V
21
0 m
de waterschans nr. 2 1987
van vierkante gaten werd uiteraard
een vierkante drevel gebruikt.
Voor goed passend was het aan te
bevelen eerst een rond gat te sme
den. Bij vierkante gaten waren er
drie mogeljkheden, nl. 1. het gat
werd diagonaal in de staaf ge
smeed en de staaf ging er diago
naal doorheen (fig. lc); 2. het gat
door het platte vlak en de staaf dia
gonaal (fig. ld) en 3. het gat door
het platte vlak en de staaf er plat
doorheen (fig. Ie). Voor een gaaf
uiterlijk was het gebruik van een
onder- en bovenzadel noodzake
lijk. Het onderzadel lag op het
aambeeld en het bovenzadel was
om te hanteren van een steel voor
zien (fig. 3). Voor de juiste afstand
van de gaten werd een hulpstuk
gebruikt dat de smid met een pen
in het laatste gat plaatste, dit alleen
voor het slaan van de gleuf (fig. 4)
De samenstelling van de
roosters
Als eerste voorbeeld neem ik
het roostertje aan de hoofdpoort
(fig. 5). Hiervoor werden veertien
staafjes voorzien van de gewenste
gaten. Staaf 1 ging tot de juiste po
sitie in de andere staaf 1; staaf 2
met het langste eind in de andere
staaf 2 tot de juiste plaats en dit
kruis ging in en over de staven 1.
Van de andere kant werd staaf 3
(met twee gaten) opgeschoven,
gevolgd door tweemaal staaf 4
(met drie gaten) en zo verder. Elke
staaf die opgeschoven werd hield
de andere in positie, alleen staaf 11
kon nog bewegen, de andere niet
meer.
Na het ombuigen zijn de staafjes
vastgeklonken in de platte strip.
De vensterkorven
Het principe bij de produktie
was hetzelfde en het vrij ingewik
kelde beeld wat we vandaag de
van de blokken ijzer valt weinig te
vertellen; daar kwamen voorha
mers aan te pas, sterke kerels en
veel bier, want smeedwerk maakt
dorstig. Maar bier brouwen kende
men toen ook al en water uit de
koelbak was niet bestemd om de
dorst te lessen. Alle gewenste pro
fielen moesten uit blokken ge
smeed worden, plat, rond, vier
kant, enz.
Het smeden van de gaten was
in feite voor de vakman geen pro
bleem. Het kon in rond, vierkant of
plat gedaan worden zonder dat er
materiaal verloren ging. Met een
platte zetbeitel (die anderhalf maal
zo breed moest zijn als de diameter
van het gat) sloeg hij, nadat het ij
zer verhit was, een gleuf tot iets
over het midden van de staaf. De
ze werd een halve slag gedraaid en
de bewerking herhaald (zie fig. la)
Daarna smeedde hij met behulp
van een ronde drevel het gleufvor-
mige gat rond. Voor het smeden
de waterschans nr. 2 1987
dag zien was nodig om het hele
vlechtwerk op zijn plaats te hou
den. Ook deze staven waren tevo
ren voorzien van de nodige gaten
op de juiste plaats en de staven op
lengte. Men begon met het sier
werk in het midden, aan de punten
hiervan waren de staven gelast die
de middellijnen vormden van het
gehele rechthoekige geval. Als
voorbeeld heb ik de korf gekozen
rechts naast de hoofdpoort, waar
van figuur 6 het schema te zien
geeft. Van onder- en van bovenaf
werd er een staaf met één gat op
geschoven. Dan van links en van
rechts een staaf met drie gaten,
daarna van onder- en van bovenaf
weer een staaf met drie gaten (aan
de zijkant aangegeven met 4)dan
van links een staaf met vijf gaten
(onderaan aangeduid met 5), enz.
De tekening geeft de totale volgor
de aan. De laatste viermaal twee
staven leverden wat de volgorde
betrof geen problemen op, die
werden wel aangebracht vóór het
ombuigen van de zijkanten.
Om die te buigen had men goten
gemaakt waarin vuur werd ge
stookt. Het hele vlechtwerk werd
hier zo boven gelegd dat het te bui
gen gedeelte verhit werd waarna
de hele kant in een keer omgebo
gen werd. De uiteinden van de ho
rizontale staven werden om de ein
den van de verticale gesmeed en
met het aanklinken van de platte
strippen waren de korven klaar om
tegen de gevel te bevestigen wat
dan ook gebeurde. Dat verwarmen
in een goot werd later ook nog toe
gepast om de mangaanstalen ban
den voor de spoorwielen te ver
warmen, wat daarna met gasbran
ders gedaan werd.
drevels
Figuur 1.
Detail van de smeedijzeren vensterkorf aan de voorgevel.
bovenzadel
Figuur 4.
Hulpstuk
Figuur 2. Zetbeitel.
1 (2x)
2 <2x)
3
4 (2x)
5 en 6
7 en 8
9 en 10
11
Roostertje in de hoofdpoort.
Figuur 5.
aambeeld
Figuur 3.
doorn
