijde van de haven. Eerstgenoem
de straat heeft één zijstraat, de Bruine-
visstraat. Aan de oostzijde van deze
straat kocht in 1516 Lijsbet, weduwe
van Lambrecht Geertszoon, een huis
en erf, dat zij ombouwde tot een hofje
van tien kamerwoningen met een
bijbehorende kapel. Zuidwaarts strek
te zich een bijbehorende tuin uit,
waarlangs via een gang de stadwal
bereikt kon worden. In 1520 had zij
het voornemen het hofje aan het Sint
Nicolaasgilde te verkopen. Dit plan
ging niet door, want drie jaar later
verkocht zij het geheel aan heer Jan
III van Glymes, die het omdoopte in
Sint Janshuis. Ook aan dit perceel
was een wijngaard verbonden.39)
De ZUIDZIJDE HAVEN vertoont in
zijn beloop een groot kontrast tussen
het dichtbebouwde oostelijk deel (tot
ongeveer nr. 51 in de tegenwoordige
situatie) en het westelijke, waar de
bebouwing meer verspreid was op
open percelen en voorbij de straat
naar de watermolen (tussen nrs. 69
en 71) een geheel open terrein lag.
Na 1505 moest men om de Ham of
aanlegplaats van schepen te bereiken
via de Hampoort gaan terwijl west
waarts over de brug van het Molen
water via de Sint Jacobspoort zowel
de dijk van het Zuidland als de dijk
rond de Houwer toegankelijk waren.
Op de kaart van Jac. van Deventer
staan, behalve de weg naar de Sint
Jacobspoort, zijstraatjes van de Zuid
zijde Haven naar de stadswal.
In 1467 wordt voor het eerst een
straatje ten westen van het huis "De
III Haringe" (nr. 31) genoemd. In 1534
blijkt dit een gemeenschappelijk
(privé) bezit met de daaraan gren
zende percelen te zijn. Het komt niet
voor op de plattegrond van Jac. van
Deventer.40) Het volgende straatje,
thans genaamd Kabelstraat, was in
1508 nog een gezamenlijke gang tus
sen de nrs. 35 en 37. Sinds 1516
heette dit een straatje, dat in 1565 de
naam droeg van Drie Koningsstraatje,
naar het aangrenzende pand (nr. 35)41)
Aan de westzijde van het huis de
Gulden Lelie (nr. 41) was in 1502 een
gemeenschappelijke (privé) gang met
het volgende pand.42) Naast het huis
Middelborch (ged. van nr. 45) was in
1503 een gang, eigendom van Willem
de Lodder.
Naar hem heet het straatje nadien
Willem de Lodderstraatje of Lodder
straatje. Het bleef particulier bezit.43)
Tussen de nrs. 47 en 49 was eveneens
een particulier straatje, dat in de ze
ventiende eeuw het Claverstraetken
heette, naar het huis de Claver of
Claverblat (nr. 47,44). Het huis de
Calckhoven werd in 1514 aan de
oost- en westzijde begrensd door de
straatjes, die thans respectievelijk
Wagenpleintje en Watermolenstraat
heten. Nadien is het perceel gesplitst
(nr. 59 en 61 ).45) De akten noemen in
de zestiende eeuw nog enkele huizen
ten westen van de Watermolenstraat.
Noordwaarts daarvan lag een open
erf, stadsbezit, dat eerst in de zeven
tiende eeuw bebouwd is.46)
De 'Calckhoven markeerde ook de
plaats, waar tot 1503 het rechtsge
bied van de stad eindigde. Hier liep
dus de grens met de polder het Zuid-
land, die eigen bestuur en rechtspraak
had. In laatstgenoemde jaar voegde
de heer van Bergen op Zoom het
gehele omwalde gebied, met het Mo
lenwater enz. aan de stad toe.
Even ten oosten van de Calckhoven
was lange tijd de plaats van de stads-
kraan. Deze mocht de stad oprichten
danks zij de bepalingen van de Blijde
Incomste van Jan I van Glymes en
zijn echtgenote (1419).47)
De NOORDZIJDE HAVEN vormde
een vrijwel aaneengesloten bebou
wing, die tot aan de Havenstraat re
construeren is. Onderbrekingen vorm
den enige straatjes of particuliere
gangen,zoals dat tussen nr. 10 en nr.
12, slechts in één akte (in 1546) ge
noemd48). Een gemeenschappelijke-
gang tussen de panden nrs. 28 en 30
5. De Voorstad buiten de
Lievevrouwepoort. Situatie ca. 1 450
1. Achter Kouwenborg.
2. Grens met het Zuidland.
3. Sint Gertrudisstraat
(Bruinevisstraat).
A. Stadskraan.
B. Tolhuis.
6. Het Havenkwartier.
1. Straatje aan de Stoofput.
2. Straatje (Weike).
3. Straatje (naast nr. 74).
4. Molenstraatje (Molenpad).
5. Straatje (Hovenierssteeg).
6. Gang (Hoogeboomstraat).
7. Straatje achter de Lombard.
8. Dubbelstraat.
9. Straatje (Havenstraat).
10. Middelstraat (Korte Dubbelstraat).
11. Gang tussen de nrs. 46 en 48.
12. Gang tussen nrs. 10en 12(Smak-
kestraat).
13. Over het Spui Moeregrebstraat).
14. Noordzijde Haven.
15. Zuidzijde Haven.
16. Buiten Onser Vrouwepoort (Rijke
buurtstraat).
17. Sint Gertrudisstraat (Bruinevis
straat).
18. Drie Koningstraatje Kabelstraat).
19. Lodderstraatje.
20. Klaverstraatje.
21. Straatje ten oosten van de Kalk
ovens (Wagenpleintje).
22. Straatje ten westen van de Kalk
ovens (Watermolenstraat).
A. Stoofput.
B. Harinkhof en Coolhof.
C. Stads Steenhof.
D. Lombard (Stortepot).
E. Kleine Watermolen.
F. Spuitoren.
G. Tolhuis.
H. Sint Janshuis.
HP. Hampoort.
JB. Sint Jacobspoort.
K. Helletoren.
L. Stads accijnshuis.
M. Stadskraan.
N. Kalkhoven.
NP. Sint Nicoiaaspoort.
O. Watermolenhuis.
P. De Oliphant.
R. Kouwenborg.
S. Kannenhoek.
HELSTEDE
NOORDMOLEN
HAM>
HPi
NIEUWE!
MARKT
'JP;
200
70
