58
59
De Waterschans nr. 4 1988
het niet het wapen-Berck bevat,
blijft Elisabeth Bacx geboren
Joachimi13 over.
De wapens op de rouwborden 4,
5. 6 en 7 zijn onbekend. Bij 5 kan
men denken aan de echtgenote
van 6 of 7. 6 en 7 zijn ongetwijfeld
verwanten en gezien de opstelling
van de kwartierwapens mogelijk
halfbroers. Kwartierwapen h op
bord 7 geeft een zeldzame en dui
delijk herkenbare wapenfiguur, die
slechts door de familie Cuningham
de Glaincaim14 of Cunningham15
gevoerd wordt. De moeder van be
trokkene zou dus van Engelse af
komst kunnen zijn. Kwartierwapen
g wordt gevoerd door de Engelse
familie Stadling16 en door de uit
Brugge afkomstige familie Van
Messem17
Ook de wapens op de borden nrs.
8 en 9 zijn van onbekende perso
nen.
Bij 9 sluit nog het meeste aan de
door Rietstap vermelde familie
Van Weel (Noord-Brabant en Hol
land), die als wapen voerde: gevie
rendeeld; I en IV in rood een gou
den leeuw; II in zilver drie rode ro
zen; III in zilver drie groene eikels
zonder bladeren, de stelen om
hoog.
De wapenborden nrs. 10 tot en
met 15 en (eventueel) 17 horen bij
elkaar: 10 (een man, A) zal ge
trouwd zijn met 12 (B) en aange
zien 15 (B) een kleinkind van 13
(mevrouw B geboren C) is, zal 13
waarschijnlijk in een oudere gene
ratie thuishoren en dus mogelijk de
moeder van 12 en de schoonmoe
der van 14 (mevrouw B geboren
D) zijn. De vraag is dus welke fami
lie aan dit schema voldoet.
Beschouwen we eerst het hoofd
wapen van 10: de rode ruiten op
goud. Uit de litteratuur of anders
zins is een dergelijk wapen niet be
kend, wel met verwisselde kleuren,
maar het voeren van verwisselde
kleuren door één tak van een fami
lie, terwijl de overige leden het
stam wapen trouw bleven, is alles
zins aanvaardbaar. In rood negen
gouden ruiten wordt gevoerd door
het (Hollandse) geslacht Van der
Does, waarvan een uitvoerige ge
nealogie gepubliceerd is18 met on
der meer: Dirk uan der Does, kapi
tein, gehuwd te Bergen op Zoom
28 april 1640 met Barbara Dugck,
dochter van Adriaan en van diens
eerste vrouw Barbara de Hegne
gezegd Parasgs Lancelotsdr.we
duwe van Willem de Vries(e) en
kinderloos overleden. Het artikel
verwijst naar Balen, Beschrijving
van het schild 16 en Vier kwartierwapens:
a. als II c. in goud vijf zwarte (niet ge
lijke?) voorwerpen, ge
plaatst twee, één en twee
b. in rood drie gouden schuin- d. in goud twee zwarte dwars-
kruisjes balken
20. (afb. 6) Ovaal gedeeld wapen; 1 boven in goud een groene boom,
waartegen twee bruine dieren opspringen, beneden groen(ig); II in zil
ver drie rode voorwerpen, het eerste bedekt door een zwart vrijkwar-
tier, waarop een gouden ster; aan weerszijden van het schild 16 en 72.
Vier kwartierwapens:
a. als II c. in goud een rode keper,
beneden vergezeld van een
rood voorwerp
b. in zilver drie zwarte dwars- d. gedwarsbalkt van zes stuk-
balken, beladen met rode ken, goud en blauw(?), de
stippen oneven balken beladen
met vier, drie en twee gou
den schuinkruisjes
Eronder als opschrift MD CLXXII X 1ANVARI AETATIS LVIII.
21. Ruitvormig gedeeld wapen; I in zilver een zwarte keper, beneden ver
gezeld van een rode wassenaar; II in rood
Detail van afb. 3, rouwborden 20 (bovenaan) en 21 (rechts onder).
van Dordrecht,19 waar we een ge
nealogie Dugck vinden met als wa
pen: van goud beladen met drie
duyken20 van zabel en een zuyle
van keel (in goud drie zwarte duik-
vogels en een rode zuil).
Hieruit, aangevuld uit andere
bronnen, resulteren dan de zestien
kwartieren van Dirk uan der Does.
