Bekendmaking
Leve de KoninginLeve het Vaderland
Voor Vrijheid, Waarheid, Recht.
44
45
De Waterschans nr. 3 1 989
Nederland
BoiuIgCIIOOlCIl
WELKOM
WELCOME
jjj Welkom I Welkom U zult het
ij hooren telkens en telkens weer
en gelukkig klinkt U het Neder
ig landsche „welkom" nietvrecmd
i) U begrijpt het en het verheugt
V ons dit te weten,
f, Er is zooveel meer. dat de
•1 menschen U zeggen willen Zij
]jf willen U spreken van het ver-
ii Irouwen, dat zij in Uw hulp heb-
y ben gehad, een vertrouwen, dat
g zij nooit verloren, zelfs in de
O donkerste tijden.
Zij willen vertellen, hoe dank-
■I baar zij zijn voor Uw opoffe-
•j ringen, voor alles wat ge voor
•J hen gedaan hebt.
ji En ofschoon ge misschien hun
0 woorden niej verstaat, het kan
v nièfmoeilijk voor U zijn, hun
fi bedoeling te begrijpen I
U zult die in hun oogen zien
en van hun lippen lezen
Welkom en hartelijk dank I
Welcome! Welcome! You
will hear it again and again,
and luckily, the Dutch „wel- C«
kom" doesn't sound strange
lo your ears. You understand A
it, and it makes us happy to C'
know that. There is so much g
more, people want to say to A
you. They want to speak to U
you of the confidence they've
had in your help, a confidence A
they never lost even in the V
darkest times.
They want to tell you how t=
grateful they are for your sacri- V
ficesfor everything you've
done for them. ij
And, though you may not S
understand their words, it can- gj
>tót be difficult for youto"
grasp their meaning I
You will see it in their eyes, #j
you will read it from their lipsi]
Welcome, and thank you
ever so muchf,
AAN DE BURGERIJ.
Het grootsche en vurig verbeide oogenblik in
de geschiedenis van onze stad is aangebroken.
Door onze leden vaart er een trilling van
vreugde en een tinteling van zuivere ontroering.
De stad is in den loop harer geschiedenis
duizend gevaren te boven gekomen. Ook ge
vaar heeft zij getrotseerd De Duitschc bezetting
behoort Oode zij dank tot het verleden.
Machtige moderne legers zijn ons de bevrij
ding komen brengen, mogen zij spoedig ons
geheele Vaderland de vrijheid geven, die wij
thans reeds genieten
Een nieuwe periode gaat aanbreken voor
Stad en Land. Laten wij allen één zijn
in de komende jaren I Doen wij gezamelijk ons
best voor de algemeene belangen van Stad en
Land, vooral bij het herstel van bevrijd en
hernieuwd Nederland.
Dat iedereen bedenke, dat, ondanks de grootc
vreugde, die ons tot vervoering brengt, orde
en rust gehandhaafd blijvc en dat men volg
zaam zij aan de bevelen, die Bevrijders en
Rcgccring ons zullen geven. Bergen op Zoom
houde zich vroom I
Denken wij aan hen, die gevallen zijn. Onze
stad heeft dooden te betreuren. Er zijn er die
gefusilleerd zijn. Er zijn er, die terechtgesteld
zijn omdat zij werkten voor onze bevrijding.
Nog zijn er velen, die nog niet bij ons zijn.
Denken wij aan de gevangen genomen mede
burgers, aan de krijgsgevangenen, aan de ar
beiders in het buitenland. Vergeten wij hen
niet bij onze vreugde, die thans groot is doch
niet volmaakt kan wezen. Wanneer zij allen bij
ons terug zijn, in onze stad, dan pas zal onze
vreugde geenc grenzen meer kennen. Laten wij
daarom bidden, dat zij spoedig binnen onze
stadsmuren zijn weergekeerd bij hunne familie
leden en bij ons, die zoo naar hen verlangen.
Mogen deze wenschen vervuld worden en
moge tenslotte onze geliefde Koningin met Haar
Huis spoedig in liet Vaderland terugkceren op
dat de Oranje zon Nederland wederom bescliijne
want onder Oranje gedijt Nederland wonder
lijk well De Burgemeester,
Dr. Mr. H. A. F. LIJNKAMP.
Seer Christlick was ghedreuen
Myn Princelick ghemoet,
Stantuastich is ghebleuen
Myn hert in leghenspoel,
Den Heer heb tck ghebeden
Van mynes herten gronl,
Dat hy myn saeck wtl reden,
Myn onschull doen oorkont.
