38
BEFEHL.
BEVEL.
39
Op 5 oktober namelijk werd lt.ko
lonel Friedrich A. von der Heydte,
commandant van het 6de parare
giment, naar Woensdrecht gecom
mandeerd om de lijn Walcheren -
Duitsland open te houden. Zo ver
trokken in de nacht van 5 op 6 ok
tober 4000 Duitse militairen vanuit
het Brabantse Alphen naar Bergen
op Zoom om als "brandweerkorps"
dienst te gaan doen. Het hoofd
kwartier werd ingericht langs de
weg Bergen op Zoom - Antwerpen
vlak ten Noorden van Woens
drecht. Het landgoed de Mattem-
burgh bood daarvoor in een steen
bakkerij een uitstekende waarne
mingspost.21
Lt.kolonel Whitaker, de al eerder
genoemde commandant van een
Canadees infanterieregiment,
spreekt in zijn herinneringen aan
de strijd om Woensdrecht over de
kracht van het Duitse elite-korps
dat de verdere Canadese opmars
moest verijdelen. Het "brandweer
korps" telde naast ondersteunende
eenheden 2600 ervaren en goed
opgeleide manschappen. De com
pagnieën aan Duitse zijde waren
op 75% van hun sterkte, aan Ca
nadese zijde bedroeg die sterkte
gemiddeld slechts 45% Daar
kwam nog bij dat dit elite-korps
van het Duitse opperbevel voor
rang had gekregen bij de bevoorra
ding met wapens en munitie.22
Extra kracht konden de Duitsers
putten uit het feit dat de Canade
zen indertijd meenden dat zij in de
strijd gewikkeld waren met de zgn.
"gevechtsgroep Chili". Een aan
vankelijk door lt.generaal Kurt
Chill begin september ter verdedi
ging van het Albert Kanaal bijeen
gebracht zwak geheel dat zich lang
zamerhand echter een krachtige
reputatie had verworven. De ge
vechtsgroep Chill was in de loop
van september geleidelijk vervan
gen door gewone divisies, de
naam bleef uit psychologische
overwegingen echter behouden.
Lt.kol. Von der Heydte heeft hier
over later tegen Whitaker gezegd:
"De legerleiding besloot ter inti
midatie van de vijand de naam te
laten voortbestaan". In de praktijk
bleef zo door het gebruik van deze
schuilnaam de werkelijke sterkte
van de troepen onder Von der
Heydte strikt geheim !23
Onder invloed van de genoemde
factoren gelukte het de Canadezen
uiteindelijk pas in vierde instantie
om met concentratie van alle
beschikbare artillerie en in gevech
ten van man tegen man op te
rukken tot de Kreekrakdam.24 We
schrijven dan 16 oktober, de dag
waarop Montgomery de operaties
in Zeeland volstrekte prioriteit gaf.
Hoe nabij de strijd ook was, de in
woners van Bergen op Zoom wa
ren tot op dit moment niet direct
betrokken geraakt in de strijd. Heel
duidelijk blijkt dit uit een aanteke
ning gedateerd 10 oktober in het
dagboek van mejuffrouw Van Die-
rendonk. Zij vertrouwde aan het
papier toe: "Vanavond is 't zo stil,
dat je je niet kunt voorstellen enke
le KM achter het front te zitten".25
Hoe de situatie aan het front daad
werkelijk was leek niet tot iedereen
in Bergen op Zoom ten volle te zijn
doorgedrongen getuige de ervarin
gen van een aantal vluchtelingen
uit Woensdrecht.
In de strijd om de Kreekrakdam
moesten alle inwoners van Woens
drecht zich op last van de Duitsers
namelijk op zondag 15 oktober
naar Bergen op Zoom begeven.
Net als al diegenen die eerder al
vrijwillig uit Woensdrecht en Korte-
ven naar Bergen op Zoom waren
vertrokken konden ook deze
vluchtelingen vaak nauwelijks eni
ge bezittingen meenemen. Onder
begeleiding van verpleegsters van
het Rode Kruis met witte vlaggen
begaf men zich hoofdzakelijk te
voet naar Bergen op Zoom. Vaak
koffers en tassen met zich mee dra
gend, soms met slechts een bun
deltje kleren.26
Groot was het contrast tussen de
plaats van herkomst en de plaats
van bestemming. Eén van de
vluchtelingen wist zich later te her
inneren: "Hoewel slechts acht kilo
meter verderop de oorlog volop
aan de gang was, was de rust in
Bergen op Zoom gewoon overwel
digend".27 Een groep van 200
evacuées kreeg na aankomst in de
Hollandse Tuin erwtensoep voor
geschoteld op borden die burge
meester Lijnkamp had geregeld.