Van vaderszijde:
a. Dirk uan der Does (de negen rui
ten), tr. 1500
b. Josina uan Zuglen uan Noort-
wijk (in zilver drie rode zuilen).
c. Frans uan Nijenrode (gevieren
deeld: I en IV in goud een rode
dwarsblak: II en III gedwarsbalkt
van zes stukken, goud en blauw,
de oneven balken beladen met
vier, drie en twee zwarte schuin
kruisjes), tr.
d. Johanna uan Zuglen uan de
Haer (als b)
e. Steuen uan Zuglen uan de Haer
(als b), tr. 1506
f. Josina uan Assendelft (in rood
een stappend zilveren paard).
g. Johan uan Drakenburg (ge
dwarsbalkt van acht stukken, goud
en rood, de oneven balken bela
den met vier, drie, twee en één
zwart schuinkruisje)tr.
h. Hadewich uan Renesse (in
rood, bezaaid met blokjes, een
aanziende leeuw, alles goud).
Van moederszijde:
i. Onne uan Ewsum (f 1489) (ge
deeld: I effen rood; II in goud een
De Waterschans nr. 4 1988
blauwe dwarsbalk), tr.
k. Gele Manninga (t na 1514) (ge
deeld van groen en zwart en over
alles heen een zilveren leeuw)
1. Asige uan Rasquert (in zilver een
rode adelaar, overtopt door een
rode ster), tr.
m. N.N. uan den Ham (wapen on
bekend)
n. Johan uan Wijlich (in zilver een
rode keper, beneden vergezeld
van een rode ring), tr.
o. Geertruid uan Bglandt (in goud
een zwart kruis)
p. Elbert uan Pallandt (gedwars
balkt van zes stukken, zwart en
goud), tr.
q. Elisabeth uan der Horst (in rood
een gouden dwarsbalk).
Er is enige fantasie voor nodig om
hierin het rouwbord te herkennen
en het is natuurlijk de vraag of de
juiste kwartierwapens ook het
rouwbord hebben gesierd.
Op rouwbord no. 12 zijn links de
vaderlijke kwartieren van Barbara
Dugck afgebeeld:
a. Dugck (als de linkerhelft van het
hoofdwapen)
b; Van Thol (waarschijnlijk: in
goud, bezaaid met blokjes, een
leeuw, alles rood, eventueel aan
gevuld met: en een zilveren ba
rensteel, over alles heengaande).
c. Van Leeuwen de Gouda (in
rood een zilveren dwarsbalk, bo
ven en beneden vergezeld van drie
gouden sterren)
d. onbekend.
Het hierboven vermelde wapen
van Van Leeuwen de Gouda (of
Goudekomt overeen met de lin
kerhelft van het wapen op rouw
bord 13: dit zou dan betrekking
hebben op Maria Dugck geboren
uan Leewen de Gouda, grootmoe
der van Barbara en Catharina
Dugck. Uitgesloten is dit niet, in
dien men in aanmerking neemt dat
ook een bord kan zijn opgehangen
ter nagedachtenis aan een reeds
overleden persoon. Relatie tussen
de familie Dugck en Bergen op
Zoom zal pas uit 1633 dateren, het
jaar waarin Barbara met Willem de
Vries trouwde en dan kan haar
grootmoeder nauwelijks meer in
leven geweest zijn.
Rouwbord 14 heeft betrekking op
een mevrouw Dugck geboren X.
Een geslacht Van Bokhouen (Bra
bant, Holland) voerde volgens
Rietstap gevierendeeld: I en IV in
goud drie groene meerbladeren; II
en III in rood een zilveren leeuw,
rood getongd en genageld, maar
merkt op dat het wapen ook met
verwisselde kwartieren voorkomt.
Het is niet bekend dat Gabriel
Dugck en zijn tweede echtgenote
Anna uan Bokhouen, die vóór
1619 trouwden,21 iets met Bergen
op Zoom te maken hadden, maar
aangezien hij kapitein was, is dat
zeker niet uitgesloten.
Voor rouwbord 15 blijft dan een
kleindochter uit het echtpaar
Dugck-uan Leeuwen de Gouda
over, dat wil zeggen de boven
reeds meermalen ter sprake geko
men Catharina Dugck, die onge
trouwd was.
Rouwbord 16 heeft betrekking op
een lid van het geslacht De Witte.
