40
41
l ÏL j' J?
De Waterschans nr. 3 1989
ilIDlfÈiil
kantoor en uitgereikt door ge
meentelijke distributiediensten. Er
bestonden normen voor de voe
ding. Normen vastgesteld door de
bezetter op voorstel van het rijks
bureau voor de voedselvoorziening
in oorlogstijd. "Op papier had elke
z.g. normaalverbruiker in de zomer
van '44 recht op levensmiddelen
met een calorische waarde van ca.
1700 per dag...".36 Een weliswaar
mager rantsoen, zeker in Brabant
waren er echter middels het afstro
pen van het platteland steeds vol
doende mogelijkheden geweest
om "...veelal tegen een acceptabe
le prijs..." het officiële rantsoen
aan te vullen.3'
In de loop van '44 leek de situatie
echter ook in het gekende land
bouwgebied Brabant te verslechte
ren. Het slechte weer, te weten
een droog voorjaar en een natte
zomer, was er verantwoordelijk
voor dat de graanoogst niet de ge
wenste omvang bereikte. Boven
dien raakte de voedselvoorziening
in gevaar door het nijpende gebrek
aan vervoersmiddelen.
In Bergen op Zoom toonde zich di
rect na Dolle Dinsdag de ernst van
de situatie. Juffrouw Van Dieren-
donk schreef op donderdag 7 sep
tember in haar dagboek: "Er is
noodtoestand in levensmidde
len...". Een hartekreet die zij aan
vulde met de opmerking dat er bij
detaillisten levensmiddelen in
beslag werden genomen. Enkele
dagen later maakte zich zelfs de
angst van haar meester dat de au
toriteiten voorlopig geen bonnen
meer geldig zouden verklaren.38
Dezelfde onzekerheid speelde ook
in de gedachten van Ton Veen. Al
leen al het gerucht dat er om-
74. Robb A.H. Donaldson, gete
kend door Ton Veen, één der eer
ste Canadezen die direct na de be
vrijding van de stad door burge
meester Lijnkamp werd ontvan
gen.
verdwijnen van veel aangesproke
nen uit de kerk.34 Wellicht wijs ge
worden probeerden de Duitsers op
10 oktober jongens samen te drij
ven op de Grote Markt. Dit misluk
te echter "...want successievelijk
verdween er iemand in 'n huis
waar ze toevallig langskwamen.
Ja, die Bergenaren drijven ze niet
op als schapen".35
Op het terrein van de voedselvoor
ziening vormde de situatie in Ber
gen op Zoom in de herfst van het
jaar 1944 geen echte uitzondering
op de rest van Nederland. In 1944
waren vrijwel alle levensmiddelen
op de bon. Bonnen werden ver
zorgd door het Centraal Distributie-
12. Na de komst van de Canade
zen stond de Grote Markt al spoe
dig vol met legervoertuigen.
Voortaan denderden er geen Duit
se voertuigen meer door de stad
streeks 12 september veel Zeeu
wen op weg waren naar Bergen op
Zoom deed haar het ergste vrezen.
Zij verwoordde het als volgt: 't Is
niet te hopen dat 't waar is want de
voedseltoestand is toch niet al te
fraai hier !".39
De schaarste concentreerde zich
naast de normale huishoudelijke
artikelen zoals w.c.-papier, zeep en
waspoeder40 in Bergen op Zoom
vooral op de produkten melk en
boter. Uren moest men soms
wachten bij de zuivelfabriek Vacca
in de St. Josephstraat (thans het
Sint Josephplein)En wanneer er
16,40 uur
27 October
4944.
"TT TT IT fi Tl 1" T3
W Tl Tl
n n <*3 'U U JJ P 11 11
'ii m if Ti "n i 'V< 11 "n
Ti
13. Dit was nu het moment waar
naar men zo lang had uitgekeken.
Na 4 jaar Duitse bezetting bereikte
de eerste bevrijders de Grote
Markt in de namiddag van 27 ok
tober 1944. Ton Veen heeft het
precieze moment vastgelegd.
Ifl'H
111 n
De Waterschans nr. 3 1989
bonnen werden verstrekt probeer
de iedereen ze direct te verzilveren.
Zo bijvoorbeeld op 29 september:
de oogst bedroeg 1 liter tapte melk
per week per persoon.41 In het
uiterste geval moesten in de ter
men van Ton Veen met "scharre
len" de levensmiddelen verkregen
worden. Ook bood de omgeving
van de stad nog wel eens mogelijk
heden om de voedselvoorraad
weer enigzins op peil te brengen.
