4
5
De Waterschans nr. 1 1991
mergenoeg heeft Thijm de ver
schijning van het boek over de
Christelijke kunst in Holland en
Vlaanderen niet meer mogen bele
ven. Hij overleed 17 Maart 1889 te
A'dam op de feestdag van de H.
Gertrudis van Nijvel. Twee maan
den later werd vanuit Bergen op
Zoom het bewuste drieluik naar
Amsterdam verzonden naar de
kunstveiling van C F. Roos en Co.
Gelukkig kwam het altaarstuk weer
terug naar de Scheldestad om in
1897 voorgoed naar Antwerpen te
verhuizen.
Op 27 Augustus 1897 logeerde de
antiquair Frangois van Waegenin-
ge in hotel-restaurant Damen aan
de Stationsstraat te Bergen op
Zoom. (Afb. 3) Hij had een van de
voorgaande dagen in de pastorie
van de H. Maagd-kerk aan de Gro
te Markt succesvol bemiddeld bij
de verkoop van een drieluik, dat
op de inventarislijst van de kerk
stond omschreven als: 'De Kruisi
ging'. Welbespraakt als hij was,
had van Waegeninge kans gezien
dit meesterwerk van Quinten Met
sijs te bemachtigen. Niet voor zich
zelf doch voor de bekende Ant
werpse kunstverzamelaar Fritz
Mayer van den Bergh (1858-
1901), die reeds een belangwek
kende collectie kunstwerken van
Zuid-Nederlandse meesters uit de
late middeleeuwen had bijeenge
bracht. Het drieluik uit Bergen op
Zoom werd een van dienst kost
baarste aanwinsten, nu Pastoor-
Deken Ph. Muskens (1820-1902)
het van zijn bisschop. Mgr. P. Ley-
ten, had mogen verkopen.
Van Waegeninge verkeerde 27
Augustus in geen beste stemming.
Hij had n.l. voor zijn bemiddeling
bij de verkoop van het schilderij
geen commissie-loon van Deken
Muskens ontvangen. De antiquair
vroeg de waardin van het hotel om
pen en paper, zette zich aan tafel
en schreef:
H.E.erwaarde Heer Deken!
Ik verzoek U nogmaals beleefd mij
de som van twee honderd franc te
betalen voor mijn commissiegeld.
Ik vermeen, dat 10 procent niet te
veel is voor mijn bemiddelingen
UE een schilderij te doen verkopen
voor 2000 (frs) die volgens ieder
kenner geen 300 waard is. In af
wachting blijf ik met de meeste
Hoogachting UE. Ed. Dienaar
Fr. van Waegeninge
Hotel Damen
Bergen op Zoom
(Afb. 4)
Afb. 3. Het hotel waar antiquair F. van Waegeningen logeerde 27-8-97.
Thans: Hotel De Blauwe Vogel. Foto Gem. Archiefdienst.
Wed, Damen.
C Add;-O
Afb. 4. Brief van F. van Waegeningen uit Hotel Damen.
Zijn handtekening beslaat bijna de
volle papierbreedte: uitdrukking
van zijn besef van eigenwaarde of
verbolgenheid? Geboren koopman
als hij was voegde hij er de volgen
de voetnoot aan toe:
'NB.
Mocht Ued. mij de bewuste kan
delaars willen geven, die zijn mij
2,50 fr. waard en wil ook 100 fr.
op mijn Commissie geld toegeven
op de kandelaars'.6
Van Waegeninge had klaarblijkelijk
goed rondgekomen en een 'han
deltje' geroken. Hij wandelde ver
volgens naar de Grote Markt om er
aan de pastorie zijn schrijven te
overhandigen aan de gedienstige
van Deken Muskens. Laatstge
noemde zou nu over de brug moe
ten komen.
De Waterschans nr. 1 1991
Op de pastorie heerste bij Deken
Muskens bepaald geen juichstem
ming. Hij had weliswaar goede za
ken gedaan maar het voltallig
Kerkbestuur moest van zijn trans
actie nog verwittigd worden, uitge
zonderd de secretaris, A.C. Strij-
ers. De hele verkoop was een so
listisch optreden van Pastoor-
Deken Muskens geweest. Uiter
aard met instemming van zijn su
périeur Mgr. P. Leyten. Gezien de
verre van rooskleurige toestand
van de kerkbestuurlijke financieën
had de bisschop zijn fiat tot ver
koop gegeven. De pas gereedge
komen pastorie, merendeels opge
trokken in natuursteen, naar ont
werp van de architect P. van
Genk, (1844-1919) wachtte op
een zinken dakbedekking. Het
geld, daarvoor nodig zou komen
uit de opbrengst van het drieluik.
