48
De Waterschans nr. 3 1989
zijn. Het eenvoudig toepassen van
bovengenoemd besluit zou beteke
nen dat officieel de voorganger van
Lijnkamp, burgemeester Blom, in
zijn functie hersteld zou moeten
worden.
Op zaterdag 2 september was de
voormalige burgemeester mr. dr.
P.A.F. Blom per trein terugge
keerd in Bergen op Zoom. Ton
Veen, echtgenote van de burge
meester in functie, vermeldde in
haar dagboek: "Hij [i.e. Blom] is
uit z'n duikbootbasis opgedoken
met een snorretje onder z'n neus
en 'n sikkie aan z'n kin". Waaraan
in eerste instantie nog het woordje
"geplakt" was toegevoegd.76 Het
was de voormalige burgemeester
die op het stadhuis werd bevolen
bij majoor Houtzager. Aldaar ge
komen kon hij aantonen op aan
drang van Duitse zijde te zijn ont
slagen. Waarop hij met ingang van
28 oktober in zijn oude functie
werd hersteld. Lijnkamp nam nu
de leiding op zich van een "Bureau
tot uitvoering van werken en her
stelwerkzaamheden in het belang
van de gemeente Bergen op Zoom
en omgeving, welk bureau de
naam zou dragen van 'Werk en
Herstel'".77
Eén van de voornaamste taken
van het Militair gezag was gelegen
in het zo spoedig mogelijk zuiveren
van de samenleving van onbe
trouwbare elementen. Arrestaties
waren belangrijk in die zin, dat
"...al diegenen die met de vijand
hadden geheuld, hun gerechte
straf niet zouden ontgaan; zij
moesten daartoe onmiddelijk wor
den ingerekend". Het te voeren ar-
restatiebeleid was neergelegd in
een zgn. "Eerste Lastgeving" die
generaal Kruis als chef-staf Militair
Gezag op 12 september 1944 had
doen uitgaan. Slechts een klein
aantal categorieën te arresteren
personen was omschreven, het be
trof hier personen die na 1 juli
1942 lid geweest waren van NSB,
WA, SS of Nationale Jeugdstorm.
In een "Tweede Algemene Lastge
ving" bedoeld ter instructie van het
Militair Gezag werd aan de vooraf
gaande lastgeving vastgehouden
met dien verstande dat arrestaties
werden opgedragen aan "norma
le" opsporingsambtenaren. Tevens
werd de kritieke datum betreffende
het lidmaatschap verlegd naar 1 ja
nuari 1941.78
In Bergen op Zoom vonden na de
komst van de Canadezen de eerste
"massale" arrestaties pas plaats op
zaterdag 28 oktober. Overleg tus-
26. Binnen de O.D. was de in
specteur van politie Th.J.M. An
driessen belast met de zgn.
arrestatie-dienst. Tijdens een ont
vangst van militairen werd hij op
de trappen van het gemeentehuis
geflankeerd door gemeentesecre
taris Van de Wouw (links) en wet
houder S. Musters (rechts).
sen stadscommandant Waringa en
de Canadezen had er namelijk toe
geleid dat op de dag van de bevrij
ding slechts een enkeling was gear
resteerd, zulks in verband met de
invallende duisternis. Op zaterdag
ochtend was het dan zo ver: de
O.D. kon zich opmaken voor haar
taak Er was tijdens de oorlog zelfs
al een speciale politie-groep ge
vormd die zich zou belasten met de
arrestaties van personen die het in
de oorlogsdagen om de een of an
der reden hadden verbruid.
Centrale persoon naast de leider
van de politiegroep, Ad van Buu-
ren, was de inspecteur van politie
Th. J. M. Andriessen. Hij werd in
de zomer van 1944 al belast met
de functie "chef-arrestatiedienst".
Een stap die was genomen omdat
- net als in zo veel gemeenten in
het Zuiden van Nederland - het
vertrouwen in de leiding van de
politie niet al te groot meer was.
Om een acceptabel persoon aan
het hoofd van de zuiveringen te
kunnen zetten was daarom met
voorbijgaan aan de persoon van de
Commissaris van Politie gekozen
27. Al was de bevrijding een feit
in de stad waren op veel plaatsen
de gevolgen duidelijk zichtbaar. Zo
waren -geheel onnodig- in de och
tenduren van 27 oktober een drie
tal kerken het slachtoffer gewor
den van Duitse vernielingen. De
foto toont wat er overbleef van de
Martelarenkerk.
voor Andriessen. Dit in de weten
schap dat waar het burgerlijk gezag
primair moest zijn de politie de ar
restaties zou moeten verrichten, zij
het in samenwerking met de O.D.
Het was dan ook in samenwerking
tussen Andriessen en de O.D. dat
er lijsten waren opgesteld met na
men van na de bevrijding te ar
resteren personen.79
Hoe beperkt was ook hier echter
het resultaat van de inspanningen
van het verzet. Diegenen die zich
hadden voorbereid op het werk in
de politiegroep werden voorname
lijk belast met het regelen van het
verkeer en andere in de ogen van
het verzet min of meer onderge
schikte taken. Waarbij het de
"oude" illegalen nog het meeste
stak dat iedereen die zich maar
aanmeldde in het stadhuis zonder
onderscheid des persoons werd
voorzien van een legitimatiebewijs
en een armband met het opschrift
"Oranje" ten teken dat men deel
uitmaakte van de Binnenlandse
Strijdkrachten.
