Feiten over het grafmonument
6
7
De Waterschans nr. 1 1990
heeft ook de laatste Van Glymes
een actieve rol gespeeld. Hij gaat
zelfs door voor een van de drijven
de krachten in de liga van hoge
edelen. Het is tevens zijn onder
gang geweest. Omdat hij de gods
dienstplakkaten in Henegouwen
en Valencijn niet toepasbaar achtte
en omdat hij zich niet verenigen
kon met de teneur ervan, vroeg hij
als stadhouder zijn ontslag aan.
Zijn verzet tegen godsdienstige in
tolerantie en inzet voor de vrijheid
verdienen onze hulde, maar zijn
strijd was tevens een strijd voor de
voorrechten van zijn hoge stand.
Hij was het niet eens met de mo
derne ambtenarenstaat waar het
oude overwicht van de geboortea-
del op de helling stond. Traditio
neel vertrouwd met de voor hen
vanzelfsprekende band tussen
adellijke komaf en openbare func
ties, kon hij zich als hoge edele niet
NOTEN
verzoenen met ene nieuwe relatie
waarbij de deskundigheid preva
leerde. Hij personifieerde en ver
dedigde net als de anderen tradi
tionele machten en leefpatronen
en hij wilde zich evenmin goed
schiks gewonnen geven. Samen
met Oranje tekende hij voor het
voorstel om de belangrijkste be
voegdheden van de Geheime
Raad (wetgeving en rechtspraak)
en Raad van Financiën (beleid
over kroondomeinen en
financiën)waar de professionali
sering had toegeslagen, over te he
velen naar de (adellijke) Raad van
State. Jan IV en zijn standgenoten
droomden zich daarentegen een
machtspositie die niet meer in
overeenstemming was met het ni
velleringsproces dat zich in de
maatschappij en in de geesten aan
het voltrekken was. Daarvoor kon
den zij trouwens traditioneel reke
nen op enorm veel aanzien en
macht in de gewesten en zij hebben
daar ook op ingespeeld. Toen zij
het niet meer in de hand konden
houden, werd hun verzet overge
nomen door andere maatschappe
lijke groeperingen waardoor de op
positie in een revolutionaire fase
terechtkwam, waarin de hoge ede
len zich niet meer terugvonden.
Jan IV van Glymes heeft die laatste
ontwikkeling niet meer hoeven
mee te maken. Tragisch was dat hij
voor de eerste uitbarsting, die zich
tijdens zijn missie in Spanje voor
deed, door de koning toch verant
woordelijk werd gesteld; hij ont
snapte aan een vrijwel zekere te
rechtstelling op bevel van degene
die hij oprecht meende loyaal te
hebben gediend, omdat hij in
Spanje ziek werd en er tijdig over
leed.
1. Lit.: C.J.F. Slootmans. Jan metten Lippen, zijn familie en zijn stad. Een geschiedenis der Bergen op Zoomsche Heeren
uan Gigmes (Rotterdam/Antwerpen 1943); Th. Nijman. "Uit de geschiedenis van het Oostkwartier van het markiezaat van
Bergen op Zoom", in: De Ghulden Roos 27 (1967) 49-80; W.A. van Ham. Het Doorluchtig Huis uan Bergen op Zoom
(Zaltbommel, 1977); W. van Ham. Het rusteloos gebeente. De lotgevallen van de stoffelijke overblijfselen van de heren
en vrouwen markiezen en markiezinnen van Bergen op Zoom, in: De Waterschans 4 (1988) 63-66: M. Baelde. De Collate
rale Raden onder Karei V en Filips II 1531-1578. Bijdrage tot de geschiedenis uan de centrale instellingen in de zestiende
eeuw (Brussel 1965) passim en i.h.b. 229-231; J. Delestré. Uit het verleden uan Grimbergen 2 din (R. Coltura-
Vanderwielen e.a. eds. Grimbergen 1978-1987) passim; H. de Schepper m.m.v. P. Janssens. "De Raad van State in de
landsheerlijke Nederlanden en zijn voortgang op gescheiden wegen. 1531-1588/1948" in: Raad uan State 450 jaar (Den
Haag 19832) 1-35.
