De 'Twee Vrienden' van Nieuw Borgvliet 68 69 De Waterschans nr. 4 1990 Roos zijn verzameld en gerestaureerd door medewerkers van de Stichting In den Scherminckel. Thans maken deze voorwerpen deel uit van de collectie van die Stichting: zie Weijs, 'Put- vondsten achter Draeck en Scherminc kel', 26-39. 31. Mededeling T. Helperi Kimm. 32. D.H. Duco, 'De kleipijp in de zeventiende eeuwse Nederlanden', in: P. Davey (EdThe Archaeology of the Clay Tobacco Pipe, V, Europe 2 (BAR International Series 106)(Londen, 1981) 175-176 33. Du- co. 'De kleipijp in de zeventiende eeuwse Nederlanden', 314 en 330. 34. K. Göbels, Rheinisches Töpferhand- werk; gezeigt am Beispiel der Freche- ner Kannen-, Düppen- und Pfeifen- backer (Frechen, 1971) 204 e.v. 35. H. van Gangelen, G. Kortekaas A. Carmiggelt. Ceramiek uit een laat-18e eeuwse afvalkuil op het uoormalig Zuiderkerkhof te Groningen (Corpus Middeleeuws Aardewerk, reeks B) (Amersfoort/Laarne, 1987) 7-8. 36 G.A. Brongers, 'Porseleinen pijpekop- pen in het Niemeyer Nederlands Taba- cologisch Museum te Amsterdam en Groningen', AntiekV (1970/'71) 150- 158 en J.M.G. van der Poel, 'Gedeco reerde pijpekoppen van Nederlandse plattelanders in de negentiende eeuw'. Antiek (1970/'71) 159- 167 37. Fran ken, 'Pijpen als dateringsmiddel', 39- 41. 38. H.T. Colenbrander, De af komst der Boeren (1902), 74-75. door MARTIEN VENSELAAR Op 28 mei 1890 verleenden bur gemeester en wethouders van Ber gen op Zoom aan J.B. Janszoon, broodbakker en herbergier en J. Eist, winkelier en herbergier, inge volge de Hinderwet vergunning tot het oprichten van een houten wind-standaard- korenmolen op het perceel F 862. In hun verzoek schreven de aanvragers, dat de molen grotendeels in hout zou worden opgetrokken, met gebruik making van bouwmaterialen, afko mende 'van der amotie' (van de af braak, red.) afkomende van een vervallen molen aan de Heimo len.1 De molen zou in eikenhout worden gebouwd en rusten op vier gemetselde teerlingen, de kast ge heel bekleed met hout en de be kapping gedekt met asfaltpapier. Het maalwerk zou geschieden met voor- en achtermolen en met een dubbel stel molenstenen. Toen de aanvragers aan het werk gingen, bouwden zij iets geheel an ders. Het resultaat was een stenen bergmolen met een gemetselde romp van bijna 20 meter hoog en de bouw ging onwaarschijnlijk vlug. Dat valt af te leiden van de tekst op de sluitsteen boven de mo lenpoort, die luidt Joh. Bapt. Janszoon Jac. Eist 25 juni 1890 J. Sebers 1810 Naar de betekenis van de laatste regel kan alleen maar worden ge gist. Mogelijk gaat het hier om de naam van de eigenaar van de ruïne aan de Heimolen, die misschien een poosje in de firma is blijven zit ten. Markant Door de eeuwen heen is Bergen op Zoom een bedrijvige stad ge weest en in het verleden moeten er nogal wat molens als energiewin ners gestaan hebben. Wij hadden hier zelfs een getijdemolen, wer kend op de eb-en vloedstroom van de Oosterschelde, waarvan het molenhuis nog aan de Oude Vis sershaven te zien is.2 De molen 'De Twee Vrienden' is een berg-korenmolen, gelegen op de 3 1/2 meter hoge zandrug van de westelijke stadsrand en neemt daardoor in het silhouet van Nieuw Borgvliet een markante plaats in. Tot 1914 heeft hij voor de familie van de stichters onopvallend, voor zover je dat van een molen kan zeggen, zijn plicht gedaan, maar hij is in die tijd wel de laatste molen van de stad geworden. In 1914 werd Fons van Loon de eigenaar, die hem vervolgens in 1926 aan zijn broer Piet heeft overgedragen. Dat