Op 22 Augustus was een deel van
het Kerkbestuur bijeen. De nieuwe
secretaris maakte van die bijeen
komst verslag waarin hij o.m.
schreef: 'DE ZEER EERW. HEER
DEKEN EN PASTOOR DEELT
MEDE, DAT HIJ MET TOESTEM
MING VAN MGR. DEN BIS
SCHOP. (Mgr. P. Leyten), DE
SCHILDERIJ VOORSTELLENDE
DE KRUISIGING VERKOCHT
HEEFT VOOR FRS. 2000,-'. In
datzelfde verslag staat, enige regels
verderop genoteerd, 'dat besloten
wordt het dak van de pastorie te
bedekken met zink'.
Het is opmerkelijk dat nergens te
lezen staat aan wié het drieluik
werd verkocht en waarheen het
was gegaan.
Ook de penningmeester van het
kerkbestuur, C. Verheul, laat ons,
wat dat betreft in het ongewisse.
Deze had meer interesse in het bin
nengekomen bedrag. In zijn reke
ning en verantwoording over het
dienstjaar 1897 (arch.no. 249) on
der de rubriek 'Buitengewone In
komsten, resp. opbrengst van goe
deren, noteerde Verheul: 'Een
schilderstuk voor frs. 2000.
Belg. Francs'. Dat lijkt anno 1991
voor zulk een meesterwerk lach
wekkend weinig maar de penning
meester bewees het nageslacht een
dienst door het bedrag, omgere
kend in guldens, erachter te note
ren, zijnde Fl. 959,50. De Belgi
sche franc noteerde anno 1897
derhalve een koerswaarde van ca.
48 ets.
Deken Muskens (Afb. 5) had boter
bij de vis gevraagd. Dat blijkt uit de
inventarislijst van 1897 waarin hij
liet noteren: 'Een schilderij ver
kocht waarvan de opbrengst voor
lopig in deposito geplaatst'. Van
enige vergoeding aan onze anti
quair Van Waegeninge is in de
boeken niets te bespeuren. De
man keerde, wat dat betreft, on-
verrichterzake huiswaarts.
Het Journaal van Inkomsten en
Uitgaven vermeldt Augustus 1897
wél een post: 'Aan F. Leonard te
Antwerpen Fl. 22,08'. Wie was
hij? Was hij de voerman, die het
drieluik kwam ophalen en leverde
hij de kist waarin het werd ver
pakt?7
Een schrijven van de heer H.
Nieuwdorp, conservator van het
Afb. 5. Pastoor-Deken Ph.J. Mus
kens
Foto Gem. Archief Bergen op
Zoom.
Museum Mayer van den Bergh,
d.d. 6 Febr. 1989,8 vermeldt, dat
de antiquair uit handen van dhr.
Fr. Mayer van den Bergh een ho
norarium ontving van 420 frs. In
zijn kasboek, aanwezig in het
museum-archief M. v.d. Bergh. te
kende de kunstverzamelaar het
volgende op:
'Voor een triptiek te Bergen op
Zoom aan de Kerk: frs. 2000.
Transportkosten: frs. 17,15
Commissie van Waegheninge:
frs. 420.-
Het bij Deken Muskens ontbeerde
honorarium, zijnde 200 frs. of tien
procent van de koopsom, decla
reerde Van Waegeninge uiteinde
lijk bij Fr. Mayer van den Bergh,
die zo welwillend was om de anti
quair twee maal 200 B.frs. te beta
len. De 200 B.frs. zullen reis- en
verblijfkosten zijn geweest.
Het archief van Museum Mayer
van den Bergh bewaart nog de
oorspronkelijke kwitantie van het
bedrag van 2000 frs. Voor ont
vangst tekende Deken-pastoor Ph.
Muskens, inclusief de vermelding:
'Schilderij der Kerk met toestem
ming van Mgr. den Bisschop
P. Leyten'.
Zo verdween De Kruisiging naar
Antwerpen, de stad waar het
kunstwerk omstreeks 1510 werd
vervaardigd door 'Quinten'. de
Afb. 6. De versierde markt van
Bergen op Zoom bijgelegenheid
van het Gouden Priesterfeest van
Deken Muskens in 1893. Foto
Gem. Archief Bergen op Zoom.
