Laat- 14e eeuwse potscherven van
onder het stadhuis
<N
8
9
De Waterschans nr. 1 1991
rieën in België hangen nu nog kapstok
ken met de naam Leonard erop. Veel
uit de collectie Leonard werd geschon
ken aan het museum te Tienen (B)
Mevr. Lietaert onze hartelijke dank
voor de aangereikte gegevens. 8. Har
telijk dank aan dhr. H. Nieuwdorp,
Conservator van het Museum Mayer
van den Bergh, die zo vriendelijk was
mij deze gegevens, middels zijn schrij
ven van 6 Febr. 1989, toe te zenden.
Dhr. H. Nieuwdorp deelde voorts me
de, 'dat tussenpersoon in de transactie
de heer Frangois van Waegheninge
was, een antiquair, die te Breda, Nij
megen en Utrecht verblijf scheen te
hebben'. Dat zou er op kunnen wijzen,
dat Mgr. Leyten, alvorens zijn sanctie
tot verkoop te verlenen, zich door een
vakkundig antiquair heeft laten infor
meren. Uiteindelijk betrof het immers
een stuk kerkelijk bezit van het bisdom
Breda. 9 Corn. Slootmans: 'Bij het
150-jarig bestaan van de kerk van de
H. Maagd te Bergen op Zoom'. Rede
gehouden op 7 Sept. 1979. 10 Ar
chief van het Kerkbestuur no. 444. 11.
Nieuws- en Advertentieblad De Zoom,
Aug. 1884. 12. Idem. 13. Archief van
het Kerkbestuur no. 153. 14. Idem,
no. 154. 15. Idem, no. 175. 16. Ge
raadpleegd op de Bibliotheek van het
Rijksmuseum A'dam: 'Répertoire des
Catalogues de Ventes intéressant 1'Art
ou la Curiosité', door vd Lugt, uitg.
Mart. Nijhoff, La Haye, 1964. Het pa
neel 'Golgotha' was van een 'mattre
anonyme'. De Kerk van de H. Maagd
bezat een schilderij, op de inventarislijst
omschreven als 'Christus tussen twee
moordenaars'. 17 Archief Parochie H.
Maagd no. 3. Liber Memoriale van de
Pastoor: 13 Nov. 1892: 'Het geschil
met de hr. Lafontijn omtrent het be
bouwen tegen de kerk en het belem
meren van het licht'. Lafontijn gaf ar
chitect G A. Horsten opdracht de teke
ning voor de bebouwing te makenDe
ze diende 4 Juli 1892 zijn tekening in
bij het Gemeente Bestuur van Bergen
op Zoom. De goedkeuring kwam reeds
9 Juli binnen, gesigneerd door burge
meester A.J.L. de Roock en secr. Ver-
groesen. November 1892 was de ver
bouwing gereed. (Bouwvergunning
no. 1925). 18 Archief H.M. 147. Pie-
ter van der Ouderaa in een brief aan de
Zr. Eerw. Heer Deken van Aaken, 7
Juni 1861. 19. P. van der Ouderaa
was een geacht burger van Antwerpen.
Hij ontwierp voor de kathedraal van
Antwerpen tussen 1878 en 1885 vijf
glas-in-loodramen en vervaardigde
twee muurschilderingen in het Nieuwe
Antwerpse Gerechtshof. Hij schilderde
een drieluik voor de kapel van Joh.
Berchmans in de O.L.Vr.Kerk (1889-
1890). Hij was lid van de commissie
voor Monumenten te Antwerpen. In
1893 bracht hij een bezoek aan het H.
Land. 20. H. Nieuwdorp: Beknopte
Gids Museum Mayer van den Bergh,
1979, blz. 7. In de Kammenstraat, ge
legen in het Oude Antwerpen, stond
de 17e eeuwse vroeg-barokke kerk
van de H. Augustinus, waarvan Fr.
Mayer van den Bergh sinds 1891 het
lidmaatschap verwierf, (zie de Beknop
te Gids Museum M. v.d. Bergh door
H. Nieuwdorp, 1979, blz. 12). 21. Ar
chief Parochie H. Maagd, inv.nr. 212.
