30
31
De Waterschans nr. 2 1988
4. Foto van het interieur na de inrichting voor de rooms-katholieke eredienst. Gezicht vanaf het koor naar de toren. L.
Tangel, rijksdienst voor monumentenzorg, 1988.
rendeuren weg te nemen.21 De
ruimten die aldus ontstonden wer
den Noorder- en Zuiderkapel ge
noemd. De Noorderkapel werd in
1952 gerestaureerd; in de Zuider
kapel was van 1953 tot 1968 het
gemeentemuseum ondergebracht.
Behoudens enige details bleef de
indeling van de kerkruimte onver
anderd, totdat in 1968 de her
vormden genoodzaakt waren, de
eredienst voort te zetten in het in
1927 voor de Vereniging van In
wendige Zending of Evangelisatie
gestichte gebouw aan de William-
straat.
der de kap gebracht en de bescha
digde natuursteen en de grafmo
numenten hersteld.
In 1981 werd een intentieverkla
ring ondertekend, waarbij het kerk
gebouw voor toekomstig gebruik
door het gemeentebestuur van
Bergen op Zoom, als eigenaar,
werd afgestaan. Onder de voor
waarden werd onder meer be
paald, dat de kerk voor bepaalde
vieringen door de hervormde ge
meente en ten behoeve van bij het
karakter van het gebouw passende
culturele evenementen beschik
baar zou zijn. Bovendien zou de
kerk op gezette tijden ter bezichti-
het koor met de beide transepten
werd weggenomen. De ruimten
ten noorden en zuiden van de to
ren kregen verschillende bestem
mingen. De eerste werd ingericht
tot zogenaamde Dagkerk, terwijl
de zuidelijke, waarin een verdie
ping is aangebracht, als bergruimte
en repetitieruimte voor de kerkko
ren ging dienen. Op 12 april 1987
is het kerkgebouw voor de rooms-
katholieke eredienst ingezegend.
De inrichting begon met het aan
brengen van een modern hoofdal
taar en de nodige zitplaatsen. Ver
volgens werden de preekstoel, de
biechtstoelen en de communie-
ging door belangstellenden open
moeten staan.
Om voor de rooms-katholieke ere
dienst bruikbaar te zijn moest, vóór
de restauratie afgesloten kon wor
den, het probleem van het herstel
van het geheel openliggende schip
met zijbeuken en zijkapellen wor
den opgelost. Uiteindelijk werd
besloten, een plat dak met plafond
(in de vorm van een houten over
welving, bestaan uit drie flauw ge
bogen segmenten) aan te brengen.
De scheiding tussen het schip en
Een huis voor allen?
De restauratie begon op september
1969 aan het meest oostelijke deel
van de kerk, het restant van het zo
genaamde "Nieuwe Werck". Tij
dens werkzaamheden gingen door
een felle brand op 10 april 1972 de
achttiende-eeuwse kappen en de
inboedel van de kerk verloren.
Vooral aan de grafmonumenten
en aan de natuursteen van het in
terieur bracht deze brand grote
schade toe. Nadien zijn het koor en
de beide dwarsschepen weer on-
Nadat reeds in 1763 veranderin
gen waren aangebracht aan het
bankenplan, werd dit in 1806
grondiger herzien, inclusief de
plaatsing van preekstoel en tuin.
Twaalf jaar nadien volgde nog het
plaatsen van twee houten beschot
ten "ter digting en afsluiting van
beide rontens" (scheibogen) ter
weerszijden van het orgel. Deze
moesten gelijkvormig zijn aan die,
welke tussen de Wandelkerk en de
Preekkerk waren geplaatst. Dit met
het doel, de lastige tocht uit de to-
De Waterschans nr. 2 1988
bank uit de gesloten kerk van de
H. Maagd Maria (Ten Hemel op
genomen) naar de Gertrudiskerk
overgebracht. Sommige van deze
interieurstukken zijn ook kunstzin
nig waardevol. Een sluitstuk vorm
de de verplaatsing van het grote
orgel naar deze kerk. De inzege
ning daarvan vond op 10 april
1988 plaats.
Met de inrichting ten behoeve van
de rooms-katholieke eredienst be
gon een nieuwe fase in het functio
neren van het kerkgebouw. Vierin
gen door de hervormden en cultu
rele evenementen vonden enige
malen plaats, terwijl op 30 april
1988 het gebouw voor bezichtiging
werd opengesteld.
