De zeven zeldzaamheden van het Markiezenhof 22 23 GEMEENTEMUSEUM BERGEN OP ZOOM de waterschans nr. 2 1987 Van 14 maart tot en met 27 april van dit jaar was de ten toonstelling "Schatten uit de Schel de" te zien in het Gemeentemu seum te Bergen op Zoom. Deze expositie werd bezocht door ruim 9000 mensen, die niet alleen wer den aangetrokken door de nog im mer beoeiende roep van de legen darische verdronken landen van Zuid-Beveland en Reimerswaal, maar zeker ook door de keur van nooit eerder getoonde middel eeuwse voorwerpen. Bijna al het getoonde mate riaal is afgebeeld in de catalogus behorende bij deze expositie. Met de ruim 650 illustraties van aller hande bodemvondsten vervaar digd uit leer, hout, tin, lood, zilver, steen en aardewerk, is dit boek werk een naslagwerk op zich ge worden. Tijdens de tentoonstelling was de gehele oplage reeds uitverkocht. Gezien de grote vraag werd een herdruk noodzakelijk. Deze herdruk is nu inmiddels ge reedgekomen en kan besteld wor den bij: Gemeentemuseum het Markiezenhof, Steenbergse- straat 8, 4611 TE Bergen op Zoom, tel.: 01640 - 42930. De prijs bedraagt 24,50. Mogelijk heb ik met dit verhaaltje de middeleeuwse smeden van hun aureooltje beroofd, maar vaklui waren het! 1. W.A. van Ham, Het Markiezen hof te Bergen op Zoom, Bergen op Zoom 1986, 24. 2. IV.A. van Ham, Het Markiezen hof, 37. 3. IV. A. van Ham, Het Markiezen hof, 99. ACHTSTE COLLOQUIUM "DE BRABANTSE STAD" 2 EN 3 OKTOBER 1987 MARKIEZENHOF BERGEN OP ZOOM DE HEERLIJKE STAD Hoe was de relatie stad-heer in de Brabantse steden die niet rechtstreeks onder de landsheer, de hertog, doch onder een smal- heer stonden? Hoe zag bijvoorbeeld de "Blijde Inkomste" er in de verschillende steden uit? Hebben de smalheren bijgedragen aan een residentieel uiterlijk van een stad? Welke ver plichting had de stad ten opzichte van de heer? Was de stad betrok ken bij conflicten met de heer of wellicht bij conflicten tussen heer en soeverein? Kortom: heeft de situatie van "heerlijke stad" een stad tot voor deel of tot nadeel gestrekt? Getracht zal worden één of meer van deze kwesties aan de orde te stellen voor iedere te behandelen stad, met betrekking tot die perio de welke voor een bepaalde stad in dit kader van groot belang is geweest. De keuze van het thema en de lo- katie zijn ingegeven door het feit dat 700 jaar geleden de heerlijk heid van Stad en Land van Ber gen op Zoom werd gevormd. Een aantal deskundige sprekers zal het thema behandelen, waar bij telkens één of meerdere ste den als voorbeeld zullen dienen. INFORMATIE Deelname aan het achtste collo quium "De Brabantse Stad" om vat tevens de toegang tot de ten toonstelling "De heerlijke stad" in het Markiezenhof, toezending van het colloquiumboek (te ver schijnen 1988) en deelname aan de lunch. Het is ook mogelijk te vens aan het diner deel te nemen of slechts één dag aan het collo quium deel te prijzen aangege ven. Gehele colloquium (vr. 2-10, za. 3-10) incl. 2 lunches, diner op 2-10 en congresboek 100,- of BF 1875 Gehele colloquium (vr. 2-10, za. 3-10) incl. 2 lunches, congres boek, zonder diner 65,- of BF 1220 Vervolg zie pag. 33 de waterschans nr. 2 1987 door R. MEISCHKE* Dat het Markiezenhof een bijzonder gebouw is wordt algemeen er ken, het feit dat we hier met een unicum te maken hebben, zowel voor ons land als voor België, wordt minder snel aanvaard. Toen het gebouw omstreeks 1500 verrees was het opmerkelijk, maar het behoorde toch tot een groep van ongeveer vijftig grote stadspaleizen die in een, voordien on gekende pracht verrezen. In de loop der tijden werd het complex echter uniek omdat de meeste soortgenoten geheel verloren gingen en van de weinige die de tijd nog enigszins spaarde, slechts zwaar gehavende frag menten overbleven. Feitelijk is de geschiedenis van de wijze waarop dit ene exemplaar overleefde van meer belang dan de bouwgeschiedenis. Daarom zullen de zeven belangrijkste episoden uit de geschiedenis van het gebouw worden doorlopen. Bij iedere episode zal worden gewezen op een zeld zaam aspect dat in het huidige bouwwerk bewaard is gebleven en dat voor die periode in de geschiedenis karakteristiek kan worden genoemd. Aan de hand van deze zeven perioden en hun zeldzaamheden zal de geschiedenis van het Markiezenhof worden besproken. I. Het ontstaan van het tegenwoordige gebouw (1500-1515) en de twee middeleeuwse