26 27 reld leefde een sterk individua lisme. Dat leidde tijdens de Eerste Wereldoorlog, toen de buitenland se concurrentie wegviel, tot hevige concurrentie, omdat de produktie- capaciteit van de gieterijen in de voorgaande jaren sterk was ge groeid. Dat vroeg om organisatie en ordening. Die kwam er ook. Voor ons verhaal is belangrijk, dat daarbij van het begin af een der di recteuren van Asselbergs nauw be trokken was: Johannes P.J., op dat moment samen met Wilhelmus belast met de leiding van de in 1917 opgerichte N.V. Asselbergs IJzerindustrie en Handelmaat schappij. Mede door hem kwam de Coöpe ratieve Vereniging van Nederland se Ijzergieterijen (COVNIJ) tot stand in 1916 en ontstond een be gin van meer onderlinge samen werking. Het conjunctuurverloop na de we reldoorlog, de groeiende sociale spanningen, die daarmee samen hangen, de gevoerde overheidspo- litiek, ook op monetair gebied, het zijn allemaal achtergronden bij het verhaal, dat nu nog verteld moet worden. Daarin staan de leiders van de NV Asselbergs niet lijdzaam aan de kant. Ook in de al even verdeelde wereld van de Bergse metaalnijver heid doen ze zich krachtig gelden. Onmiddellijk na de wapenstilstand wordt het parool: produktievergro- ting. De in behandeling zijnde so ciale wetten, zoals de arbeidswet, zouden negatief uitwerken omdat tijdens de oorlogsjaren volop ge produceerd, veel klanten gewon nen, maar te weinig vernieuwd en vervangen kon worden. Minder beschikbare arbeid zou dus proble men geven. Eerst stelde men de produktiecapaciteit veilig door deelname in het bedrijf van een grote relatie: de NV West-Frisia te Enkhuizen. Vervolgens startte men de vergroting en vernieuwing van bedrijfsafdelingen aan Hoog- huisstraat en Lindebaan. In de sta tuten van de NV moest een veran dering worden aangebracht om de armslag van de gieterij veilig te stel len. In 1920 werden Lompen- en Metalenhandel; Ijzerhandel én IJzerindustrie en Handelmaat schappij zelfstandige NV's; het ge hele aandelenkapitaal kwam aan de laatste onderneming. De crisis Dwars door de tubulente jaren, die na 1920 gaan volgen, loopt een duidelijke lijn in de bedrijfsvoering. Conjunctureel daalt de curve tot 1924, klimt dan omhoog tot 1929, wanneer de wereldcrisis uitbreekt, blijft laag tot 1935, klimt dan iets uit het diepe dal (door het loslaten van de gouden standaard in 1936) en vertoont daarna een langzame stijging tot 1940. Het is nu verrassend vast te stellen, dat het bedrijf zich in alle jaren van deze gehele periode uit de verlie zen kan houden, met uitzondering van 1931 en 1932. En dat mag een bijzondere prestatie worden genoemd. Terwijl rampspoed, des organisatie en absurde concurren tie allerwegen in de metaalnijver heid ellende veroorzaakten, bleef het bedrijf, laat ons zeggen "saevis tranquillis in undis". Daar zijn natuurlijk stuurlieden ver antwoordelijk voor. De bouw van een speciaal voor het groffe giet werk bedoelde gieterij aan de Zure Made, beter bekend als Parallel weg, betekende in 1927, toen de produktie daar kon beginnen méér, dan alleen vergroting van de produktiemogelijkheden in het groffe gietwerk. Het werd een aparte verkoopmaatschappij om dat er zulke grote verschillen waren in de klantenkring. Met inbegrip van het personeel, dat werkzaam was in "de Zuidijzer" zijn de cijfers tussen 1920 en 1929 het bewijs van sterk toegenomen activiteit: 205 personen in 1920 en 432 in 1929. Aan lonen en salaris sen, met uitzondering van de statu tair vastgestelde honorering van de directie, en rekening houdend met de doorgevoerde loonsverlagingen in 1922 en 1923, werd uitbetaald 200.000 in 1920 en 450.000 in 1929. In 1932, het dieptepunt van de cri sis worden de lonen opnieuw ver laagd, maar vorderen bij een ge krompen personeelsbestand van 247 man, toch nog ruim 210.000, In 1940, wanneer weer 412 personeelsleden werk zaam zijn, wordt opnieuw de 400.000,gepasseerd. We zeiden het u al, stuurmans kunst in deze moeilijke jaren was een vereiste. Het lijkt een belangrij ke verklaring voor de vele functies die directeur J.P.J. bekleedde. Tot 1927 was hij lid van de Gemeente raad en 23 jaren lid van Provinciale Staten, waarvan 11 als gedepu teerde; Voorzitter van het Econo misch Technologisch Instituut (E.T.I.) in N. Brabant. Lid van de Rijkscommissie van werkverschaf fing