Bergen op Zoom 3 Geschiedenis Monumenten de waterschans nr. 1 1987 Het gilde van Sint Sebastiaan Bergen op Zoom - Borgvliet Het gilde van Sint Sebastiaan is in 1986 opgericht, maar het wordt uit de dubbele naamgeving wel duidelijk, dat hier niet sprake is van een gloednieuwe vereniging zonder oude tradities. In feite vormde de oprichting een herle ving van twee middeleeuwse schuttersgilden, waarvan dat van Bergen op Zoom in 1413 al be stond en dat van Borgvliet in de zestiende eeuw reeds "eenige veel jaren" heette te zijn gevormd. Bei de gilden hadden een geschiedenis van vallen en opstaan, van bloei en neergang. Het Bergse gilde werd door Jan II van Glymes, heer van Bergen op Zoom, ontbonden we gens onregelmatigheden en in 1465 heropgericht, nu echter met een streng reglement. Prins Mau- rits ontbond in 1591 alle schutters gilden in de stad, voornamelijk we gens hun rooms-katholieke karak ter. Dat van Borgvliet bleef voortbe staan en kreeg in 1618 van de gra ven Frederik en Hendrik van den Bergh, voogden van de minderjari ge markiezin Maria Elisabeth I van den Bergh, een nieuwe gildekaart of "octroy". Dit gilde kreeg vooral in de achttiende eeuw een toeloop van leden uit rooms-katholieke Bergse families. In de negentiende eeuw overheer ste het gezelligheids-element; in onze eeuw ging het stilzwijgend "ter ziele". In 1914 verkocht men het Schuttershof, dat thans zijn naam nog geeft aan een flatge bouw Vaandels, trommen en gildezilver werden verkocht aan een kunstverzamelaar doch nadien verworven door het gemeentemu seum. De heroprichting van beide gilden, nu gecombineerd tot één vereni ging, vond haar bekroning op 19 januari 1986, met onder meer een pontificale Eucharistieviering, ge celebreerd door de pauselijke pro nuntius mgr. I.E. Cassidy, met als concelebranten mgr. J. Lescrau- waet, hulpbisschop van Haarlem en gildeheer P. van Hecke, pas toor van de parochie van de God delijke Voorzienigheid te Bergen op Zoom. Tijdens de viering wer den onder andere de gilde-attribu ten gewijd. Voortbouwend op oude tradities levert het gilde sindsdien een kleu rige noot aan stedelijke en kerkelij ke feestelijkheden. Een goed voorbeeld van een der gelijk optreden vormde het cere monieel van het gilde rond de ope ning van het gerestaureerde Mar kiezenhof door koningin Beatrix op 27 mei 1987. Traditiegetrouw schreed Hare Majesteit over het op de grond ontplooide gildevaandel, een voorrecht, dat slechts aan Haar, aan de Paus en aan Gildeko- ningen is toegestaan. Een hoogte punt voor dit nog zo kort herleefde gilde. Op Hemelvaartsdag 28 mei d.a.v. werd de eigen kapel van het gilde in de Gertrudiskerk in gebruik ge nomen tijdens een luisterrijke Eu charistieviering, waarna het ko- ningschieten op de Grote Markt plaatsvond. Den Bram van Brabant Sedert het 18e Werkkamp van Brabants Heem, gehouden in 1966, te Oirschot, kennen we tij dens deze Werkkampen de jaarlijk se strijd om de titel "Bram van Bra bant". In het kampprogramma van ver meld Werkkamp was op zaterdag voormiddag het schieten met de kruisboog om "den Bram" opge nomen. Van elke heemkring, waarvan le- den-deelnemers/sters aanwezig waren, werden 2 leden afgevaar digd voor deze schietwedstrijd. In totaal traden ruim 40 leden, zo wel dames als heren, onder de schutsboom van het Gilde aldaar, om de houten vogel van de boom te schieten. Deze schietwedstrijd dat jaar werd gewonnen door de heer P. Drij vers, uit Oisterwijk, die zich dan ook voor dat jaar "den Bram" mocht noemen. De toenmalige voorzitter van de Kring Oirschot, de heer J. Lies hout, bood de heer Drijvers een uit hout gesneden of gestoken "gravu re" aan, waarop o.a. de Oirschotse toren en een kastanjeboom. Deze trofee kreeg de bestemming van wisseltrofee. Tengevolge van deze bestemming is de onderlinge wedstrijd om deze eer in de nadien gehouden Werk kampen gehandhaafd gebleven. De wedstrijduorm is variabel. Zo kenden we sedert eerder ver meld kamp: het maken van limme- ricks, het samenstellen van veld- boeketten, foto- en dia-zoekwed- strijden, voorwerpen raden, hout blokken zagen, enz. enz.. De opzet was vaak dat deze tijdens alle dagen van het Werkkamp doorliep, terwijl het ook voorkwam dat deze wedstrijd tijdens een van de bonte en gezellige avonden werd gehouden. De thema's hadden nagenoeg al tijd een heemkundige inslag. De oorspronkelijke trofee ging steeds over naar de nieuwe "Bram". De "afgaande" Bram liet echter altijd zijn naam en "zijn" jaar op de trofee achter, op een kope ren schildje dat aan de achterzijde van de gravure is bevestigd. De betekenis van de benaming "Den Bram" kunnen we mijns in ziens vinden in de uitdrukking "hij is den Bram" of in "'t Brammetje zijn". Het verklarend handwoordenboek der Ned. Taal van Koenen Ende pols geeft hiervoor o.a.: "drukte maker, soms flinke vent". Laten we het dan in ons geval maar op 't laatste houden, waarbij we zeker niet uitsluitend