In Memoriam Anny Piscaer 30 31 De Waterschans nr. 2 1989 HANS SMOUT Op 7 oktober 1988 overleed Anny Piscaer op 86-jarige leeftijd in haar woning in de Meilustflat in Bergen op Zoom. Een terugblik op het leven van zo'n markante Bergse persoonlijkheid mag in de Waterschans niet ont breken. Bovendien is haar belang groter dan alleen voor Bergen op Zoom: haar bemoeienis en aktivi- teiten op het gebied van het vak schoolmuziek op de middelbare scholen strekte zich uit tot welhaast de hele provincie; als musicologe, in het bijzonder door haar onder zoek naar het leven en werk van Jacob Obrecht, had ze een nog veel ruimere uitstraling. Velen zullen zich haar herinneren als een uitermate aktieve persoon lijkheid, als iemand met een enor me werklust. Bovendien was ze een wilskrachtige vrouw, weer baar, ondernemend, veel eisend van zichzelf en van anderen. Velen zouden dat beter kunnen toelich ten dan schrijver dezes. Toen ze in mijn leven binnentrad - op het eind van de zestiger jaren was ik tegenover haar komen wo nen in de Bredasestraat - was ze juist gepensioneerd. Haar adviezen bij mijn eerste stappen op weg naar een muziekvakstudie, zette ze maar meteen om in daden door mij kort maar uitermate krachtig voor te bereiden voor het conservatorium-toelatingsexamen. Sedertdien bezocht ik haar regel matig. Ze vond het heerlijk te ver tellen over de aktieve periode van haar leven, over haar studiejaren piano en musicologie, over haar onderzoeken naar leven en werk van Jacob Obrecht, over haar stu denten aan het Tilburgse conserva torium. Uitvoerig kwam ook haar werk als schoolmusicienne en als pianodocente aan bod, evenals haar zorg om de Rooms Katholieke Toonkunstenaarsvereniging. Niet in het minst vertrouwde ze mij datgene toe wat haar bezighield naar aanleiding van ontwikkelin gen binnen de R.K. Kerk. Schrijver dezes heeft gemeend bij dit herdenkingsartikel over Anny Piscaer de voornaamste levensbij zonderheden van Jacob Obrecht te moeten opnemen. Te nauw was Anny Piscaer, nov. 1984 dit onderwerp met haar leven ver weven. Het zal voor haar dan ook een bijzonder genoegen zijn ge weest dat op 19 november 1955, 450 jaar na het overlijden van de componist in het kerkportaal onder de stadstoren van Bergen op Zoom, een herdenkingssteen voor Obrecht werd geplaatst door de "Stichting Jacob Obrecht" met daarop "haar": "Bergen op Zoom, 1450." Levensloop Anna Petronella Henrica Maria Pi scaer werd geboren op 8 augustus 1902 te Oud- en Nieuw Gastel. Op 5 juli 1912 vestigde het gezin Pi scaer zich, als komende van Dinte- loord, op het adres Bredasestraat 22 te Bergen op Zoom. Haar va der, Petrus Johannes Piscaer, werktuigkundige, en haar moeder, Marie Frangoise Paternostre, over leden resp. in 1936 en 1942, waarna Anny tot op hoge leeftijd in het ouderlijk huis bleef wonen.1 Als 14-jarig meisje deed Anny aan het pensionaat in Roosendaal mulo-examen. Voor die tijd was dat de hoogste middelbare oplei ding die aan een katholieke school gevolgd kon worden. Tot 1919 volgde dan voortgezet middelbaar onderwijs in Venray om wat kan toordiploma's te behalen en als be loning daarvoor mocht ze van haar ouders muziek gaan studeren. In 1927 deed zij aan het toenmalige Conservatorium van de Leergan gen in Tilburg eindexamen voor het toen nog geheten diploma L. O.