In Memoriam Anny Piscaer
30
31
De Waterschans nr. 2 1989
HANS SMOUT
Op 7 oktober 1988 overleed
Anny Piscaer op 86-jarige leeftijd
in haar woning in de Meilustflat in
Bergen op Zoom.
Een terugblik op het leven van zo'n
markante Bergse persoonlijkheid
mag in de Waterschans niet ont
breken. Bovendien is haar belang
groter dan alleen voor Bergen op
Zoom: haar bemoeienis en aktivi-
teiten op het gebied van het vak
schoolmuziek op de middelbare
scholen strekte zich uit tot welhaast
de hele provincie; als musicologe,
in het bijzonder door haar onder
zoek naar het leven en werk van
Jacob Obrecht, had ze een nog
veel ruimere uitstraling.
Velen zullen zich haar herinneren
als een uitermate aktieve persoon
lijkheid, als iemand met een enor
me werklust. Bovendien was ze
een wilskrachtige vrouw, weer
baar, ondernemend, veel eisend
van zichzelf en van anderen. Velen
zouden dat beter kunnen toelich
ten dan schrijver dezes.
Toen ze in mijn leven binnentrad -
op het eind van de zestiger jaren
was ik tegenover haar komen wo
nen in de Bredasestraat - was ze
juist gepensioneerd. Haar adviezen
bij mijn eerste stappen op weg naar
een muziekvakstudie, zette ze
maar meteen om in daden door
mij kort maar uitermate krachtig
voor te bereiden voor het
conservatorium-toelatingsexamen.
Sedertdien bezocht ik haar regel
matig. Ze vond het heerlijk te ver
tellen over de aktieve periode van
haar leven, over haar studiejaren
piano en musicologie, over haar
onderzoeken naar leven en werk
van Jacob Obrecht, over haar stu
denten aan het Tilburgse conserva
torium. Uitvoerig kwam ook haar
werk als schoolmusicienne en als
pianodocente aan bod, evenals
haar zorg om de Rooms Katholieke
Toonkunstenaarsvereniging.
Niet in het minst vertrouwde ze mij
datgene toe wat haar bezighield
naar aanleiding van ontwikkelin
gen binnen de R.K. Kerk.
Schrijver dezes heeft gemeend bij
dit herdenkingsartikel over Anny
Piscaer de voornaamste levensbij
zonderheden van Jacob Obrecht te
moeten opnemen. Te nauw was
Anny Piscaer, nov. 1984
dit onderwerp met haar leven ver
weven. Het zal voor haar dan ook
een bijzonder genoegen zijn ge
weest dat op 19 november 1955,
450 jaar na het overlijden van de
componist in het kerkportaal onder
de stadstoren van Bergen op
Zoom, een herdenkingssteen voor
Obrecht werd geplaatst door de
"Stichting Jacob Obrecht" met
daarop "haar": "Bergen op Zoom,
1450."
Levensloop
Anna Petronella Henrica Maria Pi
scaer werd geboren op 8 augustus
1902 te Oud- en Nieuw Gastel. Op
5 juli 1912 vestigde het gezin Pi
scaer zich, als komende van Dinte-
loord, op het adres Bredasestraat
22 te Bergen op Zoom. Haar va
der, Petrus Johannes Piscaer,
werktuigkundige, en haar moeder,
Marie Frangoise Paternostre, over
leden resp. in 1936 en 1942,
waarna Anny tot op hoge leeftijd in
het ouderlijk huis bleef wonen.1
Als 14-jarig meisje deed Anny aan
het pensionaat in Roosendaal
mulo-examen. Voor die tijd was
dat de hoogste middelbare oplei
ding die aan een katholieke school
gevolgd kon worden. Tot 1919
volgde dan voortgezet middelbaar
onderwijs in Venray om wat kan
toordiploma's te behalen en als be
loning daarvoor mocht ze van haar
ouders muziek gaan studeren. In
1927 deed zij aan het toenmalige
Conservatorium van de Leergan
gen in Tilburg eindexamen voor
het toen nog geheten diploma
L. O.-piano en twee jaar later
slaagde zij voor haar M.O. Het was
in datzelfde jaar 1929 dat zij Prof.
