38 BEFEHL. BEVEL. 39 Op 5 oktober namelijk werd lt.ko lonel Friedrich A. von der Heydte, commandant van het 6de parare giment, naar Woensdrecht gecom mandeerd om de lijn Walcheren - Duitsland open te houden. Zo ver trokken in de nacht van 5 op 6 ok tober 4000 Duitse militairen vanuit het Brabantse Alphen naar Bergen op Zoom om als "brandweerkorps" dienst te gaan doen. Het hoofd kwartier werd ingericht langs de weg Bergen op Zoom - Antwerpen vlak ten Noorden van Woens drecht. Het landgoed de Mattem- burgh bood daarvoor in een steen bakkerij een uitstekende waarne mingspost.21 Lt.kolonel Whitaker, de al eerder genoemde commandant van een Canadees infanterieregiment, spreekt in zijn herinneringen aan de strijd om Woensdrecht over de kracht van het Duitse elite-korps dat de verdere Canadese opmars moest verijdelen. Het "brandweer korps" telde naast ondersteunende eenheden 2600 ervaren en goed opgeleide manschappen. De com pagnieën aan Duitse zijde waren op 75% van hun sterkte, aan Ca nadese zijde bedroeg die sterkte gemiddeld slechts 45% Daar kwam nog bij dat dit elite-korps van het Duitse opperbevel voor rang had gekregen bij de bevoorra ding met wapens en munitie.22 Extra kracht konden de Duitsers putten uit het feit dat de Canade zen indertijd meenden dat zij in de strijd gewikkeld waren met de zgn. "gevechtsgroep Chili". Een aan vankelijk door lt.generaal Kurt Chill begin september ter verdedi ging van het Albert Kanaal bijeen gebracht zwak geheel dat zich lang zamerhand echter een krachtige reputatie had verworven. De ge vechtsgroep Chill was in de loop van september geleidelijk vervan gen door gewone divisies, de naam bleef uit psychologische overwegingen echter behouden. Lt.kol. Von der Heydte heeft hier over later tegen Whitaker gezegd: "De legerleiding besloot ter inti midatie van de vijand de naam te laten voortbestaan". In de praktijk bleef zo door het gebruik van deze schuilnaam de werkelijke sterkte van de troepen onder Von der Heydte strikt geheim !23 Onder invloed van de genoemde factoren gelukte het de Canadezen uiteindelijk pas in vierde instantie om met concentratie van alle beschikbare artillerie en in gevech ten van man tegen man op te rukken tot de Kreekrakdam.24 We schrijven dan 16 oktober, de dag waarop Montgomery de operaties in Zeeland volstrekte prioriteit gaf. Hoe nabij de strijd ook was, de in woners van Bergen op Zoom wa ren tot op dit moment niet direct betrokken geraakt in de strijd. Heel duidelijk blijkt dit uit een aanteke ning gedateerd 10 oktober in het dagboek van mejuffrouw Van Die- rendonk. Zij vertrouwde aan het papier toe: "Vanavond is 't zo stil, dat je je niet kunt voorstellen enke le KM achter het front te zitten".25 Hoe de situatie aan het front daad werkelijk was leek niet tot iedereen in Bergen op Zoom ten volle te zijn doorgedrongen getuige de ervarin gen van een aantal vluchtelingen uit Woensdrecht. In de strijd om de Kreekrakdam moesten alle inwoners van Woens drecht zich op last van de Duitsers namelijk op zondag 15 oktober naar Bergen op Zoom begeven. Net als al diegenen die eerder al vrijwillig uit Woensdrecht en Korte- ven naar Bergen op Zoom waren vertrokken konden ook deze vluchtelingen vaak nauwelijks eni ge bezittingen meenemen. Onder begeleiding van verpleegsters van het Rode Kruis met witte vlaggen begaf men zich hoofdzakelijk te voet naar Bergen op Zoom. Vaak koffers en tassen met zich mee dra gend, soms met slechts een bun deltje kleren.26 Groot was het contrast tussen