24
de hoogte daarvan kunnen wor
den afgeleid van het meergenoem
de gewelf. De ramen zijn dan ook
met een stippellijn aangegeven.
Een wellicht vergelijkbare ruimte
(bij de restauratie in de jaren 1957-
1972 opnieuw aangebracht) be
vindt zich op een vergelijkbare
plaats aan de zuidzijde van de
kooromgang van de Sint Nicolaas
of Bovenkerk te Kampen. De ver
trekken dienden als trezorie (schat
kamer).12
Dat de traptoren tegen de ruimte te
Bergen op Zoom niet (zoals te
Kampen) tot aan het dak doorliep
veronderstel ik om reden dat aan
de noordzijde van het koor van de
Gertrudiskerk een traptoren in de
hoek van het westelijk transept en
de Mariakapel toegang verschaft
tot de daken en de triforiumnissen
boven dit deel van de kerk.
Er is geen afbeelding bekend,
waarop de vorm te zien is van de
daken op de koorzijbeuken, koor
kapellen en straalkapellen. Deze
zijn dan ook met stippellijnen aan
gegeven en getekend naar analo
gie van de koorpartij van de Sint
Willebrorduskerk te Hulst.13 De
hoogte van de daken van de zij
beuken en van de koorkapellen
van de Gertrudiskerk is afgeleid uit
de hier gespaarde nissen van het
triforium.
Tijdens de laatste restauratie zijn
aanwijzingen gevonden, die er op
wijzen, dat zich op de muren van
de zijkapellen balustraden hebben
bevonden. De vermoedelijke
hoogte is op de tekening door een
dikke zwarte lijn aangegeven en
doorgetrokken over de muren van
de straalkapellen naar het voor
beeld van de Onze Lievevrouwe-
kerk te Dordrecht. Daar zijn de ba
lustraden (met pinakels) opnieuw
aangebracht tijdens de restauratie
in de jaren 1903-1936.14 Te Ber
gen op Zoom is tijdens de laatste
restauratie op de Rode Kapel een
balustrade in moderne vormgeving
geplaatst.
De vorm van de afdekking van zo
wel de steunberen van de straalka
pellen als van de steunbeer naast
de meergemelde traptoren, is afge
leid van die van de schipkapellen.
Hierop stond vermoedelijk een
pinakel.
De breedte en hoogte van de
vensters van de lichtbeuk van het
koor is ontleend aan de afbeeldin
gen van het kerkinterieur, die voor
1747 zijn geschilderd, aangevuld
met gegevens, ontleend aan de te-
kening van de verwoeste
Hoogstraat door Cornelis Pronk.15
De steunberen van de lichtbeuk
waren waarschijnlijk, evenals die
op het transept, afgedekt met na
tuursteen in de vorm van een
schilddak.
Dat het koor een stelsel van lucht
bogen en luchtboogstoelen heeft
gekend (een zogenaamd
schoorstelsel) kan worden afgeleid
uit de genoemde gezicht op de
Hoogstraat en van een slechts in
de vorm van een kopie door S.
Fokke bewaard gebleven afbeel
ding van de verwoeste Heijberg-
sestraat.16 Op beide tekeningen
zijn aftekeningen van verdwenen
bouwdelen (moeten) te zien waar
vroeger de luchtbogen tegen de
koorlichtbeuk hebben aangesloten
(afb. 13). Hoogte en vorm van de
luchtboogstoelen zijn afgeleid van
die van het schip. Dit schoorstelsel
is vermoedelijk gesloopt bij de
bouw van het "Nieuwe Werck".
Uiteraard zijn deze aangepast aan
de specifieke situatie van het koor.
Vergelijking met de genoemde
kerk te Hulst was ook hier zinvol.
In het transept of westelijk dwars
schip is de hoogte van het grote
raam of transeptraam in over
eenstemming gebracht met die van
de ramen in het koor en in het mid
denschip. Het merengemelde ge-
AKTIVITEITENPROGRAMMA 1988-1989
Zaterdag 3 september 1988
Fietstocht, langs weiden en wallen van de West-Brabantse verdedigingslinie.