was blijkbaar een opvallend bekwame molenaar, want op 2 maart 1956 kreeg hij van de stich ting 'De Hollandse Molen' een oor konde als blijk van waardering voor zijn vakmanschap.3 In 1956 werd het complex ver kocht aan de firma Van Dorst te Wouw en daarmee begon voor de molen een duistere periode. Tot die tijd was de opstal keurig onder houden geweest, maar Van Dorst was geen molenaar. Hij had een transportbedrijf met één wagen en hij was in de molen met omgeving alleen geïnteresseerd als bergplaats en parkeerterrrein. De molen zelf nam hij maar op de koop toe. Het zichtbare verval begon natuur lijk de aandacht te trekken. In een artikel in het Brabants Nieuwsblad van mei 1966 wordt geschreven over de slechte toestand van de molen in het algemeen en van het houtwerk in het bijzonder en aan gedrongen op tijdig ingrijpen. Vol gens Van Dorst, die in het artikel ook aan het woord komt, is restau ratie nog wel mogelijk, al zal dat dan wel zo'n 40.000 gulden gaan kosten. Hij denkt echter niet dat de molen nog ooit zal kunnen malen. Het gemeentebestuur heeft in die periode verschillende malen hulp aangeboden, maar men kon hier over met Van Dorst niet tot over eenstemming komen. Geen illusies In het in 1973 uitgekomen stan daardwerk 'De Brabantse Molen', waarin 130 molens uit onze pro vincie worden beschreven, wordt ook aandacht aan 'De Twee Vrien den' geschonken. Na blijkbaar eer dere verdrietige ervaringen vertelt t-t De Waterschans nr. 4 1990 Korenmolen 'De Twee Vrienden'. Foto: C. Booij. Bergen op Zoom, voorjaar 1979. Molen 'De Twee vrienden'. Nieuw Borgvliet. Na restauratie. Exté rieur. Fotolino P. Bakker. de schrijver van het hoofdstuk Tussen Eendracht en Amer' 'Veel molenillusies moet men zich evenmin maken als men bij Bergen op Zoom in Nieuw-Borgvliet komt, waar 'De Twee Vrienden' hun ver val vertonen. We zijn dan weer op de zandrug aan de Huybergse Baan. Dit dorp kende sinds 1650 zijn Heimolen, een banmolen voor Zuidgeest, Borgvliet en Woens- drecht, maar deze standerd-molen heeft het slechts een kwart eeuw uitgehouden. Op 26 februari 1675 is hij verbrand en het volgend jaar zag de herbouw. Sinds 1890 ver heft er zich een ronde stenen wind molen 'Wel is aan het (verwaarloosde) in terieur nog te zien dat vele zolder balken indertijd onderdelen ge weest zijn van een standerd-molen welke grijs geverfd moet zijn ge weest. De hiervoor genoemde Hei molen heeft intussen op een ande re plaats dan 'De Twee Vrienden' gestaan; die beide zijn een zorg wekkend geval geworden, dat zich door opschietend geboomte op de molenberg en de sterk toegeno men bebouwing steeds meer aan de blikken der voorbijgangers ont trekt'.4 Stroomversnelling Een zoon van Van Dorst heeft eind 1977 het hele complex verkocht aan de Lyta B.V., die vermoedelijk plannen voor bebouwing van het terrein en dus voor sloop van de molen heeft gehad. Later blijkt achter de naam Lyta de projectont wikkelaar Van Luytgaarden schuil te gaan. Maar ondertussen zit men ook in de gemeenschap Nieuw Borgvliet zelf niet stil. Er wordt een wijkcommissie samengesteld, die in eerste instantie de zaak in de ga ten moet houden. Bij de raadsver kiezingen van 1978 komt de hele zaak plotseling in een stroomver snelling terecht. Op een verkie zingsvergadering in Nieuw- Borgvliet toont wethouder Dr. E. Hartel belangstelling voor de mo len en zijn herstel en zegt zijn steun toe. Met zijn hulp wordt de 'Stich ting tot behoud en herstel van de

Periodieken

De Waterschans | 1990 | | pagina 6