Om de groep van kleding en
schoeisel te voorzien richtte de eer
ste burger een commissie op.26 Dit
alles kon niet verhelen dat de
vluchtelingen zich aanvankelijk niet
welkom voelden in de stad. Zij
voelden zich "...met wantrouwen
bekeken, als een stelletje groezeli
ge bedelaars". Misschien heeft hier
wel degelijk een rol gespeeld dat
de inwoners van Bergen op Zoom
zich in het algemeen gesproken
"...amper bewust..." waren van
wat er zich op luttele kilometers af
stand van de stad afspeelde.29
An (lie Bevoelkerung von Bergen op Zoom
Aan de bevolking van Bergen op Zoom.
Aan de rand van het strijdge
woel
De gedachte dat de inwoners van
Bergen op Zoom zich niet ten volle
bewust waren van het werkelijke
oorlogsgeweld neemt niet weg dat
ook in deze stad de burgers na Dol
le Dinsdag te maken hebben gekre
gen met een andere opstelling van
de bezetter én een verslechtering
van de leefsituatie. In het alge
meen gesproken nam na 5 sep
tember de bezetter een meer on
verzettelijke houding in, namen de
vorderingen toe en liepen mannen
meer en meer de kans opgepakt te
worden om voor de bezetter te
moeten werken aan inderhaast op
te werpen verdedigingslinies. De
levensomstandigheden verslech
terden verder door de voedselsitu
atie, het gebrek aan electriciteit en
de ongemakken van eventuele in
kwartiering.
Nadat in de dagen na Dolle Dins
dag de rust weer wat was terugge
keerd ging burgemeester Lijnkamp
op bezoek bij Ortskommandant ka
pitein Schmidt. Die erkende dat de
Duitsers een grote fout hadden be
gaan met het uitdelen van allerlei
goederen aan de bevolking."Hij
kon zich wel voorstellen, dat de
burgerij blij was dat ze [i.e. de Duit
sers] de oorlog verloren hadden en
dat de Koningin terug kwam".
Waaraan hij verder nog toevoegde
dat de stad van geluk mocht spre
ken dat hij op deze post was ge
plaatst daar er anders meer vernie
lingen in de stad zouden zijn aan
gebracht.30
Viel het met de vernielingen in de
stad op dit moment van de bezet
ting nog wel mee, de houding van
de bezetter op het terrein van de
arbeidsinzet werd na Dolle Dinsdag
meedogenloos. Lijnkamp kreeg in
deze periode regelmatig opdracht
om voor aanzienlijke aantallen ar
beidskrachten te zorgen. Zo bij
voorbeeld op 14 september: 300
mensen waren nodig voor Woens
drecht. Op voorhand was de bur
gemeester echter vastberaden om
geen gehoor te geven aan dergelij
ke opdrachten. Hij zou er ook later
in geen geval aan meewerken,
desnoods zou hij onderduiken.
Getuige de opmerking in het dag
boek: "Anders onder water".31
In het geval dat Lijnkamp weigerde
of de taak werd toebedeeld aan het
arbeidsbureau lieten de acties niet
lang op zich wachten. Zelfs niet op
zondag, want op 17 september
werden honderden jongens en
mannen op straat opgepakt door
de "Feldgendarmerie". Ook
schroomde men niet om bioscopen
leeg te halen. Bioscopen die na
Dolle Dinsdag juist druk werden
bezocht omdat het verhaal al snel
de ronde deed dat het Duitse film
journaal beelden vertoonde van de
gevechten in Normandië. Uitein
delijk liep het deze keer echter alle
maal met een sisser af, want de ge
vorderden van zondag dienden
zich maandag weer te melden
waarna zij huiswaarts werden
gezonden.32
Na verloop van tijd was iedereeen
op z'n hoede voor dergelijke over-
valtechnieken. Zo liepen op 22
september om 9.45 uur precies alle
fabrieken in de stad leeg omdat er
bij Beckers ",..'n paar kettinghon
den..." waren verschenen. Ton
Veen verbaasde zich over de snel
heid van het gebeuren, zij het dat
er volgens haar een plausibele ver
klaring was. Die luidde: "Men ver
laat 't gebouw dikwijls door de
kleinste raampjes en over de hoog
ste muren".33
Ook op zondag 8 oktober zou er
naar verluidt weer een vordering
van jongemannen plaatsvinden.
