De Sint Gertrudiskerk anno 1500
ONBEKENDE HERINNERINGEN
2
3
Een poging tot reconstructie - 2
De Waterschans nr. 1 1989
een brikettenfabriek en een siga
renfabriek.
De kaart wordt gedateerd op
1890.
Als aflevering 5 in de serie Bergen
op Zoom in Kaart en Beeld is deze
gekleurde kaart in de leeszaal van
de Gemeentelijke Archiefdienst te
koop voor 12,50 (inclusief uitge
breide toelichting).
Nog tot 15 april 1989 wordt in de
hal van de Gemeentelijke Archief
dienst, Blokstallen 2, een huisex
positie gehouden van foto's uit de
verzameling van de Archiefdienst,
waarvan onbekend is, wie of wat
daarop werd vastgelegd.
De Gemeentelijke Archiefdienst
verzamelt al geruime tijd foto- en
beeldmateriaal over Bergen op
Zoom en omgeving. Zo'n 25 jaar
geleden paste deze verzameling
nog in een oude schoenendoos;
thans telt de collectie ruim 25.000
foto's, 2000 ansichtkaarten en
4000 dia's.
Hierin treft men:
foto's van straten, gebouwen en
verdwenen plekjes. De archief
dienst zorgt ook voor het vast
leggen van straten en buurten
als er ingrijpende veranderin
gen, zoals sloop of kaalslag
plaats vinden:
foto's van belangrijke gebeurte
nissen, zoals stadsfeesten of ko
ninklijke bezoeken;
groepsfoto's van allerlei vereni
gingen;
foto's die een beeld geven van
het onderwijs;
bedrijven, ambachten, land
bouw en visserij
Daarnaast beschikt de archiefdienst
over vele afbeeldingen van plaat
sen die behoorden tot het gebied
van het voormalige Markiezaat.
De verzameling wordt jaarlijks met
ruim 1000 foto's, zowel nieuwe als
historische opnamen, uitgebreid.
Dankzij de kontakten met de plaat
selijke verzamelaars, zoals Freek
Dons, worden er vele oude opna
men van Bergen op Zoom aange
wonnen. Ook werden er grote
glasplaatcollecties verworven.
Voor de Tweede Wereldoorlog
werden de opnamen vastgelegd op
glasplaten, die voorzien waren van
een lichtgevoelige laag. Zo beschikt
de archiefdienst over een glaspla
tencollectie van fotograaf Van Mel-
le uit de Lievevrouwestraat (Later
foto Kolber) uit de jaren 1925-
1945 en een verzameling van het
fotopersbureau het Zuiden uit de
jaren 1930-1940.
De onbekende foto's
Het komt voor dat er bij deze aan
winsten foto's zitten, waarvan niet
bekend is welke personen er op
staan of welke vereniging het is.
Ook beschikt de archiefdienst over
enkele foto's van verdwenen ge
bouwen, waarvan ondanks veel
speurwerk, niet achterhaald is
waar deze stonden. Ook hangen er
vele foto's van vastenavondgroe-
pen uit de jaren dertig.
De Archiefdienst heeft deze "ON
BEKENDE HERINNERINGEN"
thans tentoongesteld en doet hier
bij een oproep aan het publiek om
deze foto's te komen bekijken. Ho
pelijk zijn er Bergenaren die een of
meerdere situaties of personen op
deze foto's herkennen. Bij de ten
toonstelling treft U pen en papier
om informatie aan de archiefdienst
kenbaar te maken.
De tentoonstelling is voor iedere
geïnteresseerde dagelijks tussen
9.00-12.30 uur en tussen 13.30-
17.00 uur te bekijken, behalve op
vrijdagmiddag.
Interieur van de koffieshop "De Krab" van de heer Vale in de Bosstraat, foto genomen kort na de opening in 1938.
Dit was een "onbekende herinneringdie dankzij deze expositie door een bezoeker is herkend.
De Waterschans nr. 1 1 989
HAN BOS
In een vroeger artikel in dit
tijdschrift 18 (1988) 18-26 heb ik
een poging gedaan de plattegrond
en de opstand van het exterieur
van deze kerk te reconstrueren.
Het interieur, met name de wand-
opbouw, wordt hier beschreven.
Voorop komt echter een bespre
king van de twee ontwerpen, die
aan de anno 1500 bestaande kerk
ten grondslag kunnen hebben gele
gen. Zonder inzicht in die ontwer
pen is het immers moeilijk, de re
constructie van het kerkgebouw
voldoende te begrijpen.
De twee ontwerpen
De grote stadskerken, zoals die in
het hertogdom Brabant in een laat
gotische stijl (de zogenaamde Bra
bantse gothiek) gebouwd werden,
vertonen in de verhouding van de
onderdelen een grote regelmatig
heid, die zich vooral in hun platte
grond weerspiegelt. Deze regelma
tigheid is een gevolg van een uni
forme opzet, die strookte met de
"idealen" van deze bouwstijl. De
Kind formuleert dit als volgt: "bij de
rijk met natuursteen beklede Sint-
Gertrudiskerk hoort een klassieke
plattegrond, waarin de lengte-as
prevaleert en het koor een krans
van kapellen bezit".1.
De plattegrond van dit kerkge
bouw, zoals deze in het vooraf
gaande artikel gereconstrueerd is,
vertoont echter een aantal afwijkin
gen van dit ideale schema.2 Zo is
de diepte van het koor kort te noe
men ten opzichte van de lengte
van de transeptarmen. De (zeer)
brede zijbeuken van het schip staan
in een afwijkende verhouding ten
opzichte van het middenschip, dat
een normale breedte heeft. Tevens
is het middenschip in relatie tot de
transeptarmen vrij kort te noemen.
De traveeën in het schip zijn veel
langer dan die in het koor. Afwij
kingen zijn ook te constateren in de
opstand van het nog bestaande
deel van het kerkgebouw. De mu
ren en de gewelven van de overge
bleven koorkapellen bereiken niet
de hoogte van die van de zijkapel
len van het schip. Andere onregel
matigheden zijn te constateren bij
de reconstructie van de verdwenen
kerkgedeelten (zie hierna).
lontworpen gedeelten
1. Poging tot reconstructie van de plattegrond volgens het oorspronkelijke (eerste)
plan. vermoedelijk kort na augustus 1444.
Ibestaande muurdelen'
lontworpen gedeelten
2. Poging tot reconstructie van de plattegrond volgens het aangepaste (tweede)
plan, vermoedelijk ca. 1452.. De torenbasis is ingestippeld n.a.v. die te Den Briel.
Op grond van bestudering van de
plattegrond en van de opstand
meen ik daarom te mogen aanne
men, dat hier sprake is geweest
van een eerste (oorspronkelijk)
plan, dat overeenkwam met ge
noemde gotische "idealen", dat
nadien is vervangen door een
tweede (aangepast) ontwerp voor
een grotere kerk, dat genoemde
onregelmatigheden vertoonde en
nog ten grondslag ligt aan de plat
tegrond van de huidige kerk.
Het eerste of oorspronkelijke plan,
zal door Spoorwater ontworpen
zijn na de stadsbrand van augustus
1444, waarbij het bestaande kerk
gebouw werd verwoest of zwaar
beschadigd. Dit ontwerp omvatte
de bouw van een kerk, die bestond
uit een driebeukig schip van zes,
geflankeerd door rechtgesloten ka-
