Vijf dolle dagen in mei 1940.
Het pand van een Bergenaar
Een pand
VOOR
HET PARADIJS
29
lannoo
De Waterschans nr. 2 1990
Ter herdenking aan de brute
laffe overval van de Duitsers in
Nederland in Mei 1940 ver
scheen in 1984 bij onze Kring
een Studie onder bovenstaan
de titel.
Leden die dit boek nog niet in hun
bezit hebben kunnen het tot 1 ok
tober voor 20,(i.p.v. 37,50)
aanschaffen. Deze aanbieding
geldt ook voor nieuwe leden.
In dit boek worden een groot
aantal gebeurtenissen te Bergen op
Zoom en omgeving in de Meida
gen van 1940 beschreven.
Vooraf gaat een beeld van stad en
inwoners aan de vooravond van
de bezetting. De inderhaast geno
men maatregelen door de militai
ren van het Nederlandse leger in
de eerste uren van de Meidagen
worden geschetst. Deze bestonden
voornamelijk in het aanbrengen
van vernielingen teneinde een
Duitse opmars te vertragen. Helaas
werden daarmee ook belemmerin
gen opgeworpen voor de Franse
militairen, die reeds op de eerste
oorlogsdag in deze streek arriveer
den.
De tweede dag werd gekenmerkt
door een opgewonden toestand,
nog verergerd door het ineenstor
ten van de Nederlandse weerstand
aan de Peel-Raamstelling. Ook de
linie, gevormd aan de Zuid-
Willemsvaart, werd spoedig door
broken. Daarentegen richtten de
Fransen Breda ter verdediging in.
van: DR. E.G.H. HARTEL
De in chaos terugtrekkende Neder
landse troepen verergerden de pa
niekstemming, nog versterkt door
de angst voor infiltratie van spio-
nen en vermomde indringers.
(Vijfde-Collonne-psychose)Ook
te Bergen op Zoom waren daarvan
de symptomen zichtbaar.
Op de derde dag kwamen moei
zaam contacten tussen de Fransen
en het Nederlandse leger tot stand.
Ondanks optimisme aan de Neder
landse zijde kwam van een samen
werking weinig terecht. De druk
van de zijde van de Duitse aanval
lers nam toe, vooral door de inzet
van het luchtwapen.
De vierde dag was getuige van de
Franse terugtocht uit Breda: een
stelling van het Nederlandse leger
bij Steenbergen onder leiding van
kapitein Isaacs werd na een Duitse
luchtaanval opgeheven. Na slag te
hebben geleverd bij Standdaarbui-
ten trok de 12e verkenningsafde
ling van de Fransen op Bergen op
Zoom terug en nam daar stellingen
in. Een Commandopost werd ge
vestigd in het gebouw van het kan
tongerecht.
De vijfde dag vonden gevechten
plaats te Huybergen, Hoogerhei-
de, Putte en Bergen op Zoom. In
deze stad waren brandpunt van de
strijd: de Zoomlinie tussen de
Zoomdam en de Moerstraatse-
baan, de stelling bij de Zoomdam
aan de noordzijde van de stad, de
stelling bij de Stalenbrug aan de
zuidzijde en de stelling bij het
Volkspark aan de oostzijde van de
stad. Deze stellingen moesten stuk
voor stuk worden opgegeven. Om
streeks 19.00 uur waren alle strij
ders bij de Stalenbrug verzameld
en wordt het materiaal voor zoveel
mogelijk onbruikbaar gemaakt.
Alle Franse militairen zijn vroeger
of later door de Duitsers gevangen
genomen.
Door het verhaal heen speelt het
relaas over het 3e Grensbataljon
waartoe in hoofdzaak militairen uit
Bergen op Zoom behoorden en
dat zich verdienstelijk maakte door
acties nabij de Oude Maas, de Ba-
rendrechtse brug en bij Wieldrecht.
Dramatische gevechten vonden
daar plaats.
In zijn gevolgtrekking besteedt de
auteur vooral aandacht aan de mi
litaire aspecten van de Meidagen.
Hij wijt de tragische afloop ook aan
de politieke beslissingen, die in het
verleden waren genomen in ver
band met de defensie van Neder
land, de neutraliteitspolitiek en met
name een pacifistische en anti-
militairistische houding. De econo
mische depressie was mede oor
zaak van zijns inziens onverant
woorde bezuinigingen op het de
fensieapparaat.
