Gerardus Pesch; een 18e eeuws
tabakshandelaar uit de
Lievevrou westraat
60
61
door: LIC. VERA VANDENBULCKE en GERRIT GROENEWEG
De Lievevrouwestraat, ooit ge
roemd als de mooiste straat van
Nederland, leed jarenlang een
kwijnend bestaan. Bewoners en
bedrijven verlieten de monumenta
le panden, zodat verpaupering en
verval in een versneld tempo afbra
ken wat ooit met veel zorg en kapi
taal was opgebouwd.
Dankzij de inspanningen van voor
al de Stichting Stadsherstel kon de
Lievevrouwestraat weer in haar
oude luister worden teruggebracht.
Tal van huizen konden de afgelo
pen jaren worden gerestaureerd en
de plaatsing medio 1990 van de
Morganpoort halverwege de straat
vormde het symbolische gebaar
waarmee de face-lift van de Lieve
vrouwestraat werd bekroond.
Het eerste project in de Lievevrou
westraat dat onder auspiciën van
de Stichting Stadsherstel kon wor
den gerestaureerd werd gevormd
door de huizen Draak en Scher-
minkel.1
Die primeur verklaart wellicht de
grote belangstelling voor beide
panden en de publikaties die daar
van het gevolg waren.2
Nu waren Draak en Scherminkel
niet zo maar twee panden. Altijd al
bepaalden zij voor een belangrijk
deel het beeld van de Lievevrou
westraat. Het verbaasde ons dan
ook niet, dat wij op onze zoektocht
in de archieven naar markante
Bergenaren op een bewoner van
juist deze panden stuitten: Gerar
dus Pesch.
De Rode Roos
Het huis De Scherminkel, Lieve
vrouwestraat 45, dateert uit 1401
en heet vanaf omstreeks 1600 'De
Rode Roos'. (Afb. 1) In het kader
van dit artikel is de situatie vanaf
1695 van belang, wanneer dit
pand, tezamen met het nabij gele
gen huis 'De Drie Koningen' in de
Londonstraat, eigendom werd van
Cornelis Verbart.
Na de dood van Cornelis en diens
echtgenote worden hun dochter
Jacomina en haar man Johannes
van Hees de nieuwe eigenaren.
Wanneer Johannes van Hees
overlijdt hertrouwt Jacomina, op
20 oktober 1733, met de koopman
Gerardus Pesch.
De vroegere naam Scherminkel is
dan reeds lang vervangen door
Rode Roos, een naam die wellicht
minder afbreuk deed aan de kwali
teit van het produkt dat vanuit dat
winkelpand te koop werd aange
boden. We willen die historische
ontwikkeling geen geweld aan
doen en het pand, zoals dat er in
de achttiende eeuw uitzag, ook
noemen bij zijn achttiende eeuwse
naam: De Rode Roos.
Of het huwelijk tussen Gerardus en
Jacomina een zuiver romantische
aangelegenheid is geweest, geba
seerd op ware liefde, of dat daarbij
ook andere motieven een rol
speelden weten we niet. Gerardus
Pesch is een onbekende en waar
schijnlijk ook onbemiddelde jonge
ling, afkomstig uit het land van
Meurs nabij het Roergebied in
Duitsland. Jacomina, die op de
dag van haar huwelijk met Gerar
dus reeds grootmoeder is, is dan
misschien niet meer zo jong, maar
zij heeft dan toch enkele niet
onaanzienlijke goederen in de
'principaalste' straat van de stad.3
Enige jaren later reeds, in 1737,
overlijdt Jacomina. In haar testa
ment, kort daarvoor opgemaakt,
maant zij haar kinderen aan zich te
vreden te stellen met een bedrag
van elk 100,-. Gerardus even
wel moest in het volle bezit blijven
van de volledige boedel, zo liet zij
bij de notaris vastleggen.4
Korte tijd nadien, op 28 januari
1738, hertrouwt Gerardus Pesch
met Elisabeth Ketgens. Ook deze
vrouw komt uit een niet onbemid
delde familie. En zo kwam Gerar
dus in het bezit van de panden 'Het
Wapen van Delft' in de Bosstraat
en De Ploeg in de Sint-
Antoniusstraat. 'In overdenckinge
genomen te hebben de swakheijt
en broosheijt des menschen leven,
wetende dat er niets seeckeerder is
dande doot, ende niets onseecker-
der dan de tijt en ivre vandien' ver
schijnen beide echtelieden een half
jaar later voor de notaris om hun
laatste wil vast te laten leggen. Zij
verklaren ondermeer, dat de
langslevende zal zorgdragen voor
de opvoeding van de nog te ver
wekken kinderen en die bij het be
reiken van hun 25-jarige leeftijd
een bedrag van 50,-- te overhan
digen.6 Anderhalf jaar later wordt
hun zoon Hendrik geboren.7
In 1742 verkoopt Gerardus zijn
eigendommen in de Bos- en de
Sint-Antoniusstraat.
Omstreeks die tijd wordt het huis
De Rode Roos uitgebreid. De uit
bouw boven de beerput waarin de
bewoners van de huizen Draak en
Rode Roos hun afval loosden, ver
ving men door een nieuw achter
huis, waarbij de oorspronkelijke
achtergevel van de Rode Roos bin
nenmuur werd. (Afb. 2.)
Het nieuwe achterhuis bestond uit
twee verdiepingen en een zolder.8
Voor- en tegenspoed
Op 24 april 1744 koopt Gerardus
Pesch het pand De Drie Koningen
in de Londonstraat. De achterer
ven van de Drie Koningen en de
Rode Roos grenzen aan elkaar.9
Achter De Drie Koningen bouwt hij
een pakhuis, zodanig, dat de zol
der van beide gebouwen één ge
heel vormt.10 (Afb. 3.)
Het lijkt Gerardus voor de wind te
gaan en in 1754 koopt hij ook het
De Waterschans nr. 4 1 990
Afb. 1.
Situatieschets van de hoek Lieve-
vrouwestraat/Londonstraat naar de
kadastrale minuut uit 1830: Gevan
genpoort (1), de inmiddels gesloop
te Korenwaag (2), het huis De Rode
Roos met aanhorigheden (3) en het
huis De Draak (4).
De Waterschans nr. 4 1990
Afb. 2.
Schotel uit de beerput van de huizen
Draak en Rode Roos.
Rood loodglazuur aardewerk met
geel- en groengetinte decoratie in
pijpaarde, afkomstig uit Issum/Ker-
venheim (Duitsland). De schotel is
voorzien van het jaartal 1731: kort
voor het eerste huwelijk van Gerar
dus Pesch.
Afb. 3.
Lievevrouwestraat (van links naar
rechts) en Londonstraat (vanaf het
midden naar linksboven) in 1747.
Midden op de foto is het hoekpand
De Draak te zien, evenals rechts
daarvan de tabakswinkel De Rode
Roos. Duidelijk is ook het dan zo
juist gerealiseerde achterhuis van De
Rode Roos zichtbaar en - in de Lon
donstraat - het huis De Drie Konin
gen (Detail van de maquette in het
Musée des Plans Relief te Parijs, fo
to Gemeentelijke Archiefdienst).