in N. Brabant; Commissaris en bestuurslid van de COVNIJ en de Algemene Vereniging Nederlandse Ijzergieterijen (AVNIJ). Van 1923 tot 1932 federatie voorzitter van de Algemene Katholieke Werkgevers vereniging in Nederland. Mede oprichter en voorzitter van de Ka tholieke Vereniging van werkge vers in de Metaalnijverheid en idem van het Katholiek Verbond van Werkgeversvakverenigingen. Daarnaast bekleedde hij een groot aantal commissariaten en was hij betrokken bij het bestuur van tallo ze sociaal-culturele organisaties. De naam van zijn broer werd voor al verbonden aan de oprichting van het Wit Gele kruis te Bergen op Zoom. Ik moge eindigen met een citaat. Bij de door de oorlog uitgestelde viering van het honderdjarig be staan in 1948, werd door velen, uit alle geledingen van het bedrijf, het woord gevoerd. Namens het fa- briekspersoneel sprak de heer J. van Alphen: "met Uw warm ge voel voor het welzijn Uwer arbei ders waart gij meermalen de wette lijke verbeteringen ver vooruit." En hij memoreerde de drie dagen va- cantie die al in 1918 werden inge voerd; het ondersteuningsfonds, dat al in 1917 hulp bood bij ziekte, gezinsuitbreiding en overlijden; de kort voor 1948 door het bedrijf in gevoerde kinderbijslagregeling; de extra uitkeringen; de Kerstgaven; de vacantietoeslag. Het waren maar wat grepen uit de geschiedenis van een onderne ming, waarover zoveel meer te vertellen zou zijn. Misschien kan dat spoedig, want het is mijn eerlij ke overtuiging, dat Bergen op Zoom de herinnering aan haar me taalnijverheid schandelijk verwaar loosd heeft. Een nieuwe naam voor Bergen op Zoom? Onlangs verscheen het boek: "Manuscripta Canonistica Latina" van A.J. de Groot en E.C.C. Cop- pens. Daarin staat het volgende manu script vermeld: 75. A.B.B. nr.301 memb. ,- cum sigillo plumbeo. a. 1442 Eugenius IV Approbatie erectionis ecclesie pa- rochialis in pago Rucphen cum adiacenti vico de Zwartschijf, ad petitionem Johan- nis de Glymes, domini Bercizome. Het origineel bevindt zich in het ar chief van het Bisdom Breda, Vee marktstraat 48, Breda; plaats en jaartal daar ook bekend. Ik vind "BERCIZOME" een pracht- naam voor Bergen op Zoom, die ik tot heden niet kende. Misschien is het ook allemaal oud nieuws of is het toch een primeur? Wie kan hierover meer vertellen? Jacq van Gastel Brabantse Almanak Een uitgave van de uitgeverij Gherre te Gaanderen en de stich ting Brabants Heem. Het typisch Brabantse gedeelte werd samen gesteld door drs. A. Dams. Wilt U er nog eentje in Uw bezit krijgen, dan snel naar de boekhandel! Voor de prijs hoeft U het niet te la ten, de almanak kost slechts ƒ5,-. De Waterschans nr. 2 1990 Fabriek aan de Parallelweg. De Waterschans nr. 2 1990 De heer Willem Asselbergs. Aantekeningen Inleiding uitgesproken op 22 april 1990 bij gelegenheid van de tweede reünie van de familie Asselbergs in het Markiezenhof te Bergen op Zoom. De heer Jan Asselbergs. Geraadpleegde literatuur Korneel SLootmans. "Arnoldus Asselbergs 1811-1880". De Ghulden Roos. 29 (1969) 108-152; F.A.G. Keesing. De conjuncture le ontwikkeling van Nederland en de evolu tie van de economische overheidspolitiek 1918-1939. (Nijmegen 1978) 3-276; W. Romijn. Welvaart en gezondheid. (Uitgege ven ter gelegenheid van het zestigjarig be staan van het Algemeen Ziekenfonds Zie kenzorg te Amsterdam 1955) 132-215; G. v.d. Houven. Een halve eeuw. Gedenk boek van de Algemene Nederlandse Me- taalbewerkersbond 1886-1936. (A'dam 1936); J.G. Westermann. Geschiedenis van de IJzer- en Staalgieterij in Nederland. (Utrecht, 1948) passim; William Ashworth. A short History of the international econo my 1850-1950. (Londen, 1961) passim; Verslag van de feestelijkheden ter gelegen heid van het gouden dienst jubileum van Jac. Stuart. (Bergen op Zoom, 1924); Feestverslag 10 Juli 1948 en 6 en 7 Augus tus 1948 ter gelegenheid van de herdenking van het 100-jarig bestaan van Asselbergs' IJzerindustrie en Handelmaatschappij N. V. en het gouden zakenjubilé harer drie direc teuren. (Bergen op Zoom, 1948); N.H.M. Grosfeld. De Geschiedenis van het gieterij- bedrijf in Nederland en die van een van zijn vertegenwoordigers: de N.V. Asselbergs' IJzerindustrie en Handelmaatschappij over de jaren 1918-1938. (Doctoraalstudie Ber gen op Zoom 1967).

Periodieken

De Waterschans | 1990 | | pagina 6