0» DE MAAGD Feiten over De in overgangstijd 46 47 De Waterschans nr. 3 1990 5. De toren van de Stadsschouwburg 'De Maagd', 1990. 1990 een gedeeltelijke reconstruc tie naar teruggevonden restanten moest plaatsvinden. Het 2,25 meter hoge, door oxida tie sterk aangetaste, torenkruis werd van de toren afgenomen en niet herplaatst. De gehandhaafde bol op de toren, dankzij bijdragen uit het bedrijfsleven weer met blad goud gesierde, vormt thans op nieuw een kenmerkend onderdeel. Ook hierdoor is de toren weer een sieraad voor de stad (afb. 5). Aantekeningen 1 Archief parochie H. Maagd (hierna aangehaald als AHM) inv. nr. 144. 2. AHM 102, ongepagineerd, vergade ring van 2 mei 1847 en 3 november 1849. Soffers bouwde tussen 1849 en 1887 een 25-tal kerken in het bisdom Breda en genoot kennelijk de voorkeur van de toenmalige bisschop Van Hooydonk. H.P.H. Rosenberg, De 19e-eeuwse kerkelijke bouwkunst in Nederland ('s-Gravenhage, 1972) 107; P.B.A. Melief, Joannes uan Hooy donk 1827-1867 (Tilburg, 1987) 273, 386-387. 3 AHM inv.nr. 443. Teke ning in Oost-Indische inkt op papier, schaal 1 ca. 72, afm. 525 x 335 mm. 4 Op beide tekeningen is de bestaan de torenverdieping niet geheel juist weergegeven. De vier zuilen, waarop een deel van de kroonlijst rust en welke zich in de hoeken van deze geleding bevinden, springen in werkelijkheid iets terug. Dat is op de tekeningen niet aangegeven en daardoor staan de zui len te dicht bij de hoeken. 5. W.A. van Ham, De Grote of Sint Gertrudiskerk te Bergen op Zoom (Bergen op Zoom, 1988) 15. 6 AHM 104. fol,18r. verga dering 9 oktober 1856; AHM 109, no. 11, minuut van de brief aan bis schop van 27 oktober 1856; brieven van de bisschop, 29 oktober 1856 en 12 april 1857. 7. Emanuel Antoine Jo seph Cels was de zoon van Cornelis Cels, historie-en portret-schilder (1778-1859), die van 1814-1820 te Den Haag, onder andere voor koning Willem I, werkte. Thieme - Becker, Künstler-Lexikon VI (Leipzig, 1912) 279. 8. AHM inv.nr. 147, potloodteke ning op papier, schaal 1 ca. 235, afm. 213 x 136 mm. 9 AHM 147, brieven van Cels van 29 oktober en 23 november 1856. 10 Een hoofdgestel is een breed, horizontaal lijstwerk, be staande uit een architraaf, een fries en een kroonlijst. Zie E.J. Haslinghuis, Bouwkundige termen (Utrecht, 1986) 175. 11. Een fronton is een bekroning van een gevel, venster of ingang door een strak, meestal driehoekig, bouw deel. Het bestaat uit een timpaan, ge vat in geprofileerd lijstwerk. Hasling huis, Bouwkundige termen. 134-135. 12. Een timpaan is een in een fronton (zie vorige aantekening) besloten veld. Haslinghuis, Bouwkundige termen, 357. 13. AHM 104, fol. 20r, vergade ring van 9 november 1856. 14 AHM 104, fol. 21r vergadering van 23 no vember 1856. 15 Rosenberg, kerkelij ke bouwkunst, 114; P. Don, Kunstreis boek Noord-Holland (Zeist, 1987) 136-137. 16. G.C.A. Juten, De paro chiën in het bisdom Breda. Dekenaat Bergen op Zoom. afl. Steenbergen. 84-85, afb. t.o. blz. 68. 17. Voluten zijn spiraalvormige versieringen van kapitelen of aan gevels en deur- of vensteromlijstingen. Zie Haslinghuis, Bouwkundige termen. 387. 18. Rosen berg, kerkelijke bouwkunst, 116; Don, Noord-Holland, 138. 19. J. van de Voort, 'De bouwkunst in België sedert 1800' in Kunstgeschiedenis der Ne derlanden (Zeist, 1965) 1625; R. Le- maire, 'Bouwkunst' in Gids voor de Kunst in België (Antwerpen 1963) 71; S. Van Aerschot (o.l.v.) Bouwen door de eeuwen heen. Inuentaris uan het cultuurbezit in België. Architectuur. Deel 3 nb Stad Antwerpen (Gent, 1979) 308-310. 20. AHM 440, onge folieerd, notulen van 9 april 1857. 21. AHM 104, fol.75, vergadering 22 mei 1857; AHM 440 en 442. 22 AHM 440, notulen van 4 mei en 15 juli 1857 23. AHM 440, vergadering van 14 augustus 1857; AHM 442. 24. AHM 440, vergadering van 28 augus tus 1857; AHM 442. 