Al betekende dit dan wel dat men
sen er een bezoek aan de melkfa
briek in Wouw voor over moesten
hebben om zegge en schrijve twee
pakjes boter te kunnen bemachti
gen.42 Waarbij men dient te be
denken dat dit soort activiteiten
vaak op de schouders van vrou
wen en kinderen terecht kwam
omdat mannelijke inwoners van de
stad op den duur steeds meer het
risico liepen opgepakt te worden!
Ongemak ondervonden de inwo
ners van de stad ook van de maat
regelen die op het terrein van de
stroomvoorziening werden getrof
fen. Begin september waren er al
regelmatig korte of langere perio
den geweest waarin de bevolking
verstoken bleef van electriciteit.
Lastig natuurlijk omdat dan bij
voorbeeld radio-uitzendingen niet
beluisterd konden worden. Derge
lijke perioden waren echter ronduit
gevaarlijk op momenten dat er
eigenlijk luchtalarm gegeven dien
de te worden. Op 29 september
werd er door de bezetter bepaald
dat in de toekomst de stroomvoor
ziening beperkt zou blijven tot de
avonduren, om precies te zijn van
5 tot 11 uur. Wat een extra dimen
sie toevoegde aan de grauwsluier
15. Op 27 oktober werden achter
gebleven manschappen van het 6e
Fallschirmjager Regiment als
krijgsgevangenen door de Breda-
sestraat gevoerd.
woonde van het normale meubilair
en plaatste er volgens eigen zeggen
de alleroudste meubeltjes én voeg
de ter decoratie een oranje poes
toe. Het verblijf werd in het dag
boek steevast met de naam "het
Roovershol" aangeduid.
De tijdelijke bewoners van de ka
mer sleepten zelf allerlei meubels
aan en maakten aanvankelijk ook
gebruik van de keuken. Daar be
reidden zij met een overdaad aan
boter lever, asperges en karbona
den. Later kookte Ton Veen voor
hen waardoor de door haar ver
wenste Duitsers uit de keuken ge
weerd konden worden. Het bete
kende dat zij al het keukenmateri
aal na gebruik door de Duitsers niet
langer dubbel behoefde af te
wassen om het keukengerei werke
lijk te reinigen. Bovendien kon zij
zo ook zelf aan de nodige schaarse
levensmiddelen komen.
Hoe zeer vele Nederlanders het ge
drag van landgenoten die zich in
lieten met de bezetter ook verfoei
den, ook in Bergen op Zoom wa
ren er jonge dames die zich in Duit
se kring bewogen. Niettegenstaan
de een nadrukkelijk uitgesproken
verbod van Lijnkamp zelf moest
het echtpaar toezien hoe op een
zekere morgen enige "meiden" het
huis verlieten na de nacht te heb
ben doorgebracht met de inge
kwartierde Duitsers. Het zat Ton
Veen - kunstenares van huis uit -
zo hoog dat zij een schets van één
der dames opnam in haar dag
boek.43
In eerdere alinea's is een beeld ge
schetst van de voedselsituatie in de
loop van de maand september en
begin oktober. Op het moment dat
de Canadese troepen een door
braak leken te forceren nabij de
Kreekrakdam -midden oktober -
verslechterde de situatie in de stad
aanmerkelijk. De levensmiddelen
voorziening stokte en in een enkel
geval werd op surrogaat produkten
overgestapt. Wat in het geval van
boter betekende dat op de bonnen
"...'n soort smeersel..." met de
uiterlijke gelijkenis van kunstho-
ning en de smaak van caramel
werd verstrekt.44 Ook de boeren
hadden nu minder te bieden tegen
een hogere prijs. De prijs voor één
ei lag op 2,25 terwijl een kilo bo
ter ƒ120 kostte. Het was op 18 ok-
waaronder het dagelijks leven al
gebukt ging.
Een ronduit ergerlijke ervaring
moet de zogenaamde inkwartiering
zijn geweest. Het overkwam de fa
milie Lijnkamp begin oktober net
als het voordien en ook later zo ve
le andere gezinnen overkwam.
Ton Veen ontdeed een kamer van
het huis - villa Bergina aan de
Halsterseweg- waarin de familie
16. Groot was de vreugde op 27
oktober 1944. Officieel mocht er
pas op zaterdagochtend na 10 uur
gevlagd worden De foto toont op
het balkon van Hotel De Draak
mevr. Lijnkamp in gezelschap van
ober Harry de Bruin die de Britse
vlag hijst.