Dit alles kon niet voorkomen dat er
met behulp van een viertal auto's
her en der in de stad arrestaties
plaatsvonden door teams van twee
politiefunctionarissen in het bijzijn
van enkele helpers. In het alge
meen vonden de arrestaties plaats
onder aanhangers van de N.S.B.,
andere sympathisanten van de
Duitsers, Zwarthandelaren en
vrouwen die in de bezettingstijd
met Duitsers waren omgegaan. Let
wel:
"Er werden in deze dagen verschil
lende arrestaties gedaan, die even
zeer verwondering wekten als er
verrassing was over het feit, dat
sommige personen welke men ver
wacht had gearresteerd te zien, op
vrije voeten bleven."80
Een situatie die waarschijnlijk te
De Waterschans nr. 3 1989
wijten viel aan het feit dat de ar
restatieteams zich niet strikt aan de
lijsten hielden die res.kapitein Wa
ringa had opgesteld. Er vonden
namelijk ook arrestaties plaats op
"...grond van losse, ongecontro
leerde geruchten...". Aanleiding
voor majoor Houtzager om al op
zondag 29 oktober een bekendma
king te publiceren met informatie
omtrent te verrichten arrestaties.
Niet alleen werd in deze bekend
making de gangbare procedure
vermeld, tevens werd aangegeven
hoe te handelen in het geval dat
men de autoriteiten wilde informe
ren over enig laakbaar gedrag van
medeburgers.81 Waarbij weer twij
fel kan rijzen omtrent de rechtsze
kerheid waarmee de arrestaties
waren omgeven.
Het valt achteraf natuurlijk niet te
bewijzen, maar wellicht werd de
zuivering wel op twee manieren
beïnvloed door de zgn. september-
artiesten. Te "veel" arrestaties door
de ongecontroleerde toestroom
van nieuwe leden voor het verzet
en te "weinig" arrestaties doordat
het Militair Gezag in de persoon
van majoor Houtzager zich om
ringde of liet adviseren door derge
lijke personen zij het "van iets ho
gere burgerlijke positie".82
Was de oorlog nu ten einde?
In de ogen van de bevolking van
Bergen op Zoom had men na de
bevrijding van de stad Antwerpen
op 3 september 1944 lang moeten
wachten op de dag waarop de
Duitse heerschappij in de eigen
stad ten einde liep. De oorlog was
voorlopig echter nog niet voorbij.
Dicht bij huis duurde het nog tot
zaterdag 4 november voordat wer
kelijk elke dreiging was weggeno
men, het was namelijk de dag
waarop Steenbergen werd bevrijd.
En men moet niet vergeten dat de
oorlog pas echt ten einde liep op 5
mei 1945. Wat betekende dat het
oorlogsgeweld voortduurde, wel
licht in gebieden waar familieleden
van Bergenaren nog wachtten op
hun bevrijding. Het betekende
echter ook dat een stad als Bergen
op Zoom nog in februari en maart
1945 te maken kreeg met de dra
matische gevolgen van het inslaan
van een tweetal V-l bommen.
Natuurlijk heeft de bezettingstijd
ook psychische wonden achterge
laten. Bij al die personen die
meenden dat er na de oorlog niet
echt sprake was van een herstel
van de rechtsorde. Die zich mis
schien ten diepste gekwetst voel
den door wat hen ten onrechte was
overkomen of verweten, terwijl het
anderen misschien tegen de borst
stuitte dat niet iedereen zijn ver
diende straf had gekregen. En
tenslotte hebben sommigen zich
misschien hevig opgewonden om
dat hun toch echt goede bedoelin
gen niet waren begrepen.
Zo vlak na de bevrijding was de
feeststemming en dat vooral ver
taald naar dankbaarheid echter
overheersend. Bergen op Zoom
wilde getuigen van die dankbaar
heid en deed dat op zondag 19 no
vember, de zondag die werd uitge
roepen tot "dank- en huldedag ter
gelegenheid der bevrijding". Die
dank werd uitgesproken in de ker
ken, hulde bracht de bevolking van
de stad nabij de graven van de Ca
nadese militairen die waren ge
sneuveld voor de bevrijding van de
stad. Tenslotte richtten de verte
genwoordigers van het burgerlijk
en militair gezag het woord tot de
massaal op de Grote Markt bijeen
gestroomde bevolking. Waarbij de
vertegenwoordiger van het militair
gezag, de majoor Houtzager de be
volking aanspoorde tot het hervat
ten van de dagelijkse arbeid zodat
de levensomstandigheden spoedig
zouden kunnen verbeteren.
In een stad die - ondanks het ge
voel van lang gewacht te hebben
op de bevrijding - van geluk mocht
spreken al zo snel bevrijd te zijn
overheerste in deze novemberda
gen echter nog volop gebrek, al
was het dan temidden van vreug
de. Het bewijs leverde de etalage
van fotograaf W. Magnee.
29. Na de honger brachten de be
vrijders soms redding...
28. Vreugde overheerste de dagen
na de bevrijding. Al hadden deze
huizen aan de Noordzijde Zoom
zwaar geleden onder Duits gra-
naatvuur.
"Wij hebben geen wol. dus gaten
in ons sokken
Wij hebben geen vet, dus onze bo
tram droog
Geen steenkool, vleesch, geen ei
noch havervlokken
Geen fiets, geen melk, geen bosch
streelt meer ons oog.
Maar wat men ons onmogelijk kan
ontnemen
Is onze hoop dat eens de glorie
naakt
En tyrannie, die weldra zal gaan
wijken,
En 't Hunnenrijk in al zijn voegen
kraakt.
Dan hijschen wij de vlag van sche
pen en gebouwen
En we zingen, juichen lustig op
't Wilhelmus van Nassauen,
Dat 't davert over wat'ren en lan
douwen.83
