SCHELDE 7. Buiten de Havenpoorten. 1. Vietvaart. 2. (H)Anthoofden. 3. Kapel Onze Lievevrouw op 't Stexken. 4. Herberg De Catte. naar het tegenwoordige nr. 42.61) Na dien is het plein nog kleiner geworden door de bouw van de inmiddels ver dwenen Blokstal I. De Hoogeboomstraat vormde in de zestiende eeuw nog een gemeen schappelijk bezeten gang tussen de huizen Dubbelstraat 2 en Moeregreb- straat 86. Het laatstgemelde perceel werd ingenomen door de potmakerij Den Oliphant.62) BUITEN DE NIEUWE POORTEN Te beginnen met 1484 en definitief sinds 1508 is een deel van het reeds lang bebouwde Haventerrein buiten de nieuwe wallen gesloten, waardoor dit tot de Voorsteden bleef behoren. De invloed van de stad deed zich echter ook merken door de aanwe zigheidvan enige gebouwen, diever- derop langs de havendijken of in de nabijheid daarvan waren geplaatst. Buiten de SINT JACOBSPOORT stond op de haakse bocht van de Havendijk de kapel van Onze Lieve Vrouw op 't Stexken. die in 1470 door de stad was gebouwd, in 1573 door brand verwoest, en daarna afgebro ken.63) Aan de volgende bocht, bij het zuidelijk havenhoofd, beeldt Jac. v. Deventer een "herberg" af, die op de kaart van Van Dijck "de Catte" heet. Buiten de SINT NICOLAASPOORT lag een door de bouw van het nieuwe westfront van de stad afgesneden gebied. Dit heette in de dertiende eeuw: op Ten Weele.64) In 1477 wordt daar een erf genoemd, "dair men de scepen op helt" geheten de Helstede. Het lag bij het huis waarin de baerdse (schip) van de heer van Bergen op Zoom lag opgeborgen. De Helstede bleek in 1497 een gemeen erf te zijn. Ernaast lag een scheeps- timmerij. In dit gebied stonden naast meestoven ook potmakerijen.65) Het gebied lag tussen de Vietvaart of Moervaart aan de noordzijde; de haven aan de zuidzijde; de stadsgracht aan de oostzijde en een breed water, vermoedelijk de genoemde Weel, aan de westzijde.66) Door oorlogshandelingen sinds 1572, maar vooral sinds 1581, werden de gebouwen buiten de poorten ver woest.67) Ter plekke van het vroegere Helstede is in de loop van de volgende twee' eeuwen een aantal steeds weer vernieuwde of vervangen vestings- werken aangelegd. In de binnenruimte daarvan werd onder meer het Groot- Arsenaal gebouwd.68) De strook land tussen de Weel en de haven was ca. 1560 tamelijk smai; een deel was verhoogd en vormde hoogstwaar schijnlijk een dijk. Hierop waren los plaatsen voor de turf, genaamd "ant- hoeffden".69) De turf werd uiteraard met vletschuiten aangevoerd via ge noemde Vietvaart, die door de Noord- vest in verbinding stond met de Moer vaart (later Zoom) ten oosten van de stad. De vietvaart eindigde bij de Vanckput, een nederzetting aan de haven nabij het noordelijke haven hoofd. Van Deventer tekende een aantal huizen ten zuiden van de dijk van het Noordland, aan de vietvaart en langs een straat, die van de dijk naar de haven liep. Aan de dijk van het Noordland stonden reeds in 1480 zoutketen. De plaats was in januari 1497 door de heer van Bergen op Zoom uitgegeven aan de "kooplieden van de neringhen ende hanteringhen