Nu de feesfklokken der bevrijding
over onze oude stede klinken en het mach
tig leger onzer bondgenooten langs een
duizendkoppige schare van juichende, dank
bare stadgenooten marcheert, stijgt uit ons
gemoed een dankgebed o.p naar den Aller
hoogste en scharen wij ons allen in ge
dachten rond den troon van onze geëer
biedigde Vorstin, die ons zoo heldhaftig
is voorgegaan in den harden vrijheidsstrijd
waarvan heden de eerste faze is geëindigd.
Toen Zij op dien somberen dag van
13 Mei 1940 ons verliet, begrepen alleen
de grootste zielen onder ons, dat Zij wijs
handelde. Thans zal ieder kunnen beseffen,
wat Zij toen en daarna in de 4 jaar en ruim
4 maanden van bitter lijden om Haar Volk
geleden heeft.
Schrijnend was haar leed, maar moedig
is Zij ons voorgegaan in de standvastigheid
en het verzet tegen de wreede dwingelandij.
Nooit zullen we vergeten, hoe fel Haar
stem klonk in den Amerikaanschen Senaat,
waar Ze tijdens haar rede de Senators tot
driemaal toe het woord „resistence" toeriep
en hun duidelijk inscherpte, dat alles op
het spel stond
Toen alles verloren scheen, ging Zij ons
voor. Stoere standvastigheid, onwankelbaar
vertrouwen en rotsvast geloof in de recht
vaardige zaak al deze brillante eigen
schappen, die haar onsterfelijken voorzaat,
den Vader des Vaderlands zoo glansrijk
sierden, zijn in Haar, de Moeder der Ne
derlanden, in deze 4 jaar schrikkelijk
lijden, tot levend getuigenis gekomen.
Nu wij het feest der bevrijding vieren,
herdenken wij de duizenden van de aller-
besten onzer, die vielen, op de slagvelden
en de zeeën als soldaten en matrozen, on-
dergrondsche strijders en martelaars op de
binnenplaatsen der gevangenissen en in de
folterkampen. Zij vielen voor de Vrijheid,
de Waarheid en het Recht. Hun offer zal
niet vergeefsch zijn. Wij zullen hun werk
in anderen vorm voortzetten.
Verder gaat onze dankbaarheid uit naar
de groote mannen die voorgingen in het
verzet
Als het volk den geliefden Aartsbisschop
den ongekroonden koning van Nederland
noemde, dan teekent dit Zijn onsterfelijke
verdiensten, niet alleen als Kerkvorst, maar
ook als Oroote Nederlander, voor alle tijden.
De heroïsche figuur van Churchill en zijn
evenknie Roosevelt hebben de eeuwige
dankbaarheid van het Nederlandsche volk
verworven. Zonder hen zou over ons goede
land en volk misschien voor generaties
lang den zwartsten sluier der geschiedenis
zijn gevallen.
Vandaag begint voor ons de tweede faze
in dezen volkerenstrijd, de strijd om het
Nieuwe Rijk der Nederlanden, zoowel in
Europa als Overzee. Want hoe groot en
hoe gerechtvaardigd onze vreugde om de
herwonnen vrijheid ook moge wezen, de
oorlog schrijdt nog voort naar zijn eind
punt en eischt van ons den vollen inzet.
Als wij getrouw het spoor volgen, dat
onze groote Landsvrouwe ons in haar voor
beeld gaf en ieder van ons het beste geeft,
dat in hem leeft, jlan zullen we zegevierend
de eindstreep bereiken, om ons dan te
kunnen opmaken voor de glorierijke her
rijzenis van het Nieuwe Rijk der Neder
landen. THEO VAN BERGEN.
het eerder genoemde "brandweer
korps" onder bevel van lt.kol. Von
der Heydte, in noordelijke richting
verplaatst. Was het hoofdkwartier
aanvankelijk gevestigd op de Mat-
temburgh, toen de dreiging van de
Canadezen te groot werd en troe
pen het landgoed op zondag 22
oktober zelfs bereikten bleek ver
plaatsing noodzakelijk. In eerste in
stantie verhuisde de staf naar Gro
te Markt 23 en op 26 oktober werd
gekozen voor een positie ten noor
den van de tankwal die was opge
richt langs de Zoom. Op deze dag
kreeg Ton Veen om 17.30 uur de
aanzegging dat de woning van de
burgemeester -villa Bergina- werd
gevorderd om er de staf van Von
de Heydte te kunnen huisvesten.