-piano en twee jaar later slaagde zij voor haar M.O. Het was in datzelfde jaar 1929 dat zij Prof. A. Smijers - bij wie ze tot dan toe tevens college had gelopen in mu sicologie - aan het Tilburgse con servatorium opvolgde als lerares muziekgeschiedenis en piano. Tot 1957 zou ze docente aan het con servatorium blijven.2 Ondertussen, als 21-jarige studen te al, was ze in Bergen op Zoom en Breda met een privé-lespraktijk be- De Waterschans nr. 2 1989 gonnen en van 1924 tot 1926 was ze vervangend piano-docente aan de Gemeente Muziekschool van Bergen op Zoom. Van 1929 tot 1932 reisde Anny re gelmatig naar Brussel om bij de in dertijd vermaarde Prof. Ch. van den Borren, lessen middeleeuwse musicologie te nemen. Tot 1936 volgde zij dan aansluitend colleges muziekwetenschappen aan de in Utrecht door Prof. Smijers opge richte Faculteit voor Muziekweten schappen. Samen met hem, die ze in Tilburg was opgevolgd en haar nu verder academisch schoolde, ondernam ze enkele studie-reizen naar Engeland. In welke kinder schoenen de musicologie indertijd stond kan afgemeten worden aan het feit dat Smijers "verontwaar digd", met Anny in zijn kielzog, een concert verliet, waarbij de jeugdige zanger Alfred Deller, als counter-tenor, oude muziek ten gehore bracht!3 Toen zij in 1936 de studie musico logie voltooid had begonnen in fei te voor Anny Piscaer de moeilijk heden van bevoegdheidsverklarin gen en benoembaarheid. Ze had alles wat ze moest hebben, behalve een degelijke middelbare oplei ding. Het grote gebrek aan katho lieke middelbare scholen in Bran- bant dat in haar jeugd heerste, ging haar nu parten spelen. Ze had al leen mulo en dat was niet voldoen de. Na deze periode kwam bij haar de gedachte op dat meer jongeren met muziekonderwijs bereikt zou kunnen worden, wanneer het als vak op de scholen zou worden on derwezen. Deze gedachte heeft ze nooit meer losgelaten, al duurde het jaren voordat die bewaarheid zou worden. Ondertussen, tijdens de oorlogsja ren, werd ze benoemd aan de Ge meente Muziekschool in Bergen op Zoom, maar een jaar later legde zij haar functie neer wegens "onaan vaardbare omstandigheden" zoals zij het zelf noemde. Een benoe ming in Breda die ze gelijktijdig aanvaardde hield ze evenwel aan. Tot 1956. Na de tweede wereldoorlog kwam de gelegenheid haar idee over mu ziekonderwijs als vak op de mid delbare scholen verder uit te wer ken. Ze woonde in het buitenland diverse internationale conferentie- weken bij over schoolmuziek. Ze vertoefde onder meer in Brussel, Kopenhagen, Oxford en Fürste- neck. In het buitenland waren op het gebied van schoolmuziek reeds vele vorderingen en in Nederland kwamen de oude opvattingen langzamerhand aan een wijziging toe. In oktober 1947 verleende de toenmalige minister Gielen goed keuring voor muziek als vak aan middelbare scholen, vijf maanden later werd Anny Piscaer verbonden aan het O.L. Vrouwelyceum in Breda en ze was daarmee de eerste schoolmuzieklerares in Noord- Brabant. Als zodanig heeft ze voor de hele provincie grote verdiensten gehad door haar steun te velenen bij het aantrekken van dergelijke leerkrachten door andere scholen. In 1950 werd Anny weer benoemd aan de Gemeente Muziekschool in Bergen op Zoom als pianolerares. Met deze benoeming hevelde zij ook haar particuliere praktijk naar de school over. Pas in 1951 kreeg ze, samen met 6 anderen, de er kenning als bevoegd