binnenplaatsen Het verhaal van het huidige gebouwencomplex, waarvan de structuur door de beide binnen plaatsen wordt bepaald, begint on geveer vijfhonderd jaar geleden. In 1485 had de heer van Bergen op Zoom, Jan II uit het geslacht Van Glymes, meer bekend onder de bijnaam "Jan metten lippen" op dracht gegeven het hoofdgebouw van zijn oude woning te Bergen op Zoom te vernieuwen. Deze Jan was nog geen markies en zijn huis was een gewoon adelijk stadshuis, zoals er zeker duizend in de Noor delijke- en Zuidelijke Nederlanden tesamen geweest moeten zijn. Het nieuwe hoofdgebouw uit 1485 vormt de kern van het huidi ge complex en bevatte op de bega ne grond de grote Christoffelzaal. Aan de kant van de huidige grote binnenplaats liep toen een klein straatje en aan de kant van de klei ne binnenplaats was een soort voorplaats met enkele dienstge bouwen. De voorzijde van het huis aan de Steenbergsestraat was wei nig opvallend, naar achter liep het terrein breder uit, maar dat zag nie mand omdat het aan twee zijden door gewone huizen omgeven was. Met de nieuwe heer van Ber gen op Zoom, die zijn oude en be roemde vader in 1494 als Jan III opvolgde, was het tijdperk van eenvoud voorgoed voorbij. Zodra de omvangrijke werkzaamheden aan zijn meest gebruikte woning, het kasteel van Wouw op circa ze ven kilometer afstand ten oosten van Bergen op Zoom gelegen, be gonnen af te lopen, vatte hij de vernieuwing van het Hof te Bergen op Zoom met kracht ter hand. Al bouwend kreeg hij de smaak steeds meer te pakken en zo werd de ene vleugel na de andere opgetrokken. In een korte periode van 1500- 1520 kwam toen het huidige com plex tot stand. Eerst werd het woongedeelte rond de kleine bin nenplaats gebouwd, waarvoor de bestaande bebouwing moest wij ken, direct daarop volgden de vleugels rond de huidige grote bin nenplaats. Om de uitbreiding naar die zijde te kunnen verwezenlijken moest een straatje worden ver legd en een aantal huizen worden gesloopt. Het bezit van twee bin nenplaatsen is uit de groei naar twee zijden te verklaren, het kwam bij dit soort grote huizen zelden voor. Er is een groot verschil tussen de beide binnenplaatsen. De kleine binnenplaats heeft een eenvoudig, huiselijk en intiem karakter. Op de grote binnenplaats, waar iedere be zoeker van het huis binnenkomt heeft men allerlei architectonische kunststukjes uitgehaald. De fraaie toegangspoort en de hoge uitkijk toren gaven het huis voor het eerst een indrukwekkend aanzien naar buiten. De grote galerij op de bin nenplaats en het platte dak daarbo ven, dat doorliep over de aangren zende kantoorvleugel, waren nieu we en chique elementen in de ar chitectuur. De lust tot representatie had hier gezegenvierd. II. De Sint Christoffelschouw Nadat het gebouwencomplex voltooid was werd de inwendige afwerking ter hand genomen, waarbij fraaie kamerbetimmerin gen en rijk gebeeldhouwde schoor stenen werden aangebracht. De Sint Christoffelschouw, die in 1521 werd geplaatst, is het enige dat nog aan de oorspronkelijke binnenaf werking herinnert. Het is zonder twijfel de fraaiste gotische schoor steen van ons land. Deze schouw toont de plotse linge rijkdom van dat deel van de hogere adel, dat de centraliserende politiek van de vorsten steunde en uitvoerde. Zij werden voor hun trouw aan het gezag beloond met hoge ambten en privileges, waar door zij hun huizen in de steden en op het land in een tot nu toe onge kende rijke vorm konden vernieu wen. Deze stadspaleizen, die voor al gebouwd werden in die steden waar het landsbestuur was ge vestigd, zoals Mechelen, Brussel, Gent en 's-Gravenhage, waren alle opgetrokken in eenzelfde bouw stijl. Zij waren onregelmatig van hoofdvorm, met veel louter uit aes- thetische overwegingen aange brachte trapgevels en boven de da ken uitrijzende traptorentjes. Alle toevalligheden in de ontwikkeling werden benut ter verkrijging van schilderachtige effecten. De crea tieve inventies van de steenhou wers die de leiding van deze bouw werken hadden, waren vooral ge richt op onderdelen als in gangsportalen en schoorstenen Voordracht, gehouden ter gele genheid van de officiële afsluiting van de restauratie en van de ope ning van het gebouw door Hare Majesteit Koningin Beatrix op 27 mei 1987. De tekst werd door prof. Meischke welwillend ter pu blicatie afgestaan. kniklijr 't 1

Periodieken

De Waterschans | 1987 | | pagina 4