Het boek omvat 185 bladzijden.
Als illustratie dienen 19 foto's, 13
kaarten en 2 stadsplattegronden.
Naast het verhaal over de Meida
gen bevat het werk een lijst van ge
bruikte archivalia, literatuur en
geografische kaarten, een lijst van
de in de Meidagen gesneuvelde
militairen, te Bergen op Zoom
woonachtig, en een personenre
gister.
Bergen op Zoom in kaart en beeld
aflevering 10
In de serie Bergen op Zoom in
Kaart en Beeld, uitgegeven door
de Gemeentelijke Archiefdienst,
worden in de tiende aflevering en
kele afbeeldingen van de Grote
Markt opgenomen.
Er is gekozen voor een combinatie
van drie gravures: twee van
H.Spilman en één van K. Ben
dorp. De afbeeldingen door Spil
man tonen de noord- en de west
kant van de Grote Markt. Hij ver
vaardigde deze gravures naar teke
ningen van A. de Haen.
De gravure van K. Bendorp toont
een samenvoeging van de afbeel
dingen door H. Spilman. Door de
overname zijn er echter enige on
nauwkeurigheden opgenomen in
de gravure. De tekening voor deze
prent is gemaakt door J. Bulthuis
(1750-1801). Deze is opgenomen
in de Vaderlandsche Gezigten
(1786-1792).
De reproduktie is verkrijgbaar voor
12,50 bij de balie van de leeszaal
van de Gemeentelijke Archief
dienst, Blokstallen 2 Bergen op
Zoom.
Monumenten- en Museumrou
te
In een serie van monumenten- en
museumroutes die de provinciale
VVV in opdracht van G.S. naar
aanleiding van het Toeristisch Re
creatief Ontwikkelingsplan (TROP)
heeft ontwikkeld, is de route
"West-Brabant Markiezaat" ver
schenen.
In een boekje, bij de VVV verkrijg
baar, is de 120 km lange route be
schreven die langs ca. 140 monu
menten voert.
De Waterschans nr. 2 1 990
bespreking van Myriam Greilsam-
mer, Een pand voor het paradijs,
Leven en zelfbeeld van Lowys Por-
quin, Piëmontees zakenman in de
zestiende-eeuwse Nederlanden.
Tielt, Uitgeverij Lannoo, 1989.
192 blz.ill.
Een aanzienlijk Bergenaar, ge
naamd Lowys Porquin, overleed
in 1573 en werd op 8 mei van dat
jaar in de Sint Rochus-kapel van
de Sint Gertrudiskerk begraven.
Dit feit zou nauwelijks vermelding
behoeven, indien de overledene
niet een merkwaardig "pand" had
achtergelaten in de vorm van een
boekwerk in twee delen. Dat heeft
hij niet alleen geschreven ten be
hoeve van zijn kinderen, maar te
vens met de bedoeling om de tekst
in druk uit te geven.
Het eerste deel. Een lieflick memo
rieboek, bevat de levensgeschiede
nis van de schrijver, zijn echtgeno
te en zijn kinderen. Het tweede
deel heet De uutersten wille en
vormt een soort geestelijk testa
ment, dienende tot het onderwijs
"om daer door te comen (met
Gods hulpe) tot een goet eerlijck
leven ende een salich sterven".
Naar de opvattingen uit die tijd is
het geheel bewerkt in versvorm
door Anthonis Verensis.
Wie was deze Porquin en welke
boodschap bevatte zijn werk? Dat
is uitvoerig te vinden in het boek
van mevrouw Greilsammer, pro
fessor aan de Hebreeuwse Univer
siteit van Jeruzalem. Zij omschrijft
haar hoofddoel als de taak, om de
opvattingen van de schrijver, zijn
doelstellingen en zijn betrachtingen
te reconstrueren. Dit bezorgt haar
een bijkomende sleutel om binnen
te dringen in de leefwereld van de
stedelijke kooplui in de Nederlan
den "bij de dageraad van de Mo
derne Tijden" (blz.9).
Om deze thema's gaat dit boek dus
voornamelijk. De Bergse lezer zal
er vooral in geinteresseerd zijn, wie
de schrijver was. In hoofdstuk II
wordt het leven van de schrijver
vrij uitvoerig behandeld (blz.26-
43). Hij was omstreeks 1511 gebo
ren te Chieri (Piemonte, noord
west Italië) welke plaats hij in 1529
verliet om zich eerst te Brussel en
vervolgens te Nijvel te vestigen.