Muschart22 geeft als wapen van
deze familie: doorsneden; I (in
zwart) drie zilveren bokkekoppen
met -hals; II in zwart drie kleine zil
veren bollen of penningen. Het
geslacht De Wit of De Witte was
wijdvertakt in Bergen op Zoom:
twaalf leden maakten deel uit van
de magistraat of de brede raad,
een Wouter de Witte werd in 1636
aangesteld tot ontvanger der ver
pondingen. Er is dus niet na te
gaan op wie het rouwbord betrek
king heeft.
Rouwbord no. 1 7 zal verband hou
den met Van der Does. No. 18 is
onbekend. De linkerhelft van het
hoofdwapen van no. 19 doet den
ken aan Soetens (vgl. no. 20)
maar er is geen mevrouw X gebo
ren Soetens in Bergen op Zoom
bekend.
Rouwbord 20 is het enig afgebeel
de dat een sterfdatum geeft. 10
jan. 1672. Hier was de oplossing
via het aangifteregister van de
overledenen snel gevonden: het
betreft Elisabeth uan Osch, ged.
Bergen op Zoom 23 sept. 1611,
dochter van Roelandt uan Os, lui
tenant onder ritmeester Van der
Wel (1607-'24), en Margriete uan
Steenis (Steenhugs); zij trouwde
als weduwe van Adriaen de Hase
na ondertrouw te Bergen op Zoom
22 jan. 1656 met Jacob Soetens,
penningmeester van Delfland,
commissaris ordinaris van de
monstering te Bergen op Zoom
(1652, '56), f Bergen op Zoom 23
aug. 1663, weduwnaar van Geer-
trugt Adriaensdr. uan Schilper-
oort.23 Het rouwbord geeft "aetatis
58", in werkelijkheid was zij 60 jaar
oud geworden, want zij werd op
23 september 1611 gedoopt.
Jacob Soetens (f 1663) ligt met
zijn eerste vrouw, Geertrugt uan
Schilperoort begraven in de Grote
Kerk te Bergen op Zoom onder
een grafsteen, waarop hun beider
wapens. Het zijne vertoont een
boom op een grasgrond,24 dat te
vens de linkerhelft van het hoofd
wapen op het rouwbord van Elisa
beth uan Osch is. Een variant van
het wapen van de familie Van Os
treffen we aan op een wapenkaart
van bestuurders van de
Beemster25 bij Dirk uan Os en een
Hendrik uan Os: in zilver twee rode
ossekoppen boven elkaar en in een
schildhoofd van goud een vijfpun-
tige zwarte ster, maar op een 17de-
eeuws ex-libris van Theodorus uan
Os staat als wapen: drie half-
aanziende ossekoppen, de eerste
bedekt door een vrijkwartier waar
op een vijfpuntige ster.26 Het wa
pen op het rouwbord zal er dus als
volgt hebben uitgezien: in zilver
drie rode ossekoppen, de eerste
bedekt door een zwart vrijkwartier
waarop een gouden ster. Op de
naam Van Steenis of (Van) Steen-
huijs(en) wordt als wapen
vermeld27: een keper, beneden
vergezeld van een ring. Dit komt
overeen met het wapen van de
moeder van Elisabeth uan Osch op
het rouwbord.
No. 21 is onbekend.
Uit een andere bron28 weten we
althans van het bestaan van nog
een rouwbord, namelijk van Hen-
drick uan der Burch, van Delft, bal
juw van Hulsterambacht, begr.
Bergen op Zoom, tr. aid. 2 okt.
1615 Catelgne Jans Schafters;
aangezien zijn weduwe aid. 15 okt.
1630 hertrouwde met Ds. Corneli
us Stuart zal Van der Burch laat in
de jaren '20 begraven zijn: zijn
kwartieren waren:
Van der Burch Camerling
Van der Dussen Meerman
De Jonge Sasbout
Duueland Van der Burch.
Conclusie
Overzien wij het bovenstaande dan
blijkt dat men degenen die in de
17de eeuw een rouwbord te hun
ner nagedachtenis in de Grote kerk
te Bergen op Zoom lieten ophan
gen niet moet zoeken onder de au
tochtone notabelen, zoals de leden
van de magistraat, maar onder de
militairen en de Generaliteits-
beambten. In hoeverre een verschil
in vermogen tussen deze beide
groepen een rol speelt is op grond
van gepubliceerd materiaal niet uit
te maken. Wel zou het kunnen zijn
dat het gebruik om rouwborden op
te hangen een import-gewoonte is,
hetgeen tevens zou verklaren dat
pas zo laat (1691) een regeling van
overheidswege van de hiervoor te
heffen taxa van de grond kwam.