Vertrek 14.00 uur bij het stadhuis. De route is door ons lid de heer Verbraak opgesteld en is
overigens zonder leiding te fietsen. Er is een routebeschrijving verkrijgbaar met een bronver
melding en een kort historisch overzicht. De kosten bedragen 2,50 en de route is te ver
krijgen bij het vertrekpunt vanaf 13.00 - 14.00 uur. De routebeschrijving is ook eerder te
verkrijgen bij C. van Bekkum, Prins Bernhardlaan 11, telf. 59639.
De volledige route is 120 km. lang. In de beschrijving zijn hier en daar bekortingen aange
geven, zodat U de route kunt verkleinen. Door de ANWB-bewegwijzering te gebruiken kunt U
uiteraard nog anders selecteren. Zelfs met de auto is de route (grotendeels precies eender) te
volgen.
Donderdag 15 september 1988
Lezing door drs. W. Klïnkert, historicus, verbonden aan de afdeling militaire geschiedenis van
de Koninklijke Militaire Academie te Breda, over Willem III en de "Glorious Revolution".
Café De Ster, aanvang 20.00 uur.
Aanstaande november is het driehonderd jaar geleden dat stadhouder Willem III scheep ging
naar Engeland, om daar de troon te bestijgen. Tot dat moment regeerde in Engeland koning
Jacobus II, de schoonvader van Willem III. Jacobus had zich door zijn pro-katholieke politiek
bij zijn onderdanen zeer populair gemaakt. Tevens leek hij te streven naar een absolute
monarchie zoals Lodewijk XIV in Frankrijk had gevestigd. Toen Jacobus en zijn Italiaanse
echtgenote een zoon kregen, werd de kans groot dat Engeland een katholieke dynastie zou
krijgen, die de rechten van het Parlement zou beperken. Om deze ontwikkeling te voorkomen
greep een aantal vooraanstaande Engelse edelen in. Zij richtten zich tot Jacobus' protestant
se dochter en schoonzoon. Dezen gaven aan die oproep gehoor en verjoegen Jacobus van de
troon om deze zelf als "William and Mary" te bestijgen. Hiermee werd een, voor de Repu
bliek der Verenigde Nederlanden gevaarlijk Engels-Frans bondgenootschap voorkomen en
werden in Engeland belangrijke constitutionele veranderingen doorgevoerd. Willem III is uniek
in de Nederlandse geschiedenis, in de zin dat in geen enkele andere periode uit de vaderlandse
geschiedenis Nederland zo'n belangrijke en ingrijpende rol in de internationale politiek heeft
gespeeld als tijdens de periode van de koning-stadhouder (1688-1702).
Donderdag 20 oktober 1988
Lezing door onze stadgenoot en lid van de kring drs. L.J.M. van de Laar over het onderwerp
"Monumentenzorg, regeneratie of degeneratie"
Café De Ster, aanvang 20.00 uur.
Het betreft hier een cultuur-historische beschouwing over monumentenzorg. Het ontstaan, de
verdiensten en ontsporing van deze zorg komen aan de orde. Restaureren in de heden
gebruikelijke betekenis is een betrekkelijk jonge activiteit in de geschiedenis, die eerst op
komt in de tweede helft van de negentiende eeuw. Waarom restaureerde men daarvoor niet
Wat is de samenhang met de algemene tijdgeest
De heer Van de Laar is oud-staatsecretaris van onderwijs, kunsten en wetenschappen, onder
andere belast geweest met de monumentenzorg. Hij is oud-burgemeester van Bergen op Zoom
en intensief betrokken geweest bij de restauratie van de Sint Jan te 's-Hertogenbosch, bij het
Markiezenhof-complex en de Sint Gertrudiskerk in deze stad.
De Waterschans nr. 2 1988
74. De balustrade op de zuidgevel van het westelijke dwarsschip volgens
een tekening van C. Pronk, 7 748.
73. Aftekeningen van verdwenen bouwdelen moetenvan de aansluiting
van de luchtbogen tegen de koorlichtbeuk volgens een tekening van
C. Pronk, 7 748.