Nadat Porquin daar (met een on-
derbrekin 5) tot 1537 had ge
woond, koos hij achtereenvolgens
door: W. v. HAM
Sluis, Zierikzee en Middelburg als
woonplaats. In laatstgemelde
plaatsen verwierf hij zich een kapi
taal als geldwisselaar en financier
(lombard). In 1556 kwam Lowys
Porquin te Bergen op Zoom aan.
Hier oefende hij zijn beroep niet
uit; hij bleef (vermoedelijk via een
waarnemer) inkomsten uit de bank
van lening te Middelburg ontvan
gen en leefde voor het overige van
zijn bezittingen. Te Bergen op
Zoom nam hij een vooraanstaande
plaats in. Hij was onder meer ge
zworene van het H. Sacramentsgil
de, waarin ook de schout, burge
meesters en schepenen fungeer
den. Porquin bewoonde het aan
zienlijk pand het huis "Sinte Barbe-
le" of "Hooghuis" aan de Wouw-
sestraat, naast het Sint Maartens-
gasthuis. De achterbouw lag aan
de Korenbeursstraat. Het terrein
vormde later, met inbegrip van het
vroegere Sint Maartensgasthuis,
het militaire Goevernement van
Bergen op Zoom, nadien het mili
taire Hospitaal.
Ook Bernardin, broer van Lowys
Porquin, had een dergelijke loop
baan. Hij had o.a. te Antwerpen,
Gouda, Maastricht, Namen en
Luik aandelen in de beleenbanken
of wisselkantoren. Greilsammer
noemt de carrière van de gebroe
ders Porquin zonder meer een suc
cesstory. De kroon op hun loop
baan vormde hun verheffing tot de
adelstand door middel van adels
brieven, die keizer Karei V op 4
mei 1553 aan Lowys, Bernardin
en Franciscus Porquin verleende.
Caesar, zoon van Lowys, huwde
met Agatha van Hamestede, vrou
we van Moermont, dochter van de
baljuw van Duiveland.
In zijn nagelaten werk worstelt Lo
wys Porquin kennelijk met de
christelijke levensopvatting, dat
kredietverschaffing kan leiden tot
woeker en derhalve een "zondig"
beroep is. Greilsammer noemt het
geestelijk testament van Porquin
dan ook een uiting van "koop
manscultuur en christelijke moraal
bij de dageraad van de moderne
tijden". Voor het merendeel is haar
boek een studie naar de mentali
teitsgeschiedenis van de late
zestiende eeuw. Porquins boek
werd in heel het Nederlandse taal
gebied gebruikt en had een voor
die tijd ongehoorde bijval. Nog in
het eerste kwart van de zeventien-
MYRI AM GREILSAMMER
Leven en zelfbeeld
van Lowys Porquin. Piëmontees zakenman
in de zestiende-eeuwse Nederlanden
de eeuw deed het werk dienst bij
het schoolonderwijs. Kennelijk
paste het uitstekend bij het ge
meenschappelijke gedachtengoed
van die tijd. Porquin gold met an
dere woorden als een "schoolvoor
beeld van de goede christelijk-
humanistische burger".
Het boek van mevrouw Greilsam
mer is in de eerste plaats dus een
studie naar de opvattingen over le
ven en moraal van een succesvol
zakenman uit de zestiende eeuw.
Dat Bergen op Zoom de plaats
was, waar deze opvattingen wer
den neergeschreven vormt wellicht
het gevolg van het feit, dat Porquin
zich persoonlijk uit de handelsacti
viteiten terugtrok maar kennelijk
wel een zekere controle wenste te
houden op zijn inkomstenbronnen,
die voornamelijk in enige Zeeuwse
steden gesitueerd moeten worden.
Te Bergen op Zoom was hij dichtbij
"de zaken" en kon toch genieten
van rust en aanzien. Het werk is
rijk geillustreerd met voorbeelden
van teksten en illustraties uit de
verschillende edities van Porquins
werk, sommige in kleuren. Een
aanwinst voor ieder, die zich ver
der wil verdiepen dan alleen maar
in oppervlakkig feitenmateriaal.
