74
75
De Waterschans nr. 4 1990
BASTION NOT E I.I.ES
RAVELIJN
WOUW
I.UNET
.GRONIN
Tv GEN
Wouw:
kend 9 juli 1671 (afb.5). Het ge
bouw bestond evenals de in die ja
ren gebouwde Steenbergsepoort
uit een simpele gemetselde onder
bouw, waarin de doorgang met bo
venop een huisje voor een valhek.
Ervoor lag een brug, waarvan twee
delen konden worden opgehaald.5
Om aan goedkope bouwmateria
len te komen werd een aantal ste
nen uit de oude stadsmuur gebro
ken en afgebikt. Ook kocht het
Een redoute (ook wel blokhuis ge
noemd, in dit geval een hoge ste
nen vestingtoren) is in dat jaar bui
ten de nieuwe poort opgericht. Te
gen deze toren stonden ter weers
zijden wachthuisjes op palen in de
gracht.6 Aan de landzijde had dit
van een schilddak voorziene toren
gebouw twee hangtorentjes. Het
vertrek boven de doorgang in de
redoute werd aan de westzijde via
een trap ontsloten. De toren is af
gebeeld op tekeningen van ge-
1 100 mcLer
4. Situatie van de Wouwsepoort,
ca. 1630
Bron anonieme kaart, gemeentelij
ke archiefdienst Bergen op Zoom,
KM 196.
1Oude Wouwsepoort
2. Nieuwe Wouwsepoort
3. Redoute
stadsbestuur 9700 bakstenen. Te
vens werden de restanten van de
oude huisjes voor met (huid?)ziek-
ten besmette personen (lazerie- of
ziekhuisjes), buiten de stadsmuur
gelegen, afgebroken met het doel
de stenen voor de nieuwe poort te
benutten. De metselaar werd door
de vijand in zijn werk gestoord en
gewond.
In 1590 is een weg aangelegd tus
sen de oude en de nieuwe poort,
die aan de binnenzijde van het
Wouwse bolwerk een scherpe
bocht of 'knik' maakte naar het
noorden. Acht jaar nadien werd er
een staketsel (rij aangepunten pa
len) tussen beide poorten aange
bracht. Hierdoor belette men een
eventuele aanvaller zich meester
te maken van de verbindingsweg.
Het restant van de oude poort is
nog in 1604 met balken versterkt.
Ook in 1630 waren daaraan voor
zieningen nodig.
6. Situatie van de Wouwsepoort,
1825
Bron anonieme kaart, gemeentelij
ke archiefdienst Bergen op Zoom,
KM 206 en kadastraal plan door
Fritsen en Knaap.
1Wouwsepoort
2. poortje in ravelijn Wouw
3. wachthuis op het (later zo ge
noemde) Korenbeursplein
5. De Wouwsepoort met brug en re
doute, gezien vanuit het noor
doosten, 9 juli 1 671Tekening van
Barnardus Klotz.
Noord-Brabants museum,
's- Hertogenbosch.
7. De Wouwsepoort met omgeving
volgens de maquette, die 1748-
1750 in opdracht van de Franse ko
ning werd vervaardigd. Parijs, mu
seum van de plans reliefs.
De Waterschans nr. 4 1990
,thon:
10. Situatie voormalig poortterrein
1990
1. poort ca. 1330-1589
2. poort 1589-1706
3. redoute 1630-ca.1706
4. poort 1706-1869
5. poort in het ravelijn Wouw
noemde Barnardus Klotz, gemaakt
in juli en oktober 1671.7
Bij de aanleg van de nieuwe ves
tingwerken naar plannen van Men-
no van Coehoorn, vermoedelijk in
1701, is de oude situatie geheel
veranderd. Het Wouwse bolwerk is
omgezet in het bastion William. De
stadsuitgang is verplaatst naar wat
thans het Korenbeursplein is. Dit
werd aangelegd ter plekke van het
erf van het vroegere Weeshuis (in
de Middeleeuwen Cellebroeders-
klooster)Buiten de nieuwe poort
lag een ruim 60 meter lange brug,
met daarin een ophaalbrug, waar
over het toen aangelegde ravelijn
Wouw kon worden bereikt. Over
dit ravelijn is in 1702 een kassei
weg aangelegd, waarlangs men
over een tweede brug het noorde
lijk deel van de tegenwoordige
Bredasestraat kon bereiken, die
sindsdien de stad met de Wouwse-
weg verbond. De simpele nieuwe
poort, bestaande uit twee profiel
muren, was in 1706 nog niet ge
bouwd, maar vermoedelijk kort
daarna.8 Het ravelijn Wouw had
een gemetselde doorgang aan de
zijde van de brug (afb.6 en 7).
De slechting van het gedeelte van
de vestingwal, waarin de poort was
gelegen, werd op 19 mei 1869
aanbesteed. De situatie van poort
en ravelijn werd op foto's vastge
legd (afb.8 en 9). Het bastion Willi
am was reeds in het najaar van
1868 gesloopt, waarbij de verbin
ding naar het Station, de Stati
onsstraat, kon worden gereali
seerd. De huidige Williamstraat ligt
ruim ten noorden van dit verdwe
nen bastion.9
De ligging van de verdwenen poor
ten binnen de tegenwoordige
stadsplattegrond is aangegeven op
bijgaande schetskaart (afb.10).
De middeleeuwse hoofdpoort (1)
lag ter hoogte van het tegenwoor
dige pand Stationsstraat nr.4 vrij
wel in de as van die straat. De
9. De poort van het ravelijn Wouw.
Foto winter 1869/1870. Gemeen
telijke archiefdienst, Bergen op
Zoom.
8. De Wouwsepoort en omgeving.
Rechts een gedeelte van het ravelijn
Wouw. Foto winter 1869/1870.
Gemeentelijke archiefdienst, Ber
gen op Zoom.
poort uit 1589 (2) bevond ter plek
ke van het tegenwoordige waren
huis van Vroom en Dreesmann; de
redoute of vestingtoren (3) in het
noordelijk deel van hetzelfde stra-
tenblok. De poort uit de vesting
Coehoorn (4) is te situeren aan de
hoek van de Van der Rijtstraat en
de Williamstraat en lag, naar bere
kening, gedeeltelijk onder de wo
ningen Van de Rijtstraat 18 en Wil
liamstraat 2-4. De brug voor de
poort van het ravelijn Wouw (5)
lag ter hoogte van de snackbar Het
Luifeltje, Williamstraat 33.
Aantekeningen
1. W. van Ham, 'De stadspoorten van
Bergen op Zoom', De
Waterschans 20 (1990) 30-32. 2
W.A. van Ham, Merck toch hoe sterck
(Bergen op Zoom, 1982) 20. 3. Van
Ham, Merck toch, 31. 4. J.H. van
Mosselveld en W.A. van Ham, Teke
ningen uan Bergen op Zoom (Bergen
op Zoom, 1973) 82 nr. 56. 5. Van
Mosselveld en Van Ham, Tekeningen,
79 nr.53. 6. Van Ham, Merck toch,
59-60. 7 Van Mosselveld en Van
Ham, Tekeningen, 79-81, nrs. 53-55.
8. Van Ham, Merck toch, 78. 9. Ge
meentearchief Bergen op Zoom, ar
chief gemeentebestuur 1815-1926,
voorl.inv.nr. 1744-1748.
