SCHELDE
7. Buiten de Havenpoorten.
1. Vietvaart.
2. (H)Anthoofden.
3. Kapel Onze Lievevrouw
op 't Stexken.
4. Herberg De Catte.
naar het tegenwoordige nr. 42.61) Na
dien is het plein nog kleiner geworden
door de bouw van de inmiddels ver
dwenen Blokstal I.
De Hoogeboomstraat vormde in de
zestiende eeuw nog een gemeen
schappelijk bezeten gang tussen de
huizen Dubbelstraat 2 en Moeregreb-
straat 86. Het laatstgemelde perceel
werd ingenomen door de potmakerij
Den Oliphant.62)
BUITEN DE NIEUWE POORTEN
Te beginnen met 1484 en definitief
sinds 1508 is een deel van het reeds
lang bebouwde Haventerrein buiten
de nieuwe wallen gesloten, waardoor
dit tot de Voorsteden bleef behoren.
De invloed van de stad deed zich
echter ook merken door de aanwe
zigheidvan enige gebouwen, diever-
derop langs de havendijken of in de
nabijheid daarvan waren geplaatst.
Buiten de SINT JACOBSPOORT
stond op de haakse bocht van de
Havendijk de kapel van Onze Lieve
Vrouw op 't Stexken. die in 1470 door
de stad was gebouwd, in 1573 door
brand verwoest, en daarna afgebro
ken.63) Aan de volgende bocht, bij het
zuidelijk havenhoofd, beeldt Jac. v.
Deventer een "herberg" af, die op de
kaart van Van Dijck "de Catte" heet.
Buiten de SINT NICOLAASPOORT
lag een door de bouw van het nieuwe
westfront van de stad afgesneden
gebied. Dit heette in de dertiende
eeuw: op Ten Weele.64) In 1477 wordt
daar een erf genoemd, "dair men de
scepen op helt" geheten de Helstede.
Het lag bij het huis waarin de baerdse
(schip) van de heer van Bergen op
Zoom lag opgeborgen.
De Helstede bleek in 1497 een gemeen
erf te zijn. Ernaast lag een scheeps-
timmerij. In dit gebied stonden naast
meestoven ook potmakerijen.65) Het
gebied lag tussen de Vietvaart of
Moervaart aan de noordzijde; de haven
aan de zuidzijde; de stadsgracht aan
de oostzijde en een breed water,
vermoedelijk de genoemde Weel, aan
de westzijde.66)
Door oorlogshandelingen sinds 1572,
maar vooral sinds 1581, werden de
gebouwen buiten de poorten ver
woest.67) Ter plekke van het vroegere
Helstede is in de loop van de volgende
twee' eeuwen een aantal steeds weer
vernieuwde of vervangen vestings-
werken aangelegd. In de binnenruimte
daarvan werd onder meer het Groot-
Arsenaal gebouwd.68) De strook land
tussen de Weel en de haven was ca.
1560 tamelijk smai; een deel was
verhoogd en vormde hoogstwaar
schijnlijk een dijk. Hierop waren los
plaatsen voor de turf, genaamd "ant-
hoeffden".69) De turf werd uiteraard
met vletschuiten aangevoerd via ge
noemde Vietvaart, die door de Noord-
vest in verbinding stond met de Moer
vaart (later Zoom) ten oosten van de
stad. De vietvaart eindigde bij de
Vanckput, een nederzetting aan de
haven nabij het noordelijke haven
hoofd. Van Deventer tekende een
aantal huizen ten zuiden van de dijk
van het Noordland, aan de vietvaart
en langs een straat, die van de dijk
naar de haven liep. Aan de dijk van
het Noordland stonden reeds in 1480
zoutketen. De plaats was in januari
1497 door de heer van Bergen op
Zoom uitgegeven aan de "kooplieden
van de neringhen ende hanteringhen
van den soute".
De nederzetting kreeg een eigen
rechtbank, bestaande uit een baljuw
en schepenen, die gezworen zout-
meters mochten aanstellen. Nadat in
het begin van de tachtigjarige oorlog
de zoutketen waren afgebrand, gaf
men in 1576 en 1577 het open terrein
in de stad uit ten noorden van de
Watermolenstraat (zie hierboven) om
het bedrijf daar voort te zetten. De
Vanckput is daarna niet meer her
steld.76)
HET RESTANT VAN HET HA VENFRONT OP DE MAQUETTE VAN BERGEN OP ZOOM TE PARIJS.