In alle consternatie bij de ontrui
ming kon Ton Veen een blik wer
pen op stafkaarten die een adju
dant liet slingeren, informatie die zij
daags na de bevrijding aan de Ca
nadese kolonel Cromb kon door
geven.50
In de dagen na de bevrijding van
Essen moesten de Canadezen zich
een weg banen "...door de einde
loze reeks mijnen en andere obsta
kels die de Duitsers voor hen had
den achtergelaten...". Een nieuw
succes werd behaald op 26 oktober
toen de troepen ondanks fel verzet
van Duitse zijde de Wouwse Plan-
22. Hoe groot het optimisme in de
maand september was geweest
toont deze bevrijdingskrant. In de
kop moest de maand september
namelijk middels een overdruk ver
vangen worden door oktober. De
precieze datum werd met potlood
ingevuld.
tage wisten te bereiken. Waarna de
strijdkrachten werden geconfron
teerd met het feit dat alle toegangs
wegen tot Bergen op Zoom waren
ondermijnd, terwijl de Duitsers
naast de wegen struikeldraden
hadden aangebracht die in contact
stonden met 88 mm granaten.
Zelfs was er ergens onder het weg
dek een 500-ponds vliegtuig- bom
verborgen. Tot die ontdekking
kwamen de Canadezen op het mo
ment dat een vlammenwerpertank
er contact mee maakte en tot bo
ven de boomtoppen uiteenspatte.
Al deze hindernissen konden ech
ter niet beletten dat uiteindelijk in
de middaguren van 27 oktober
1944 het 29ste verkenningsregi
ment van de Canadese 4de Pant
serdivisie de stad Bergen op Zoom
bereikte.51
Volgens bronnen uit die tijd "voel
den" de bewoners van de stad in
de week van 22 oktober dat er
spoedig een einde zou komen aan
de Duitse heerschappij. Precieze
informatie was echter niet voor
handen. Voortdurend werden er
namelijk fietsen gevorderd zodat
niemand de situatie in ogenschouw
kon nemen. Bovendien was het
voor volwassen personen al ge
waagd om zich op straat te verto
nen, laat staan zich uitgebreid te
vergewissen van de stand van za
ken.52
Onzekerheid bepaalde dan ook
waarschijnlijk de eerste reactie van
velen toen "...plots het bericht
[werd] verspreid dat er zich Cana-
deesche tanks aan den Parallelweg
bevonden...". Met de ervaringen
van Dolle Dinsdag nog vers in het
geheugen wist men niet zeker of je
dit bericht nu wel echt moest gelo
ven !53 Anderen wisten het echter
zeker. Zeer zeker op het moment
dat de laatste gedachten aan het
papier van het dagboek werden
toevertrouwd. Juffrouw van Die-
rendonk vermeldde in haar dag
boek: "Waar we zolang op ge
wacht hebben is nu feit gewor
den".54 In de avonduren was het
echter tot iedereen doorgedrongen
dat deze dag in het geheugen van
velen een gedenkwaardige dag zou
blijven, reden dus om te vlaggen.
Ofschoon het vlaggen officieel pas
De Waterschans nr. 3 1 989
werd toegestaan op zaterdagoch
tend om tien uur. De stad tooide
zich deze dag in Oranje volgens
ooggetuigen "...speciaal de ergste
pro-Duitsers".55
In de laatste dagen van de strijd
was Bergen op Zoom echter niet
ongeschonden gebleven. In de
stad waren op de eerste plaats de
nodige granaten ingeslagen. Te be
ginnen in de nacht van zondag 22
oktober op maandag 23 oktober
aan de buitenrand van de stad, te
weten Korenbloemstraat, Gla-
cisstraat, Artilleriestraat en in de
buurt van Villa Helena. In de
avonduren van diezelfde maandag
bereikten volgens tellingen 123
granaten de stad. Reden voor de
inwoners van de stad om zich niet
meer op de openbare weg te bege
ven.56
Naast de persoonlijk getroffenen (7
slachtoffers viel er vooral mate
riële schade te betreuren. In de
laatste dagen zelfs nog in de laatste
uren van hun heerschappij over de
stad brachten de Duitsers namelijk
aanzienlijke schade toe aan be-
drijfscomplexen, bruggen, de
spoorweg en met name aan de
kerken.
In de ochtenduren van vrijdag 27
oktober bleken de torens van St
Antonius Abt, Martelarenkerk en
Lourdeskerk namelijk niet bestand
tegen de inspanningen van het
achtergebleven Duitse "Spreng-
kommando". Acties die zeker ge
zien de allerlaatste vernielingen
niet noodzakelijk waren geweest in
het verloop van de strijd!
De strijd was met het binnenhalen
van de Canadese bevrijders nog
niet voorbij, want ten noorden van
de Zoom waren de Duitsers nog
steeds aanwezig. Lt.kol. Whitaker
stelt de toenmalige situatie als volgt
voor: "Bergen op Zoom binnenko-
Het verstrekken van sterken drank aan
militairen door burgers is ten strengste
verboden.