A. Smijers - bij wie ze tot dan toe
tevens college had gelopen in mu
sicologie - aan het Tilburgse con
servatorium opvolgde als lerares
muziekgeschiedenis en piano. Tot
1957 zou ze docente aan het con
servatorium blijven.2
Ondertussen, als 21-jarige studen
te al, was ze in Bergen op Zoom en
Breda met een privé-lespraktijk be-
De Waterschans nr. 2 1989
gonnen en van 1924 tot 1926 was
ze vervangend piano-docente aan
de Gemeente Muziekschool van
Bergen op Zoom.
Van 1929 tot 1932 reisde Anny re
gelmatig naar Brussel om bij de in
dertijd vermaarde Prof. Ch. van
den Borren, lessen middeleeuwse
musicologie te nemen. Tot 1936
volgde zij dan aansluitend colleges
muziekwetenschappen aan de in
Utrecht door Prof. Smijers opge
richte Faculteit voor Muziekweten
schappen. Samen met hem, die ze
in Tilburg was opgevolgd en haar
nu verder academisch schoolde,
ondernam ze enkele studie-reizen
naar Engeland. In welke kinder
schoenen de musicologie indertijd
stond kan afgemeten worden aan
het feit dat Smijers "verontwaar
digd", met Anny in zijn kielzog,
een concert verliet, waarbij de
jeugdige zanger Alfred Deller, als
counter-tenor, oude muziek ten
gehore bracht!3
Toen zij in 1936 de studie musico
logie voltooid had begonnen in fei
te voor Anny Piscaer de moeilijk
heden van bevoegdheidsverklarin
gen en benoembaarheid. Ze had
alles wat ze moest hebben, behalve
een degelijke middelbare oplei
ding. Het grote gebrek aan katho
lieke middelbare scholen in Bran-
bant dat in haar jeugd heerste, ging
haar nu parten spelen. Ze had al
leen mulo en dat was niet voldoen
de.
Na deze periode kwam bij haar de
gedachte op dat meer jongeren
met muziekonderwijs bereikt zou
kunnen worden, wanneer het als
vak op de scholen zou worden on
derwezen. Deze gedachte heeft ze
nooit meer losgelaten, al duurde
het jaren voordat die bewaarheid
zou worden.
Ondertussen, tijdens de oorlogsja
ren, werd ze benoemd aan de Ge
meente Muziekschool in Bergen op
Zoom, maar een jaar later legde zij
haar functie neer wegens "onaan
vaardbare omstandigheden" zoals
zij het zelf noemde. Een benoe
ming in Breda die ze gelijktijdig
aanvaardde hield ze evenwel aan.
Tot 1956.
Na de tweede wereldoorlog kwam
de gelegenheid haar idee over mu
ziekonderwijs als vak op de mid
delbare scholen verder uit te wer
ken. Ze woonde in het buitenland
diverse internationale conferentie-
weken bij over schoolmuziek. Ze
vertoefde onder meer in Brussel,
Kopenhagen, Oxford en Fürste-
neck. In het buitenland waren op
het gebied van schoolmuziek reeds
vele vorderingen en in Nederland
kwamen de oude opvattingen
langzamerhand aan een wijziging
toe. In oktober 1947 verleende de
toenmalige minister Gielen goed
keuring voor muziek als vak aan
middelbare scholen, vijf maanden
later werd Anny Piscaer verbonden
aan het O.L. Vrouwelyceum in
Breda en ze was daarmee de eerste
schoolmuzieklerares in Noord-
Brabant. Als zodanig heeft ze voor
de hele provincie grote verdiensten
gehad door haar steun te velenen
bij het aantrekken van dergelijke
leerkrachten door andere scholen.
In 1950 werd Anny weer benoemd
aan de Gemeente Muziekschool in
Bergen op Zoom als pianolerares.
Met deze benoeming hevelde zij
ook haar particuliere praktijk naar
de school over. Pas in 1951 kreeg
ze, samen met 6 anderen, de er
kenning als bevoegd pianolerares.