de plaats van herkomst en de plaats van bestemming. Eén van de vluchtelingen wist zich later te her inneren: "Hoewel slechts acht kilo meter verderop de oorlog volop aan de gang was, was de rust in Bergen op Zoom gewoon overwel digend".27 Een groep van 200 evacuées kreeg na aankomst in de Hollandse Tuin erwtensoep voor geschoteld op borden die burge meester Lijnkamp had geregeld. Om de groep van kleding en schoeisel te voorzien richtte de eer ste burger een commissie op.26 Dit alles kon niet verhelen dat de vluchtelingen zich aanvankelijk niet welkom voelden in de stad. Zij voelden zich "...met wantrouwen bekeken, als een stelletje groezeli ge bedelaars". Misschien heeft hier wel degelijk een rol gespeeld dat de inwoners van Bergen op Zoom zich in het algemeen gesproken "...amper bewust..." waren van wat er zich op luttele kilometers af stand van de stad afspeelde.29 An (lie Bevoelkerung von Bergen op Zoom Aan de bevolking van Bergen op Zoom. Aan de rand van het strijdge woel De gedachte dat de inwoners van Bergen op Zoom zich niet ten volle bewust waren van het werkelijke oorlogsgeweld neemt niet weg dat ook in deze stad de burgers na Dol le Dinsdag te maken hebben gekre gen met een andere opstelling van de bezetter én een verslechtering van de leefsituatie. In het alge meen gesproken nam na 5 sep tember de bezetter een meer on verzettelijke houding in, namen de vorderingen toe en liepen mannen meer en meer de kans opgepakt te worden om voor de bezetter te moeten werken aan inderhaast op te werpen verdedigingslinies. De levensomstandigheden verslech terden verder door de voedselsitu atie, het gebrek aan electriciteit en de ongemakken van eventuele in kwartiering. Nadat in de dagen na Dolle Dins dag de rust weer wat was terugge keerd ging burgemeester Lijnkamp op bezoek bij Ortskommandant ka pitein Schmidt. Die erkende dat de Duitsers een grote fout hadden be gaan met het uitdelen van allerlei goederen aan de bevolking."Hij kon zich wel voorstellen, dat de burgerij blij was dat ze [i.e. de Duit sers] de oorlog verloren hadden en dat de Koningin terug kwam". Waaraan hij verder nog toevoegde dat de stad van geluk mocht spre ken dat hij op deze post was ge plaatst daar er anders meer vernie lingen in de stad zouden zijn aan gebracht.30 Viel het met de vernielingen in de stad op dit moment van de bezet ting nog wel mee, de houding van de bezetter op het terrein van de arbeidsinzet werd na Dolle Dinsdag meedogenloos. Lijnkamp kreeg in deze periode regelmatig opdracht om voor aanzienlijke aantallen ar beidskrachten te zorgen. Zo bij voorbeeld op 14 september: 300 mensen waren nodig voor Woens drecht. Op voorhand was de bur gemeester echter vastberaden om geen gehoor te geven aan dergelij ke opdrachten. Hij zou er ook later in geen geval aan meewerken, desnoods zou hij onderduiken. Getuige de opmerking in het dag boek: "Anders onder water".31 In het geval dat Lijnkamp weigerde of de taak werd toebedeeld aan het arbeidsbureau lieten de acties niet lang op zich wachten. Zelfs niet op zondag, want op 17 september werden honderden jongens en mannen op straat opgepakt door de "Feldgendarmerie". Ook schroomde men niet om bioscopen leeg te halen. Bioscopen die na Dolle Dinsdag juist druk werden bezocht omdat het verhaal al snel de ronde deed dat het Duitse film journaal beelden vertoonde van de gevechten in Normandië. Uitein delijk liep het deze keer echter alle maal met een sisser af, want de ge vorderden van zondag dienden zich maandag