0»
DE MAAGD
Feiten over De in
overgangstijd
46
47
De Waterschans nr. 3 1990
5. De toren van de Stadsschouwburg 'De Maagd', 1990.
1990 een gedeeltelijke reconstruc
tie naar teruggevonden restanten
moest plaatsvinden.
Het 2,25 meter hoge, door oxida
tie sterk aangetaste, torenkruis
werd van de toren afgenomen en
niet herplaatst. De gehandhaafde
bol op de toren, dankzij bijdragen
uit het bedrijfsleven weer met blad
goud gesierde, vormt thans op
nieuw een kenmerkend onderdeel.
Ook hierdoor is de toren weer een
sieraad voor de stad (afb. 5).
Aantekeningen
1 Archief parochie H. Maagd (hierna
aangehaald als AHM) inv. nr. 144. 2.
AHM 102, ongepagineerd, vergade
ring van 2 mei 1847 en 3 november
1849. Soffers bouwde tussen 1849 en
1887 een 25-tal kerken in het bisdom
Breda en genoot kennelijk de voorkeur
van de toenmalige bisschop Van
Hooydonk. H.P.H. Rosenberg, De
19e-eeuwse kerkelijke bouwkunst in
Nederland ('s-Gravenhage, 1972) 107;
P.B.A. Melief, Joannes uan Hooy
donk 1827-1867 (Tilburg, 1987) 273,
386-387. 3 AHM inv.nr. 443. Teke
ning in Oost-Indische inkt op papier,
schaal 1 ca. 72, afm. 525 x 335 mm.
4 Op beide tekeningen is de bestaan
de torenverdieping niet geheel juist
weergegeven. De vier zuilen, waarop
een deel van de kroonlijst rust en welke
zich in de hoeken van deze geleding
bevinden, springen in werkelijkheid
iets terug. Dat is op de tekeningen niet
aangegeven en daardoor staan de zui
len te dicht bij de hoeken. 5. W.A. van
Ham, De Grote of Sint Gertrudiskerk
te Bergen op Zoom (Bergen op Zoom,
1988) 15. 6 AHM 104. fol,18r. verga
dering 9 oktober 1856; AHM 109,
no. 11, minuut van de brief aan bis
schop van 27 oktober 1856; brieven
van de bisschop, 29 oktober 1856 en
12 april 1857. 7. Emanuel Antoine Jo
seph Cels was de zoon van Cornelis
Cels, historie-en portret-schilder
(1778-1859), die van 1814-1820 te
Den Haag, onder andere voor koning
Willem I, werkte. Thieme - Becker,
Künstler-Lexikon VI (Leipzig, 1912)
279. 8. AHM inv.nr. 147, potloodteke
ning op papier, schaal 1 ca. 235,
afm. 213 x 136 mm. 9 AHM 147,
brieven van Cels van 29 oktober en 23
november 1856. 10 Een hoofdgestel is
een breed, horizontaal lijstwerk, be
staande uit een architraaf, een fries en
een kroonlijst. Zie E.J. Haslinghuis,
Bouwkundige termen (Utrecht, 1986)
175. 11. Een fronton is een bekroning
van een gevel, venster of ingang door
een strak, meestal driehoekig, bouw
deel. Het bestaat uit een timpaan, ge
vat in geprofileerd lijstwerk. Hasling
huis, Bouwkundige termen. 134-135.
12. Een timpaan is een in een fronton
(zie vorige aantekening) besloten veld.
Haslinghuis, Bouwkundige termen,
357. 13. AHM 104, fol. 20r, vergade
ring van 9 november 1856. 14 AHM
104, fol. 21r vergadering van 23 no
vember 1856. 15 Rosenberg, kerkelij
ke bouwkunst, 114; P. Don, Kunstreis
boek Noord-Holland (Zeist, 1987)
136-137. 16. G.C.A. Juten, De paro
chiën in het bisdom Breda. Dekenaat
Bergen op Zoom. afl. Steenbergen.
84-85, afb. t.o. blz. 68. 17. Voluten
zijn spiraalvormige versieringen van
kapitelen of aan gevels en deur- of
vensteromlijstingen. Zie Haslinghuis,
Bouwkundige termen. 387. 18. Rosen
berg, kerkelijke bouwkunst, 116; Don,
Noord-Holland, 138. 19. J. van de
Voort, 'De bouwkunst in België sedert
1800' in Kunstgeschiedenis der Ne
derlanden (Zeist, 1965) 1625; R. Le-
maire, 'Bouwkunst' in Gids voor de
Kunst in België (Antwerpen 1963) 71;
S. Van Aerschot (o.l.v.) Bouwen door
de eeuwen heen. Inuentaris uan het
cultuurbezit in België. Architectuur.
Deel 3 nb Stad Antwerpen (Gent,
1979) 308-310. 20. AHM 440, onge
folieerd, notulen van 9 april 1857. 21.
AHM 104, fol.75, vergadering 22 mei
1857; AHM 440 en 442. 22 AHM
440, notulen van 4 mei en 15 juli
1857 23. AHM 440, vergadering van
14 augustus 1857; AHM 442. 24.
