26
27
reld leefde een sterk individua
lisme. Dat leidde tijdens de Eerste
Wereldoorlog, toen de buitenland
se concurrentie wegviel, tot hevige
concurrentie, omdat de produktie-
capaciteit van de gieterijen in de
voorgaande jaren sterk was ge
groeid. Dat vroeg om organisatie
en ordening. Die kwam er ook.
Voor ons verhaal is belangrijk, dat
daarbij van het begin af een der di
recteuren van Asselbergs nauw be
trokken was: Johannes P.J., op
dat moment samen met Wilhelmus
belast met de leiding van de in
1917 opgerichte N.V. Asselbergs
IJzerindustrie en Handelmaat
schappij.
Mede door hem kwam de Coöpe
ratieve Vereniging van Nederland
se Ijzergieterijen (COVNIJ) tot
stand in 1916 en ontstond een be
gin van meer onderlinge samen
werking.
Het conjunctuurverloop na de we
reldoorlog, de groeiende sociale
spanningen, die daarmee samen
hangen, de gevoerde overheidspo-
litiek, ook op monetair gebied, het
zijn allemaal achtergronden bij het
verhaal, dat nu nog verteld moet
worden.
Daarin staan de leiders van de NV
Asselbergs niet lijdzaam aan de
kant. Ook in de al even verdeelde
wereld van de Bergse metaalnijver
heid doen ze zich krachtig gelden.
Onmiddellijk na de wapenstilstand
wordt het parool: produktievergro-
ting. De in behandeling zijnde so
ciale wetten, zoals de arbeidswet,
zouden negatief uitwerken omdat
tijdens de oorlogsjaren volop ge
produceerd, veel klanten gewon
nen, maar te weinig vernieuwd en
vervangen kon worden. Minder
beschikbare arbeid zou dus proble
men geven. Eerst stelde men de
produktiecapaciteit veilig door
deelname in het bedrijf van een
grote relatie: de NV West-Frisia te
Enkhuizen. Vervolgens startte men
de vergroting en vernieuwing van
bedrijfsafdelingen aan Hoog-
huisstraat en Lindebaan. In de sta
tuten van de NV moest een veran
dering worden aangebracht om de
armslag van de gieterij veilig te stel
len. In 1920 werden Lompen- en
Metalenhandel; Ijzerhandel én
IJzerindustrie en Handelmaat
schappij zelfstandige NV's; het ge
hele aandelenkapitaal kwam aan
de laatste onderneming.
De crisis
Dwars door de tubulente jaren, die
na 1920 gaan volgen, loopt een
duidelijke lijn in de bedrijfsvoering.
Conjunctureel daalt de curve tot
1924, klimt dan omhoog tot 1929,
wanneer de wereldcrisis uitbreekt,
blijft laag tot 1935, klimt dan iets
uit het diepe dal (door het loslaten
van de gouden standaard in 1936)
en vertoont daarna een langzame
stijging tot 1940.
Het is nu verrassend vast te stellen,
dat het bedrijf zich in alle jaren van
deze gehele periode uit de verlie
zen kan houden, met uitzondering
van 1931 en 1932. En dat mag
een bijzondere prestatie worden
genoemd. Terwijl rampspoed, des
organisatie en absurde concurren
tie allerwegen in de metaalnijver
heid ellende veroorzaakten, bleef
het bedrijf, laat ons zeggen "saevis
tranquillis in undis".
Daar zijn natuurlijk stuurlieden ver
antwoordelijk voor. De bouw van
een speciaal voor het groffe giet
werk bedoelde gieterij aan de Zure
Made, beter bekend als Parallel
weg, betekende in 1927, toen de
produktie daar kon beginnen
méér, dan alleen vergroting van de
produktiemogelijkheden in het
groffe gietwerk. Het werd een
aparte verkoopmaatschappij om
dat er zulke grote verschillen waren
in de klantenkring.
Met inbegrip van het personeel,
dat werkzaam was in "de Zuidijzer"
zijn de cijfers tussen 1920 en 1929
het bewijs van sterk toegenomen
activiteit: 205 personen in 1920 en
432 in 1929. Aan lonen en salaris
sen, met uitzondering van de statu
tair vastgestelde honorering van de
directie, en rekening houdend met
de doorgevoerde loonsverlagingen
in 1922 en 1923, werd uitbetaald
200.000 in 1920 en 450.000
in 1929.
In 1932, het dieptepunt van de cri
sis worden de lonen opnieuw ver
laagd, maar vorderen bij een ge
krompen personeelsbestand van
247 man, toch nog ruim
210.000, In 1940, wanneer
weer 412 personeelsleden werk
zaam zijn, wordt opnieuw de
400.000,gepasseerd.
We zeiden het u al, stuurmans
kunst in deze moeilijke jaren was
een vereiste. Het lijkt een belangrij
ke verklaring voor de vele functies
die directeur J.P.J. bekleedde. Tot
1927 was hij lid van de Gemeente
raad en 23 jaren lid van Provinciale
Staten, waarvan 11 als gedepu
teerde; Voorzitter van het Econo
misch Technologisch Instituut
(E.T.I.) in N. Brabant. Lid van de
Rijkscommissie van werkverschaf
fing in N. Brabant; Commissaris en
bestuurslid van de COVNIJ en de
Algemene Vereniging Nederlandse
Ijzergieterijen (AVNIJ). Van 1923
tot 1932 federatie voorzitter van de
Algemene Katholieke Werkgevers
vereniging in Nederland. Mede
oprichter en voorzitter van de Ka
tholieke Vereniging van werkge
vers in de Metaalnijverheid en
idem van het Katholiek Verbond
van Werkgeversvakverenigingen.