aan de mannen moeten denken. Oerle, 6 mei 1987. de waterschans nr. 1 1987 GESCHIEDENIS IN HOOFDLIJNEN Bergen op Zoom, thans een gemeente van meer dan 47.000 inwoners, vertoont in de histori sche kern de sporen van het verle den. Het beschrijven van dat verle den vergt meer tekst, dan hieron der gegeven wordt. Een en ander dient dan ook om de nieuwsgierig heid te wekken naar de overige pu- blikaties, die over deze stad zijn verschenen. De historie van Ber gen op Zoom is het dubbeldwars waard. Ontstaan Bergen op Zoom ligt nabij de schei ding van hoog en laag. Volgens de plaatsnaamkundigen duidt "Ber gen" op de heuvelachtige terreins gesteldheid binnen de historische stadskern, terwijl "Zoom" wijst op de ligging op de terrasrand of zoom, die het hogere Brabantse land scheidt van de poldergronden langs de Schelde. Het materiaal dat bij bodemvond sten werd aangetroffen is voor de ze streken onvoldoende om er een samenhangend beeld van de ge schiedenis vóór 1250 uit samen te stellen. Tot ca. 1250 zijn er weinig geschreven bronnen. In een (overi gens in niet-betrouwbare vorm be waard gebleven) oorkonde van 1157 wordt een Zeger van Bergen genoemd. Vermoedelijk behoorde Bergen op Zoom tot de in 1213 ge noemde "vrije steden", die door de heer van Breda, waarschijnlijk kort te voren, gesticht waren. Een be trouwbare akte waarin Bergen let terlijk genoemd wordt, dateert eerst uit 1219. Ook in de periode vóór 1150 kwam plaatselijk bewo ning voor, zoals bodemvondsten aantonen. Deze zijn, zoals reeds gezegd, onvoldoende in aantal, om op grond daarvan al te stellige uitspraken te doen. Legenden Gertrudis van Nijvel, in de zevende eeuw abdis van het klooster aldaar, was de patrones van de stadsparo- chie van Bergen op Zoom. Reeds in de zeventiende eeuw (vermoe delijk eerder) werd beweerd dat zij hier zou hebben gepreekt, dat zij de vrouwe van het land zou zijn ge weest en in 654 de kerk van Ber gen op Zoom zou hebben gesticht. Sommigen meenden in enige valse oorkonden, die uit 966 en 967 te dateren zouden zijn, een bevesti ging van deze legenden te zien. In de jaren veertig van onze eeuw kwam de gedachte op, dat een be paald rechthoekig patroon binnen het stratennet van Bergen op Zoom zou wijzen op de ligging van een "Frankische villa of castrum". Anderen ging zelfs zover, dit bouw blok terug te voeren tot de Ro meinse periode van de geschiede nis. Uit nader onderzoek van de middeleeuwse stadsgeschiedenis is gebleken, dat bedoeld stratenpa- troon pas in de loop van de der tiende en veertiende eeuw in etap pes is ontstaan. De fameuze "rechthoek" is overigens niet eens zuiver van vorm. De Marktstad Bergen op Zoom is waarschijnlijk in het begin van de dertiende eeuw stad geworden. De Grote Markt en de omringende straten: het han delscentrum, vormde vermoedelijk de oudste kern. Nadien namen de Haven en de Dubbelstraat, waar de nijverheid (zoutziederijen, mee- krapstoven, potbakkerijen) zich concentreerde, sterk in belang toe. De eerstgenoemde kern is om streeks 1330 ommuurd. De Lieve vrouwepoort vormde de westelijke toegang. Aan het einde van de vijf tiende eeuw werd ook het daarbui ten gelegen Havenkwartier in de omwalling opgenomen. De plaats groeide uit tot een vol waardige stad, die bestuurscen trum werd van het Land van Ber gen op Zoom (ruwweg Westelijk Noord-Brabant) dat in 1287 een afzonderlijke heerlijkheid was ge worden. De heren verleenden tal rijke voorrechten die tot een voor spoedige ontwikkeling van de stad bijdroegen. Vooral door de jaar markten (de Paasmarkt en de Kou de Markt in november) kreeg zij in ternationale betekenis. Kooplieden uit geheel handeldrijvend Europa bezochten de stad. De bloei kwam onder meer tot uiting door de groots opgezette uitbreidingen van de Sint Gertrudiskerk. In 1533 werden Stad en Land van Bergen op Zoom tot Markiezaat verheven. Inmiddels was echter aan de bloei van de stad een einde gekomen: de betekenis van de jaar markten verminderde door de ex pansie van Antwerpen. Ook ver loor de stad een belangrijk achter land door overstromingen van bei de Schelde-oevers waarbij onder meer oostelijk Zuid-Beveland on der de golven verdween. De Vesting Wat nog aan welvaart was overge bleven werd weggevaagd door de gebeurtenissen in de Tachtigjarige Oorlog, vooral tijdens de langduri ge belegeringen van 1588 (door Parma) en 1622 (door Spinola). Na de vrede van 1648 vormde de funktie van Bergen op Zoom als vesting de voornaamste faktor in het stedelijke leven. Hoewel Bergen op Zoom de faam genoot een zeer sterke onneemba re vesting te zijn, slaagde het Fran se leger, onder bevel van generaal Vaandel van het St. Sebastiaansgilde. Sint Gertrudis van Nijvel, gestoord door muizen bij haar spinwerk. Natekening door A/b. van Rljckevorsel van een 16e-eeuwse houtsnede, voorstellende een episode uit de Sint Gertrudis- legende.

Periodieken

De Waterschans | 1987 | | pagina 3