25. AHM 210 jrrk 1857; AHM 440, ongepagineerd, ver gaderingen 21 augustus - 26 septem ber 1857 26. AHM 151. De voor naamste artikelen uit het bestek zijn ge publiceerd in Nieuws- en advertentie blad uan Bergen op Zoom, 24 april 1857. 27. Vriendelijke mededelingen van de heer C. Booij te Bergen op Zoom. Zie ook de overige bijdragen in dit nummer van De Waterschans. 28. AHM 440, vergadering van 28 augus tus 1857; AHM 442 29 AHM inv.nr. 144, brief van 19 november 1856 30. AHM 236, jrrk 1883, buitengewone uitgaven. 31 Rosenberg, kerkelijke bouwkunst. 97; Van Genk. een kunst clan uit de tweede helft uan de 19e eeuw, tent.cat. gemeentemuseum Het Markiezenhof (Bergen op Zoom, 24 september - 14 november 1977) 9-12. AHM 105, fol,124r vergadering 23 fe bruari 1890; en fol. 124, vergadering 11 december 1890; AHM 242a, jrrk 1890; AHM 333, bijl. jrrk. 1890 32. Herkomst van de afbeeldingen: Foto's gemeentelijke archiefdienst Bergen op Zoom: 1, 2C. 4. Foto G. 's- Gravendijk, Bergen op Zoom: 5. Schetstekeningen H. Bos, Bergen op Zoom. 2, 2A, 2B, 2D, 3. De nrs. 2 en 2D zijn verbeterde tekeningen van de eerder in het boek Ter ere uan "De Maagd", blz. 11 en 20, gepubliceerd. De Waterschans nr. 3 1990 Menigeen zal zich afvragen, wat er gebeurd is tussen het tijdstip, dat de kerk van de H. Maagd zijn func tie verloor en het moment, waarop de verbouwing tot stadsschouw burg is begonnen. Waar is de in ventaris van het vroegere kerkge bouw gebleven? Na het verwijderen van de toepas bare, roerende zaken restten in het kerkgebouw nog artistieke, onroe rende versieringen in de vorm van beeld- en steenhouwerswerk, muurschilderingen en glas-inlood- vensters. Wat is daarvan gewor den? Op de meeste vragen kan hierna een antwoord worden gege ven. Het afnemen van de achtergeble ven inventaris-stukken was slechts mogelijk door de inspanning van vrijwilligers onder begeleiding en medewerking van C. Booij en A. Kruf. Laatstgenoemde heeft met inzicht en improvisatievermogen de vaak grote en zware stukken met weinig beschikbare hulpmid delen zonder ongelukken bij de uit gang gebracht. Van de medewer kers dienen verder met name te worden genoemd: J. Hopstaken, A. Linthout jr., W. Loeff en leden van de stichting 'In den Scherminc- kel' c.q. van de commissie protocol van de stichting 'Vastenavond' en van 'Hortus Musicus Religiosus', alsmede medewerkers van Cop- pens-transportbedrijf te Bergen op Zoom. Vermeld dient te worden, dat het transportbedrijf Meeus voor het verwijderen, vervoeren en opslaan van verschillende zaken geen kosten in rekening heeft gebracht. Een en ander vond plaats met in stemming van het kerkbestuur van de H. Maagd, de vroegere, en van het gemeentebestuur, de tegen woordige eigenaar van het ge bouw. Beelden Van de in de kerk geplaatste beel den werden die van de heiligen Se- bastiaan en Ambrosius, uitgevoerd in terracotta (sinds 1785 in bezit van de parochie) in 1987 overge bracht naar de Sint Gertrudiskerk. Het beeld van Sebastiaan is vervol gens schoongemaakt en gerestau reerd en geplaatst in een kapel aan de zuidelijke zijbeuk van dat kerk gebouw, ingericht voor het gelijk namige schuttersgilde. De restau ratie van het beeld van Ambrosius, ter plaatsing in dezelfde kapel, is thans in voorbereiding. Beide restauraties komen voor rekening van het schuttersgilde van St. Se bastiaan te Bergen op Zoom- Borgvliet. 7. Schilderij 'Maria, Troosteres der Bedroefden' door P. van der Ouder- aa, 1861. Vervolgens werden de beelden van de heiligen Philomena en Aloysius van Gonzaga, uitgevoerd in zachthout en in 1847 door de parochie verworven, naar dezelfde kerk overgebracht. Dat van Philo mena, omgedoopt tot Catharina, siert thans de repetitieruimte van de kerkkoren. Het tweede beeld is opgeslagen. Van de in gips uitgevoerde serie van twaalf beelden (in 1860 ver kregen) zijn die van de heiligen Gertrudis van Nijvel en Antonius van Padua in november 1988 op sokkels geplaatst in de zijkapellen van het schip van de Gertrudis kerk.

Periodieken

De Waterschans | 1990 | | pagina 7