Aktie "Archieven van zolder"
In het septembernummer van ons
blad, vroegen wij aandacht voor de
aktie "Archieven van Zolder" om
te voorkomen, dat wellicht waar
devolle stukken en bescheiden uit
de bezettingstijd verloren zouden
gaan, wanneer nabestaanden, on
bekend met het belang en de waar
de, deze zonder meer zouden weg
werpen.
Wij zegden toe een lijst te verstrek
ken van musea, welke grote be
langstelling hebben voor deze za
ken. Het kan van belang zijn voor
later en daarom adviseren wij deze
lijst in elk geval te bewaren om
daar bij gelegenheid gebruik van te
maken.
Nationaal Oorlogs- en Verzetsmu
seum Overloon, Museumpark 1,
5825 AJ Overloon - 04788-1250
Verzetsmuseum Amsterdam,
Lekstraat 63, 1079 EM Amster
dam - 020-449797
Verzetsmuseum Friesland 1940-
1945, Zuiderplein 9-13, 8911 AM
Leeuwarden - 058-133335
Zuidhollands Verzetsmuseum,
Turfmarkt 30, 2801 HA Gouda -
01820-20385
Streekmuseum Jan Anderson. Ke-
thelweg 50, 3135 GM Vlaardingen
- 010-4343843
Bevrijdingsmuseum Bevrijdende
Vleugels, Zuidkade, ingang
Asterstraat, Veghel - 04130-64994
Stichting Museum 40-45 Regio
Dordrecht, Nieuwe Haven 26,
3311 AP Dordrecht - 078-130172
Historisch Museum Marialust, Ver
zetstrijderspark 10, 7316 CM Apel
doorn - 055-216129
Airbornemuseum Hartenstein.
Utrechtseweg 232, 6862 AZ
Oosterbeek - 085-337710
Bevrijdingsmuseum 1944 Rijk van
Nijmegen, Wijlerbaan 4, 6561 KR
Groesbeek - 08891-74404
Indien het uitsluitend papieren za
ken betreft, zoals documenten,
brieven, foto's, illegale bladen enz.
enz. is eveneens een geinteres-
seerd adres: Rijksinstituut voor
Oorlogsdocumentatie, Heren
gracht 474, 1017 CA Amsterdam.
Voorts kunt u bij de redactie een
lijst opvragen van rijks-, provinciale
en gemeentelijke archieven.
Hoewel nog niet gereed, vestigen
wij in het kader van deze aktie
gaarne de aandacht op het Monu
ment Kamp Vught, dat in april ko
mend jaar zal worden geopend en
waar zonder twijfel in het bijzonder
artikelen die met het kamp te ma
ken hebben, zeer welkom zullen
zijn om het geheel zo kompleet
mogelijk te maken.
Het adres hiervoor is: Stichting Na
tionaal Monument Kamp Vught,
Postbus 10100, 5260 GA Vught.
De Waterschans nr. 1 1990
Nadat in 1987 bekend was ge
worden dat de kerk van de H.
Maagd een andere bestemming
zou gaan krijgen vonden de leden
van de Bergse 40+ vriendenclub
het een goede zaak zich in te zetten
voor het localiseren, opgraven,
overbrengen en bijzetten van de
kist, waarin in 1829 de overblijfse
len van een hele reeks Heren en
Vrouwen van Bergen op Zoom
waren samengebracht. Die kist
rustte ergens bij het hoogaltaar in
de kerk en de plaats was eigenlijk
vergeten. Uit hun midden formeer
den deze leden de Stichting "Gly
mes" met als doelstelling ervoor te
zorgen dat de resten van de Heren
van Bergen op Zoom van een
waardig gedenkteken zouden wor
den voorzien. De voorzitter is Dr.
G.J.A. van Oppenraaij, secretaris
Drs. N.H.M. Grosfeld en penning
meester de heer F. Coumans. Le
den van de stichting zijn de heren
J. Sanders en H. Smout.
De bijzetting in de St. Gertrudis zou
gelegenheid bieden de Bergenaren
te herinneren aan een periode uit
hun eigen geschiedenis, waarvan
ondanks het werk van Korneel
Slootmans en anderen, zo weinig
van bekend is.
Op 2 september 1988 vonden de
overbrenging en bijzetting in alle
stilte plaats, waarna op 18 septem
ber de stichting Glymes samen met
het vocale en instrumentale en
semble Hortus Musicus Religiosus
in samenwerking met het Schut
tersgilde van St. Sebastiaan een
concert in de St. Gertrudiskerk ver
zorgden om deze bijzetting te ge
denken.