In 1968, bij haar pensionering,
nam ze afscheid van de pianoleer
lingen aan de muziekschool en van
haar leerlingen en collega's aan het
O.L. Vrouwelyceum in Breda.
Voldaan, want ondanks haar ge
ringe middelbare opleiding had ze
toch kans gezien een bevoegde
kracht te worden. Dat vond ze haar
prestatie.
Publikaties
Tussen alle bedrijven door vond ze
in deze jaren ook nog tijd lessen
kunstgeschiedenis en Italiaans te
volgen en verschenen haar eerste
muziek-wetenschappelijke publica
ties. Al in 1930 was van haar hand
een veelgebruikt "Vragenboekje
over muziekgeschiedenis" versche
nen bij de uitgeverij Brusse te Rot
terdam.
In het tijdschrift "Sinte Geer-
truydtsbronne" verschenen een
aantal artikelen van haar hand:
"De protestantse kerkzang te Ber
gen op Zoom 1750-±1800" in
1932, "Organisten te Bergen op
Zoom can ca. 1680-1747" in
1936. Bijzonder opmerkelijk was,
eveneens in de "Sinte Geertruydts-
bronne" van 1938 "Jacob
Obrecht". Ze schrijf daarin in de in
leiding: "Ter gelegenheid van het
650-jarig bestaan der stad Bergen
op Zoom reken ik het mij tot een
plicht, alle gegevens te publicee-
ren, die ik tot nu toe verzamelde
over dezen beroemden componist.
Onder de vele zangers, zang
meesters en organisten, die onze
stad herbergde in het laatste kwart
der 15e en de eerste helft der 16e
eeuw, behoort voorzeker Jacob
Obrecht tot de voornaamsten".4 In
de jaren '30 en '40 hield ze zich re
gelmatig bezig met haar indertijd
bekende radiopraatjes waarin ze de
middeleeuwse muziek en het
volkslied behandelde. Ze hield tal
rijke inleidingen op concerten met
middeleeuwse muziek en het
volkslied, alsmede lezingen over
deze onderwerpen. Baanbrekend
was haar werk in die dagen onge
twijfeld. al komt ons heden ten da
ge de vokale medewerking van Jo
Immink, "Concertzangeres te Am
sterdam", bij een lezing op 21 ok
tober 1938 over "Het Oud-
Nederlandse Lied" wel onvan
zelfsprekend voor!5
Nogmaals Jacob Obrecht
In 1952 vatte ze nog eenmaal sa
men wat ze. samen met Prof. Smij
ers, over Jacob Obrecht definitief
kon bewijzen. In "Mens en Melo
die", 7e jaargang, no 11, 1952
schreef ze het artikel: "Jacob
Obrecht, geboortedatum en ande
re bijzonderheden".
Daarin wordt een eind gemaakt
aan de onzekerheid van geboorte
jaar en -plaats van de componist.
"Jacob Obrecht werd op 22 no
vember 1450 te Bergen op Zoom
geboren, het feest van de H. Ceci
lia.
In 1479 werd hij voor het eerst als
zangmeester aan de kapittelkerk
van St.-Geertruyd te Bergen op
Zoom. In 1480 priester gewijd,
droeg hij op Zondag 23 April voor
het eerst de H. Mis op in Oud-
Gastel. Van 1481 tot 1484 staat hij
vermeld als zangmeester van O.L.
Vrouwe Gilde te Bergen op
Zoom."6
Via aanstellingen in Kamerijk.
Brugge en Antwerpen, komt hij
uiteindelijk in 1504 naar Ferrara
(waar hij in de periode 1487/1488
ook al korte tijd verbleven had) om
daar in 1505 aan de pest te overlij
den. Weliswaar keerde hij meerde
re malen naar Bergen op Zoom
voor kortere periodes terug, zoals
in 1488 waarschijnlijk in verband
met de ziekte van zijn vader die in
dat jaar sterft. Voorts in de jaren
1496-1498, en tenslotte in 1499,
als hij, vermoedelijk met zangers
uit Brugge, voor Ommegangdag is
overgekomen om de plechtighe
den meer luister bij te zetten.'
Levensavond
Na haar pensionering hield Anny