Veel zal in de toekomst afhangen
van een zorgvuldig beheer en van
de goede smaak van de beheer
ders. Men moge wensen, dat het
kerkgebouw bespaard blijft, wat
Van der Meer eens neerschreef in
zijn Geschiedenis uan een [Franse]
kathedraal: "voor aankleding
[maakte men] een keus uit de on
overzienbare bric-a-brac, die de af
gebroken stadskerken en de intus
sen al meermalen van eigenaar
verwisselde kloosterboedels had
den achtergelaten".22 Na zoveel
lotgevallen is de Grote of Gertru
diskerk een blijer einde waardig.
Aantekeningen
ARR Gemeentearchief Bergen
op Zoom, archieven van de Raad
en kamer van de markiezen van
Bergen op Zoom
SA Gemeentearchief Bergen op
Zoom, stadsarchief tot 1810.
NOTEN
1. SA inv.nr. 238, stadsrek. 1413/1414, 5.
2. ARR inv.nr. 2372; Th. de Rouck, Den Nederlandtschen Herauld (Amsterdam, 1645) 230.
3. C.J.F. Slootmans, De Heilige Kruisommegang te Bergen op Zoom (Bergen op Zoom, 1946); idem, "De Hoge Lieve
Vrouw van Bergen op Zoom", De Ghulden Roos 24 (1964) 20-48; 25 (1965) 193-233; 26 (1966) 161-184.
4. C.J.F. Slootmans, "De arbitrale vuytsprake van 1456 Taxandria 50 (1943) 275-280.
5. G.C.A. Juten, "Consilium de Beke", Taxandria 26 (1919) 203-208.
6. Gemeente-archief Bergen op Zoom, archief gemeente-secretarie 1972-1988, inv.nr. 721, voorlopig rapport van de Rijks
dienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek d.d. 20 november 1978.
7. Gemeente-archief Bergen op Zoom, Archieven Raad en Rekenkamer, inv.nr. 116.
8. G.C.A. Juten, "De Sint Geertruikerk te Bergen op Zoom IV", Taxandria 30 (1923) 73-76: ARR inv.nr. 116.
9. SA inv.nr. 264, stadsrek. 1518/1519, 91; SA inv.nr. 157, 186v; ARR inv.nr. 936.4, rentm.rek. 1529/1530, ongefol.;
SA inv.nr. 274, stadsrek. 1552/1553, 166; SA inv.nr. 850. 2, kerkrek. 1559/1560, 6; inv.nr. 282, stadsrek.
1588/1589, 147v.
10. SA inv.nr. 851.37, rekening van de gecomitteerden tot de verkoop van de materialen van het minderbroederskerkhof
en de reparatie van de kerk.
11. W.A. van Ham, "Van bouwval tot huis voor het Woord" in: Bergen op Zoom gebouwd en beschouwd (Bergen op Zoom,
1987) 182-189.
12. C.A. van Swighem, T. Brouwer en W. van Os, Een huis voor het Woord. Het Protestantse kerkinterieur in Nederland
tot 1900 ('s-Gravenhage, 1984), vooral 219-221.
13. SA inv.nr. 986.
14. SA inv.nr. 851.36, Kerkrek. 1589/1590, fol. 24.
15. K. Gentman Leidekker, Het Laatste Huis verheerlykt bouen het Eerste Huis, Bergen op Zoom 1752, 45-46: H. Tummers,
"Vijf grafmonumenten", in: Gebouwd en beschouwd, 190-206.
16. Archief Ned.Herv. Gemeente, inv.nr. 4, res. van 19 maart 1722.
17. SA inv.nrs. 848.17 en 852.55.
18. S.A. inv.nr. 848.16 en 17; A.R.R. 2370; W.A. van Ham, "Om de eer van de stad: imagovorming te Bergen op Zoom
tot 1785", Bijdragen tot de geschiedenis 68 (Antwerpen, 1985) 144.
19. SA 848.7; Gentman Leidekker, Het laatste huis. 42; J.C Bierens de Haan, "David van Stolk, architect", in: Bouwen in
nederland. Vijfentwintig opstellen over nederlandse architectuur, opgedragen aan Prof.Ir. J.J. Terwen (Delft, 1985)
40-42.
20. S.A. 623.23, 848.7 en 854.13.
21. SA 854.19; Archief Nederlands Hervormde Gemeente inv.nr. 258, bestek van 19 augustus 1818 en inv.nr. 287, kerkre
kening van 1806.
22. F. van der Meer, Geschiedenis uan een kathedraal (Utrecht, 1961) 71.