Wat daarna nog restte was het tot
stand brengen van een monument.
Naar een idee-schets van de secre
taris ontstond een ontwerp waar
mee het gemeente- en het paro
chiebestuur zich konden vereni
gen. Beeldend kunstenaar Jacques
van der Smissen uit Lepelstraat
aanvaardde de opdracht het ont
werp artistiek vorm te geven.
Het monument is op 1 december
1989 onthuld door de oud-
gemeente-archivaris, de heer
C.J.F. Slootmans. Prof.Dr. H. de
Schepper sprak daarbij een toepas
selijke rede uit, waarvan de tekst
elders in dit blad is afgedrukt. Ver
der werd gesproken door de bur
gemeester drs. P. Zevenbergen en
door de voorzitter en secretaris van
de Stichting Glymes. Na de onthul
ling declameerde de heer C. Meer-
bach de tekst, die op de placquette
is aangebracht. De muzikale om
lijsting werd verricht door enkele
leden van Hortus Musicus Religio
sus onder leiding van de heer H.
Smout. Het omlijstende orgelspel
verzorgde de organist B. de Wolf.
Het monument
Over de groeve van herkomst van
het blok Franse kalksteen kon de
handelaar geen zekerheid geven.
De groeven, waaruit deze steen
soort van het Vaurion-type wordt
gedolven, liggen in een gebied, dat
zo'n 200 km ten oosten van Parijs
begint en dat zich uitstrekt tot voor
bij Dijon. Niet alleen om de kleur,
die herinnert aan de warm-witte
wijnen van Bourgondië, leek deze
keuze symbolisch. Met die streken
waren de Nederlanden en was
Bergen op Zoom in het
Bourgondisch-Habsburgse tijdperk
van de geschiedenis door de per
soon van de landsheer nauw ver
bonden.
De zuil is bekostigd uit giften van
particulieren en instellingen, door
de Stichting bijeengebracht. De af
metingen van de zuil zijn beschei
den. Zij is 135 cm hoog en heeft
een breedte/lengte van 40 x 40
cm. Zij staat op de plaats, waar de
stoffelijke resten op 2 september
1989 werden bijgezet. Opvallend is
de schuin-afgehakte bovenkant
van de zuil. Dat symboliseert het
onverwachte einde van het
geslacht Glymes in 1576 door de
dood van Jan IV in Spanje. Op het
breukvlak ligt het familiewapen van
Glymes, omgeven door de keten
van de orde van het Gulden Vlies.
Verschillende Heren van Glymes
waren daar ridder van. Ook dat
onderstreept hun betekenis. Be
schuttend buigt zich de adelaar,
symbool voor de Evangelist Johan
nes, patroon van de meeste heren
uit het geslacht Glymes, over het
wapen. De klauwen van de ade
laar grijpen zich vast aan het St.
Andrieskruis: dat is een symbool te
meer voor de nauwe band met
Bourgondië. St. Andries was de
patroon van de hertogen van
Bourgondië én van de Orde van
het Gulden Vlies.
Op het linkervlak van de zuil is het
wapen van de familie Van den
Bergh, op het rechtervlak dat van
de familie De la Tour-d'Auvergne
aangebracht. Ook van deze fami
lies werden enkele leden in Bergen
op Zoom begraven en ook zij von
den uiteindelijk hun rustplaats on
der dit monument. Zeker Markie
zin Maria Elisabeth II van den
Bergh verdient hier vermelding. Zij
was het, die bevorderde dat de ka
tholieke parochie in Bergen op
Zoom in 1650 werd hersteld.
De onthulling door de heer C.
Slootmans.
Bij het monument is aan de muur
een plaquette bevestigd. Het toe
passen van eigentijds materiaal
was daarbij de bedoeling. Zo viel
de keuze op het LEXAN van Ge
neral Electric Plastics B.V. De plaat
van 120x80x 1.2 cm werd door
dit bedrijf aan de Stichting ter be
schikking gesteld. Met zes bronzen
bouten, vervaardigd door de Fa.
Heijnen, v.h. machinefabriek van
Geel, is de plaquette aan de wand
vastgemaakt.
Gegevens verstrekt door Drs.
N. Grosfeld.
De tekst is bewerkt en aange
vuld door W. van Ham.