Waarschuwingen vanaf de
preekstoel leiden daarop tot het
De Waterschans nr. 3 1989
BEKENDMAKING.
Op last van de Dultsche Over
heid moeten alle bewoners
van het stadsgedeelte bezui
den Langeweg - Rembrandt-
str.-Oude Huybergschebaan,
deze straten Inbegrepen
oogenbllkkelijk evacueeren.
ZIJ, die een eigen evacuatie
adres hebben vertrekken daar
heen. Zij, die geen eigen eva
cuatie adres hebben, wenden
zich tot het Evacuatie-bureau
gevestigd in het Gewestelijk
Arbeidsbureau, Markt).
Deze evacuatie moet voltrok
ken zijn op Zatermiddag, 21
October te 12 uur.
Bergen op Zoom, 20 October 1944.
De Burgemeester van Bergen op Zoom,
Dr. Mr. LIJNKAMP
9. In de dagen dat de Duitse heer
schappij over Bergen op Zoom ten
einde liep werd de bevolking van
Nieuw-Borgvliet zwaar getroffen.
Eerst werd het stadsdeel bescho
ten door Typhoons, later volgde
op last van de Duitsers een per
plakkaat aangekondigde evacuatie.
10. In de dagen voorafgaande aan
de bevrijding bivakkerde de bevol
king van Bergen op Zoom in
schuilkelders. Deze foto toont on
der andere een aantal leden van
de familie Musters in een kelder
onder de Bosstraat.
«nes?».
De Waterschans nr. 3 1989
1. Es liegt itn Interesse der Bevoelkerung von
Bergen op Zoom weiter Ruhe und Ordnung
aufreclit zu erhaltcn. Unruliest if ter werden
erschossen.
2. Ansamniltingen und jedes Stehenbleiben auf
der Strasse sind strengstens verboten.
3. Jede Art von Waffen, Munition und Spreng-
mittelii, die noch in Handen der Bevoelke
rung sind, gleich welcher llerkunft, sind bis
zum 28.10.44 12 Ubr mittags auf dem Rathaus
abzugeben. Dasselbe gilt fuer Ausruestungs-
gegenstaenden (Uniformstuecke, Waesche,
Decken usw.) Zuwiderhandelnde werden er
schossen.
4. Bei Unruhen, auch kleinsten Ausmasses, wird
die ganze Stadt Bergen op Zoom in Brand
geschossen.
Der Kampfkommandant von Bergen op Zoom
gez. SCHMIDT.
H auptmann u. Wehrmachtkommandant.
1. Het is in het belang van de bevolking van Bergen op Zoom
ook verder rust en orde stipt te handhaven. Onrust
stokers worden doodgeschoten.
2. Samenscholingen en het blijven staan op straat
zijn ten strengste verboden.
3. Elk soort wapen, munitie en springstof, die nog in
handen der bevolking zijn, onverschillig van welke herkomst,
moeten vóór 28 OCTOBER 1944 des middags 12 uur op het
stadhuis worden algegeven. Hetzelfde geldt voor militaire
uitrustingsstukken (uniformstukken, linnengoed, dekens, enz.)
Overtreders hiervan worden doodgeschoten.
4. Bij onlusten, ook In den geringsten vorm, wordt de geheele
stad Bergen op Zoom in brand geschoten.
De Kampcommandant van Bergen op Zoom,
get. SCHMIDT.
Kapitein en Weermachtscommandant.
7 7.A/a de weigering van burge
meester Lijnkamp om de stad te
evacueren vaardigde kapitein
Schmidt zijn laatste bevel uit. Met
de dreiging van geweld werd de
bevolking gemaand de "rust en
orde" niet te verstoren.