Deze maquette is in-1748vervaardigd onder leiding van Larcher dAubancourt en bevindt zich thans in het musée des
Plans Reliëfs.
In het midden het Hamplein met daarop de Hampoort. Rechts is van de Sint Jacobspoort nog één toren over.
AANTEKENINGEN
1.
J. Cuvelier, LES DÉNOM-
(akte van 10 juli 1467).
van 3 sept. 1563).
BREMENTS DE FOYERS EN
11.
Stadsrek. 1482/1483, 56;
19.
Stadsreg. fol. 107 (akte van
BRABANT (Brussel, 1912)
R 221,133v (akte van 4 juli
13 febr. 1411); fol. 128 (akte
472, 473, 489.
1550).
van 8 jan. 1417).
2.
ARR inv.nr. 1318, 76-191.
12.
R 221,39 (akte van 11 febr.
Stadsreg. fol. 95 (akte van 18
3.
Stadsrekening 1497/1498,
1447).
mrt. 1407).
79v-80.
13.
H. Levelt, HET BEGIJNHOF
20.
C.J.F. Slootmans, JAN MET
4.
Stadsreg. fol 112v (akte van
BUITEN BERGEN OPZOOM
TEN LIPPEN (Rotterdam,
13 jan. 1413).
(Bergen op Zoom. 1924)
1945) 213-214.
5.
Stadsarch. inv.nr. 859.11,109v
passim; R 215,78,78v (akten
21.
R 218,195 (akte van 8 mei
(akte van 30 dec. 1521);
van 31 dece. 1496).
1525); R 224,59 (akte van 28
R 221,18.
14.
R 215,263 (akte van 15 dece.
jan. 1564): R 223,71 (akte
6.
R 219,62v (akte van 18 febr.
1503); R 218,169v (akte van
van 1 febr. 1564); R 223,70v
1530).
27 sept. 1527); R 222,117v
(akte van 11 febr. 1564);
7.
R 215,318 (akte van 20 juni
(akte van 1 juli 1558).
R 226, 27v (akte van 27 aug.
1505). Ook 318v, 333v, R 221,
15.
W.A. van Ham, MERCK TOCH
1574).
68 "op te Schotsche veste,
HOE STERCK (Bergen op
22.
W.A. van Ham, MERCK TOCH
geheeten de Wapen van Schot-
Zoom, 1982) passim.
HOE STERCK 97-106, vooral
lant" (akte van 9 mrt. 1548).
16.
DE WATERSCHANS 15
afb. 32-33.
8.
R 215,93 (akte van 26 mei
(1985-2) 10-13.
23.
R 220,179v (akte van 10 mrt.
1497); R 216,37 (akte van 13
17.
Stadsreg. 286v (akte van 13
1540); R 221,264 (akte van 16
nov. 1506); R 220,33v (akte
jan. 1447); R 216,73 (akte
okt. 1553); R 214,3v (akte
van 5 nov. 1535); R 224,110
van 31 dec. 1507); R 218,14
van 31 mei 1465); R 226,24v
(aktevan9mrt. 1565); R221,
(akte van 1 juli 1524).
(akte van 9 juli 1574).
147v (akte van 19 juli 1566).
18.
R 218,222 (akte van 11 dec.
24.
ARR rent.mr.rek. 1484/1485,2;
9.
R 230,46v (akte van 2 sept.
1528); R 222,47 (akte van 19
R 218,10 (akte van 17 juni
1606).
mrt. 1557); R 222,249v (akte
1524).
10.
ARR (rentmr.rek. 1435/1436)
van 31 okt. 1561). Stadsarch.
25.
Stadsrek. 1514/1515,9.
4v "Den beemde buten Ver
inv.nr. 33,232 (res. van 18
26.
R 216,113v (akte van 8 juni
loren Cost R 213,24v
jan. 1563); R 223,53 (akte
1509) R 217,292 (akte van 22
74