Daarnaast bekleedde hij een groot
aantal commissariaten en was hij
betrokken bij het bestuur van tallo
ze sociaal-culturele organisaties.
De naam van zijn broer werd voor
al verbonden aan de oprichting
van het Wit Gele kruis te Bergen
op Zoom.
Ik moge eindigen met een citaat.
Bij de door de oorlog uitgestelde
viering van het honderdjarig be
staan in 1948, werd door velen, uit
alle geledingen van het bedrijf, het
woord gevoerd. Namens het fa-
briekspersoneel sprak de heer J.
van Alphen: "met Uw warm ge
voel voor het welzijn Uwer arbei
ders waart gij meermalen de wette
lijke verbeteringen ver vooruit." En
hij memoreerde de drie dagen va-
cantie die al in 1918 werden inge
voerd; het ondersteuningsfonds,
dat al in 1917 hulp bood bij ziekte,
gezinsuitbreiding en overlijden; de
kort voor 1948 door het bedrijf in
gevoerde kinderbijslagregeling; de
extra uitkeringen; de Kerstgaven;
de vacantietoeslag.
Het waren maar wat grepen uit de
geschiedenis van een onderne
ming, waarover zoveel meer te
vertellen zou zijn. Misschien kan
dat spoedig, want het is mijn eerlij
ke overtuiging, dat Bergen op
Zoom de herinnering aan haar me
taalnijverheid schandelijk verwaar
loosd heeft.
Een nieuwe naam voor Bergen
op Zoom?
Onlangs verscheen het boek:
"Manuscripta Canonistica Latina"
van A.J. de Groot en E.C.C. Cop-
pens.
Daarin staat het volgende manu
script vermeld:
75. A.B.B. nr.301
memb. ,- cum sigillo plumbeo.
a. 1442
Eugenius IV
Approbatie erectionis ecclesie pa-
rochialis in pago
Rucphen cum adiacenti vico de
Zwartschijf, ad petitionem Johan-
nis de Glymes, domini Bercizome.
Het origineel bevindt zich in het ar
chief van het Bisdom Breda, Vee
marktstraat 48, Breda; plaats en
jaartal daar ook bekend.
Ik vind "BERCIZOME" een pracht-
naam voor Bergen op Zoom, die ik
tot heden niet kende. Misschien is
het ook allemaal oud nieuws of is
het toch een primeur? Wie kan
hierover meer vertellen?
Jacq van Gastel
Brabantse Almanak
Een uitgave van de uitgeverij
Gherre te Gaanderen en de stich
ting Brabants Heem. Het typisch
Brabantse gedeelte werd samen
gesteld door drs. A. Dams. Wilt U
er nog eentje in Uw bezit krijgen,
dan snel naar de boekhandel!
Voor de prijs hoeft U het niet te la
ten, de almanak kost slechts
ƒ5,-.
De Waterschans nr. 2 1990
Fabriek aan de Parallelweg.
De Waterschans nr. 2 1990
De heer Willem Asselbergs.
Aantekeningen
Inleiding uitgesproken op 22 april 1990 bij
gelegenheid van de tweede reünie van de
familie Asselbergs in het Markiezenhof te
Bergen op Zoom.
De heer Jan Asselbergs.
Geraadpleegde literatuur
Korneel SLootmans. "Arnoldus Asselbergs
1811-1880". De Ghulden Roos. 29 (1969)
108-152; F.A.G. Keesing. De conjuncture
le ontwikkeling van Nederland en de evolu
tie van de economische overheidspolitiek
1918-1939. (Nijmegen 1978) 3-276; W.
Romijn. Welvaart en gezondheid. (Uitgege
ven ter gelegenheid van het zestigjarig be
staan van het Algemeen Ziekenfonds Zie
kenzorg te Amsterdam 1955) 132-215; G.
v.d. Houven. Een halve eeuw. Gedenk
boek van de Algemene Nederlandse Me-
taalbewerkersbond 1886-1936. (A'dam
1936); J.G. Westermann. Geschiedenis
van de IJzer- en Staalgieterij in Nederland.
(Utrecht, 1948) passim; William Ashworth.
A short History of the international econo
my 1850-1950. (Londen, 1961) passim;
Verslag van de feestelijkheden ter gelegen
heid van het gouden dienst jubileum van
Jac. Stuart. (Bergen op Zoom, 1924);
Feestverslag 10 Juli 1948 en 6 en 7 Augus
tus 1948 ter gelegenheid van de herdenking
van het 100-jarig bestaan van Asselbergs'
IJzerindustrie en Handelmaatschappij N. V.
en het gouden zakenjubilé harer drie direc
teuren. (Bergen op Zoom, 1948); N.H.M.
Grosfeld. De Geschiedenis van het gieterij-
bedrijf in Nederland en die van een van zijn
vertegenwoordigers: de N.V. Asselbergs'
IJzerindustrie en Handelmaatschappij over
de jaren 1918-1938. (Doctoraalstudie Ber
gen op Zoom 1967).