pianolerares. In 1968, bij haar pensionering, nam ze afscheid van de pianoleer lingen aan de muziekschool en van haar leerlingen en collega's aan het O.L. Vrouwelyceum in Breda. Voldaan, want ondanks haar ge ringe middelbare opleiding had ze toch kans gezien een bevoegde kracht te worden. Dat vond ze haar prestatie. Publikaties Tussen alle bedrijven door vond ze in deze jaren ook nog tijd lessen kunstgeschiedenis en Italiaans te volgen en verschenen haar eerste muziek-wetenschappelijke publica ties. Al in 1930 was van haar hand een veelgebruikt "Vragenboekje over muziekgeschiedenis" versche nen bij de uitgeverij Brusse te Rot terdam. In het tijdschrift "Sinte Geer- truydtsbronne" verschenen een aantal artikelen van haar hand: "De protestantse kerkzang te Ber gen op Zoom 1750-±1800" in 1932, "Organisten te Bergen op Zoom can ca. 1680-1747" in 1936. Bijzonder opmerkelijk was, eveneens in de "Sinte Geertruydts- bronne" van 1938 "Jacob Obrecht". Ze schrijf daarin in de in leiding: "Ter gelegenheid van het 650-jarig bestaan der stad Bergen op Zoom reken ik het mij tot een plicht, alle gegevens te publicee- ren, die ik tot nu toe verzamelde over dezen beroemden componist. Onder de vele zangers, zang meesters en organisten, die onze stad herbergde in het laatste kwart der 15e en de eerste helft der 16e eeuw, behoort voorzeker Jacob Obrecht tot de voornaamsten".4 In de jaren '30 en '40 hield ze zich re gelmatig bezig met haar indertijd bekende radiopraatjes waarin ze de middeleeuwse muziek en het volkslied behandelde. Ze hield tal rijke inleidingen op concerten met middeleeuwse muziek en het volkslied, alsmede lezingen over deze onderwerpen. Baanbrekend was haar werk in die dagen onge twijfeld. al komt ons heden ten da ge de vokale medewerking van Jo Immink, "Concertzangeres te Am sterdam", bij een lezing op 21 ok tober 1938 over "Het Oud- Nederlandse Lied" wel onvan zelfsprekend voor!5 Nogmaals Jacob Obrecht In 1952 vatte ze nog eenmaal sa men wat ze. samen met Prof. Smij ers, over Jacob Obrecht definitief kon bewijzen. In "Mens en Melo die", 7e jaargang, no 11, 1952 schreef ze het artikel: "Jacob Obrecht, geboortedatum en ande re bijzonderheden". Daarin wordt een eind gemaakt aan de onzekerheid van geboorte jaar en -plaats van de componist. "Jacob Obrecht werd op 22 no vember 1450 te Bergen op Zoom geboren, het feest van de H. Ceci lia. In 1479 werd hij voor het eerst als zangmeester aan de kapittelkerk van St.-Geertruyd te Bergen op Zoom. In 1480 priester gewijd, droeg hij op Zondag 23 April voor het eerst de H. Mis op in Oud- Gastel. Van 1481 tot 1484 staat hij vermeld als zangmeester van O.L. Vrouwe Gilde te Bergen op Zoom."6 Via aanstellingen in Kamerijk. Brugge en Antwerpen, komt hij uiteindelijk in 1504 naar Ferrara (waar hij in de periode 1487/1488 ook al korte tijd verbleven had) om daar in 1505 aan de pest te overlij den. Weliswaar keerde hij meerde re malen naar Bergen op Zoom voor kortere periodes terug, zoals in 1488 waarschijnlijk in verband met de ziekte van zijn vader die in dat jaar sterft. Voorts in de jaren 1496-1498, en tenslotte in 1499, als hij, vermoedelijk met zangers uit Brugge, voor Ommegangdag is overgekomen om de plechtighe den meer luister bij te zetten.' Levensavond Na haar pensionering hield Anny

Periodieken

De Waterschans | 1989 | | pagina 8