AHM 440, vergadering van 28 augus
tus 1857; AHM 442. 25. AHM 210 jrrk
1857; AHM 440, ongepagineerd, ver
gaderingen 21 augustus - 26 septem
ber 1857 26. AHM 151. De voor
naamste artikelen uit het bestek zijn ge
publiceerd in Nieuws- en advertentie
blad uan Bergen op Zoom, 24 april
1857. 27. Vriendelijke mededelingen
van de heer C. Booij te Bergen op
Zoom. Zie ook de overige bijdragen in
dit nummer van De Waterschans. 28.
AHM 440, vergadering van 28 augus
tus 1857; AHM 442 29 AHM inv.nr.
144, brief van 19 november 1856 30.
AHM 236, jrrk 1883, buitengewone
uitgaven. 31 Rosenberg, kerkelijke
bouwkunst. 97; Van Genk. een kunst
clan uit de tweede helft uan de 19e
eeuw, tent.cat. gemeentemuseum Het
Markiezenhof (Bergen op Zoom, 24
september - 14 november 1977) 9-12.
AHM 105, fol,124r vergadering 23 fe
bruari 1890; en fol. 124, vergadering
11 december 1890; AHM 242a, jrrk
1890; AHM 333, bijl. jrrk. 1890 32.
Herkomst van de afbeeldingen: Foto's
gemeentelijke archiefdienst Bergen op
Zoom: 1, 2C. 4. Foto G. 's-
Gravendijk, Bergen op Zoom: 5.
Schetstekeningen H. Bos, Bergen op
Zoom. 2, 2A, 2B, 2D, 3. De nrs. 2 en
2D zijn verbeterde tekeningen van de
eerder in het boek Ter ere uan "De
Maagd", blz. 11 en 20, gepubliceerd.
De Waterschans nr. 3 1990
Menigeen zal zich afvragen, wat er
gebeurd is tussen het tijdstip, dat
de kerk van de H. Maagd zijn func
tie verloor en het moment, waarop
de verbouwing tot stadsschouw
burg is begonnen. Waar is de in
ventaris van het vroegere kerkge
bouw gebleven?
Na het verwijderen van de toepas
bare, roerende zaken restten in het
kerkgebouw nog artistieke, onroe
rende versieringen in de vorm van
beeld- en steenhouwerswerk,
muurschilderingen en glas-inlood-
vensters. Wat is daarvan gewor
den? Op de meeste vragen kan
hierna een antwoord worden gege
ven.
Het afnemen van de achtergeble
ven inventaris-stukken was slechts
mogelijk door de inspanning van
vrijwilligers onder begeleiding en
medewerking van C. Booij en A.
Kruf. Laatstgenoemde heeft met
inzicht en improvisatievermogen
de vaak grote en zware stukken
met weinig beschikbare hulpmid
delen zonder ongelukken bij de uit
gang gebracht. Van de medewer
kers dienen verder met name te
worden genoemd: J. Hopstaken,
A. Linthout jr., W. Loeff en leden
van de stichting 'In den Scherminc-
kel' c.q. van de commissie protocol
van de stichting 'Vastenavond' en
van 'Hortus Musicus Religiosus',
alsmede medewerkers van Cop-
pens-transportbedrijf te Bergen op
Zoom.
Vermeld dient te worden, dat het
transportbedrijf Meeus voor het
verwijderen, vervoeren en opslaan
van verschillende zaken geen
kosten in rekening heeft gebracht.
Een en ander vond plaats met in
stemming van het kerkbestuur van
de H. Maagd, de vroegere, en van
het gemeentebestuur, de tegen
woordige eigenaar van het ge
bouw.
Beelden
Van de in de kerk geplaatste beel
den werden die van de heiligen Se-
bastiaan en Ambrosius, uitgevoerd
in terracotta (sinds 1785 in bezit
van de parochie) in 1987 overge
bracht naar de Sint Gertrudiskerk.
Het beeld van Sebastiaan is vervol
gens schoongemaakt en gerestau
reerd en geplaatst in een kapel aan
de zuidelijke zijbeuk van dat kerk
gebouw, ingericht voor het gelijk
namige schuttersgilde. De restau
ratie van het beeld van Ambrosius,
ter plaatsing in dezelfde kapel, is
thans in voorbereiding. Beide
restauraties komen voor rekening
van het schuttersgilde van St. Se
bastiaan te Bergen op Zoom-
Borgvliet.
7. Schilderij 'Maria, Troosteres der
Bedroefden' door P. van der Ouder-
aa, 1861.
Vervolgens werden de beelden
van de heiligen Philomena en
Aloysius van Gonzaga, uitgevoerd
in zachthout en in 1847 door de
parochie verworven, naar dezelfde
kerk overgebracht. Dat van Philo
mena, omgedoopt tot Catharina,
siert thans de repetitieruimte van
de kerkkoren. Het tweede beeld is
opgeslagen.
Van de in gips uitgevoerde serie
van twaalf beelden (in 1860 ver
kregen) zijn die van de heiligen
Gertrudis van Nijvel en Antonius
van Padua in november 1988 op
sokkels geplaatst in de zijkapellen
van het schip van de Gertrudis
kerk.