weer te melden waarna zij huiswaarts werden gezonden.32 Na verloop van tijd was iedereeen op z'n hoede voor dergelijke over- valtechnieken. Zo liepen op 22 september om 9.45 uur precies alle fabrieken in de stad leeg omdat er bij Beckers ",..'n paar kettinghon den..." waren verschenen. Ton Veen verbaasde zich over de snel heid van het gebeuren, zij het dat er volgens haar een plausibele ver klaring was. Die luidde: "Men ver laat 't gebouw dikwijls door de kleinste raampjes en over de hoog ste muren".33 Ook op zondag 8 oktober zou er naar verluidt weer een vordering van jongemannen plaatsvinden. Waarschuwingen vanaf de preekstoel leiden daarop tot het De Waterschans nr. 3 1989 BEKENDMAKING. Op last van de Dultsche Over heid moeten alle bewoners van het stadsgedeelte bezui den Langeweg - Rembrandt- str.-Oude Huybergschebaan, deze straten Inbegrepen oogenbllkkelijk evacueeren. ZIJ, die een eigen evacuatie adres hebben vertrekken daar heen. Zij, die geen eigen eva cuatie adres hebben, wenden zich tot het Evacuatie-bureau gevestigd in het Gewestelijk Arbeidsbureau, Markt). Deze evacuatie moet voltrok ken zijn op Zatermiddag, 21 October te 12 uur. Bergen op Zoom, 20 October 1944. De Burgemeester van Bergen op Zoom, Dr. Mr. LIJNKAMP 9. In de dagen dat de Duitse heer schappij over Bergen op Zoom ten einde liep werd de bevolking van Nieuw-Borgvliet zwaar getroffen. Eerst werd het stadsdeel bescho ten door Typhoons, later volgde op last van de Duitsers een per plakkaat aangekondigde evacuatie. 10. In de dagen voorafgaande aan de bevrijding bivakkerde de bevol king van Bergen op Zoom in schuilkelders. Deze foto toont on der andere een aantal leden van de familie Musters in een kelder onder de Bosstraat. «nes?». De Waterschans nr. 3 1989 1. Es liegt itn Interesse der Bevoelkerung von Bergen op Zoom weiter Ruhe und Ordnung aufreclit zu erhaltcn. Unruliest if ter werden erschossen. 2. Ansamniltingen und jedes Stehenbleiben auf der Strasse sind strengstens verboten. 3. Jede Art von Waffen, Munition und Spreng- mittelii, die noch in Handen der Bevoelke rung sind, gleich welcher llerkunft, sind bis zum 28.10.44 12 Ubr mittags auf dem Rathaus abzugeben. Dasselbe gilt fuer Ausruestungs- gegenstaenden (Uniformstuecke, Waesche, Decken usw.) Zuwiderhandelnde werden er schossen. 4. Bei Unruhen, auch kleinsten Ausmasses, wird die ganze Stadt Bergen op Zoom in Brand geschossen. Der Kampfkommandant von Bergen op Zoom gez. SCHMIDT. H auptmann u. Wehrmachtkommandant. 1. Het is in het belang van de bevolking van Bergen op Zoom ook verder rust en orde stipt te handhaven. Onrust stokers worden doodgeschoten. 2. Samenscholingen en het blijven staan op straat zijn ten strengste verboden. 3. Elk soort wapen, munitie en springstof, die nog in handen der bevolking zijn, onverschillig van welke herkomst, moeten vóór 28 OCTOBER 1944 des middags 12 uur op het stadhuis worden algegeven. Hetzelfde geldt voor militaire uitrustingsstukken (uniformstukken, linnengoed, dekens, enz.) Overtreders hiervan worden doodgeschoten. 4. Bij onlusten, ook In den geringsten vorm, wordt de geheele stad Bergen op Zoom in brand geschoten. De Kampcommandant van Bergen op Zoom, get. SCHMIDT. Kapitein en Weermachtscommandant. 7 7.A/a de weigering van burge meester Lijnkamp om de stad te evacueren vaardigde kapitein Schmidt zijn laatste bevel uit. Met de dreiging van geweld werd de bevolking gemaand de "rust en orde" niet te verstoren.

Periodieken

De Waterschans | 1989 | | pagina 4