van den soute". De nederzetting kreeg een eigen rechtbank, bestaande uit een baljuw en schepenen, die gezworen zout- meters mochten aanstellen. Nadat in het begin van de tachtigjarige oorlog de zoutketen waren afgebrand, gaf men in 1576 en 1577 het open terrein in de stad uit ten noorden van de Watermolenstraat (zie hierboven) om het bedrijf daar voort te zetten. De Vanckput is daarna niet meer her steld.76) HET RESTANT VAN HET HA VENFRONT OP DE MAQUETTE VAN BERGEN OP ZOOM TE PARIJS. Deze maquette is in-1748vervaardigd onder leiding van Larcher dAubancourt en bevindt zich thans in het musée des Plans Reliëfs. In het midden het Hamplein met daarop de Hampoort. Rechts is van de Sint Jacobspoort nog één toren over. AANTEKENINGEN 1. J. Cuvelier, LES DÉNOM- (akte van 10 juli 1467). van 3 sept. 1563). BREMENTS DE FOYERS EN 11. Stadsrek. 1482/1483, 56; 19. Stadsreg. fol. 107 (akte van BRABANT (Brussel, 1912) R 221,133v (akte van 4 juli 13 febr. 1411); fol. 128 (akte 472, 473, 489. 1550). van 8 jan. 1417). 2. ARR inv.nr. 1318, 76-191. 12. R 221,39 (akte van 11 febr. Stadsreg. fol. 95 (akte van 18 3. Stadsrekening 1497/1498, 1447). mrt. 1407). 79v-80. 13. H. Levelt, HET BEGIJNHOF 20. C.J.F. Slootmans, JAN MET 4. Stadsreg. fol 112v (akte van BUITEN BERGEN OPZOOM TEN LIPPEN (Rotterdam, 13 jan. 1413). (Bergen op Zoom. 1924) 1945) 213-214. 5. Stadsarch. inv.nr. 859.11,109v passim; R 215,78,78v (akten 21. R 218,195 (akte van 8 mei (akte van 30 dec. 1521); van 31 dece. 1496). 1525); R 224,59 (akte van 28 R 221,18. 14. R 215,263 (akte van 15 dece. jan. 1564): R 223,71 (akte 6. R 219,62v (akte van 18 febr. 1503); R 218,169v (akte van van 1 febr. 1564); R 223,70v 1530). 27 sept. 1527); R 222,117v (akte van 11 febr. 1564); 7. R 215,318 (akte van 20 juni (akte van 1 juli 1558). R 226, 27v (akte van 27 aug. 1505). Ook 318v, 333v, R 221, 15. W.A. van Ham, MERCK TOCH 1574). 68 "op te Schotsche veste, HOE STERCK (Bergen op 22. W.A. van Ham, MERCK TOCH geheeten de Wapen van Schot- Zoom, 1982) passim. HOE STERCK 97-106, vooral lant" (akte van 9 mrt. 1548). 16. DE WATERSCHANS 15 afb. 32-33. 8. R 215,93 (akte van 26 mei (1985-2) 10-13. 23. R 220,179v (akte van 10 mrt. 1497); R 216,37 (akte van 13 17. Stadsreg. 286v (akte van 13 1540); R 221,264 (akte van 16 nov. 1506); R 220,33v (akte jan. 1447); R 216,73 (akte okt. 1553); R 214,3v (akte van 5 nov. 1535); R 224,110 van 31 dec. 1507); R 218,14 van 31 mei 1465); R 226,24v (aktevan9mrt. 1565); R221, (akte van 1 juli 1524). (akte van 9 juli 1574). 147v (akte van 19 juli 1566). 18. R 218,222 (akte van 11 dec. 24. ARR rent.mr.rek. 1484/1485,2; 9. R 230,46v (akte van 2 sept. 1528); R 222,47 (akte van 19 R 218,10 (akte van 17 juni 1606). mrt. 1557); R 222,249v (akte 1524). 10. ARR (rentmr.rek. 1435/1436) van 31 okt. 1561). Stadsarch. 25. Stadsrek. 1514/1515,9. 4v "Den beemde buten Ver inv.nr. 33,232 (res. van 18 26. R 216,113v (akte van 8 juni loren Cost R 213,24v jan. 1563); R 223,53 (akte 1509) R 217,292 (akte van 22 74

Periodieken

De Waterschans | 1986 | | pagina 9