B»]M. M.1V-1M4
HFT 1IUT1JB UEXAb
23. Het Militair Gezag was belast
met de handhaving van de open
bare orde. Blijkens deze bekend
making gingen de bewoners van
de stad in hun feestroes misschien
wel eens té ver...
men was een stuk makkelijker
dan de stad weer verlaten...". Elke
poging om de stad in noordelijke
richting te verlaten met het doel
door te stoten naar Halsteren en
Steenbergen om zo de positie van
Bergen op Zoom veilig te stellen
confronteerde de Canadezen na
melijk met het feit dat alle bruggen
over de Zoom waren opgeblazen
en de Zoom zelf tegelijkertijd
"...een pantserstoppende water
hindernis vormde". Er waren drie
pogingen nodig om de Zoom over
te kunnen steken en uiteindelijk
maakte een in de vroege uren van
maandag 30 oktober geplaatste
baileybrug het de Canadese 4de
Pantserdivisie mogelijk om met
materieel de Zoom over te steken
en ook het noordelijke deel van de
stad te ontdoen van de laatste be
zetters. Een operatie die het de
Duitsers zou beletten om in de stad
terug te keren, al was het maar met
een patrouille zoals in de nachtelij
ke uren van zondag 29 oktober
nog was gebeurd. Bovendien zou
het inslaan van Duitse granaten nu
ook tot het verleden behoren, op
zondag kwamen de laatste grana
ten in de stad terecht.
Hiermee was het directe aandeel
van de Canadese 4de Pantserdivi
sie in de strijd om de Schelde -
daar was het tenslotte om te doen
geweest! - voltooid. Op 31 oktober
vond er in Hotel de Draak dan ook
een feestavond plaats. Het batal
jonsdagboek vermeldde over die
gebeurtenis: "We hadden een stel
aardige Nederlandse meisjes uitge
nodigd en het is dan ook een reuze
gezellige avond geworden".57
De verwachtingen van het
verzet
Tot op deze plaats is er in dit artikel
nog nauwelijks gesproken over de
rol van het verzet bij de bevrijding
van de stad Bergen op Zoom. Het
"georganiseerde" verzet in en om
de stad kenmerkte zich géénszins
door gebrek aan goede wil of het
ontbreken van inzet, het ontbrak
simpel genoeg aan middelen om
de weg voor de naderende geal
lieerden te bereiden. In een over
zicht van de daden van het verzet
heette het:
"Niet dus door gebrek aan moed
bij velen der aangeslotenen, maar
door gebrek aan wapens bleek in
de dagen van September en Octo
ber 1944 iedere actieve deelne
ming onmogelijk".
24. Op grond van het wetsbesluit
"tijdelijke voorziening bestuur pro
vincies en gemeenten" werd bur
gemeester Lijnkamp die de stad
door de bezetting had geleid ver
vangen door de eerder ontslagen
burgemeester Blom. De foto toont
burgemeester mr. dr. P.A.F. Blom.
Een situatie die niet wegneemt dat
ook zij die met oprechte bedoelin
gen werkzaam waren in het verzet
aan bod behoren te komen, al was
de directe invloed bij de echte be
vrijding gering.55
Al in het voorjaar van 1941 kwa
men er initiatieven van de grond
om te komen tot samenwerking
tussen verschillende verzetsgroe
pen die elk een eigen weg bewan
delden. De nieuwe organisatie
vorm kende aan het hoofd een dis
trictscommandant, res.majoor.ir.
A.J.L. Juten, leraar Rijks
H.B.S.,één stap lager in de hiërar
chie de verschillende stadscom-
mandanten in de regio en tenslotte
in een stad als Bergen op Zoom
nog enige ondercommandanten
belast met de zorg voor één van de
vier wijken. De stad was namelijk
verdeeld in vier vakken: Halster-
seweg en omgeving, Moerstraatse-
baan e.o., Antwerpsche weg e.o.
en Wouwseweg e.o. Daarnaast
waren er personen belast met meer
specifieke taken als verbindingen,
politie en radio. Elk lid van de tot
stand gekomen Orde Dienst
(O.D.) was er zich volgens de gel
dende instructie van bewust "...dat
de taak van de O.D. zou zijn om
op te treden in de dagen van onze
bevrijding, ten einde rust en orde
te bewaren".(59) Ter voorberei
ding op deze taak vond er binnen
de hiërarchie één maal per maand
individueel persoonlijk contact
plaats tussen leiding en kader.60