1877: De Kruisweg in de H. Maagd-
kerk wordt van een verfje voorzien
door de schilder Dirckx en diens
knecht. Zij logeren in het pension van
de heer Jalink.
Reeds eerder verschenen in het blad 'An
tiek', Januari 1990 24e jaargang nr. 6
Nieuweweg 35, 7241 ES Lochem.
Een val. en toch muziek!
Onlangs heeft de Gemeentelijke
Archiefdienst de afleveringen 11
en 12 in de serie 'Bergen op Zoom
in Kaart en Beeld' uitgebracht. Bei
de prenten hebben betrekking op
de belegering van de stad in 1747.
In het booklet bij de compact disc
waarop Hortus Musicus Religiosus
het Te Deum van Antoine Blan-
chard uitvoert, gaat Koert Dam-
veld nader in op de campagne van
het Franse leger en de compositie
van een Te Deum om de val van
Bergen op Zoom te gedenken. De
compact disc is voor 39,50 ver
krijgbaar bij de penningmeester
van Hortus Musicus Religiosus,
mevrouw Th. Pilaar, De Moerkens
14, 4614 GS Bergen op Zoom, te
lefoonnummer 01640-40169; bij
The Music Store, Stationsstraat 2,
Bergen op Zoom en aan de balie
van de St. Gertrudiskerk,
Kerkstraat 3, Bergen op Zoom.
Studiedag 'Lokale geschied
schrijving en de Tweede
Wereldoorlog'
Op zaterdag 27 april a.s. organise
ren de Historische Vereniging Bra
bant (HVB) en de Stichting Bra
bantse Regionale Geschiedbeoefe
ning (BRG) een studiedag rond het
onderwerp 'Lokale Geschiedschrij
ving en de Tweede Wereldoorlog'.
Het thema leeft in Nederland en
ook in Noord-Brabant nog steeds
sterk, getuige de onverminderde
stroom van publikaties en de grote
hoeveelheid tentoonstellingen in
scholen, musea, gemeenten en
heemkamers.
De studiedag is met name bedoeld
voor mensen die belangstelling
hebben voor lokaal onderzoek
naar de Tweede Wereldoorlog.
Doel van de studiedag is om sug
gesties voor verder lokaal onder
zoek te bieden.
Datum: zaterdag 27 april 1991,
9.30 uur tot 16.45 uur.
Plaats: De Kunstkring, Sta
tionsstraat 3 te Oisterwijk (50 me
ter van het station)
Organisatie: Historische Vereni
ging Brabant (HVB) en Stichting
Brabantse Regionale Geschiedbe
oefening (BRG)
Informatie: Ad van den Oord, pro
jectmedewerker 'Tweede Wereld
oorlog' BRG, Postbus 1104, 5200
BD 's-Hertogenbosch, tel.
073-146193.
Stichting Vrienden van het
Rijksinstuut voor Oorlogsdo
cumentatie
In de herfst van 1989 is de Stich
ting Vrienden van het Rijksinstituut
voor Oorlogsdocumentatie opge
richt. De Stichting beoogt de
doelstellingen van het RIOD te on
dersteunen door het stimuleren
van onderzoek, het doen uitgeven
en het (mede)financieren van pu
blikaties over Nederland en de
Tweede Wereldoorlog, het verle
nen van steun aan tentoonstellin
gen en verder alles wat aan de
doelstellingen van de Stichting vol
doet.
Vrienden (minimum-schenking
25,ontvangen het Jaar
verslag van het RIOD en de jaar
lijkse aanwinstenlijst van de biblio
theek, zij ontvangen een uitnodi
ging voor een Open Dag op het
RIOD en krijgen korting op de
door het RIOD uitgegeven publika
ties.
Voor Vrienden is Oorlogsdocu
mentatie '40-'45, het Jaarboek van
het Rijksinstituut voor Oorlogsdo
cumentatie, voor de voordeelprijs
van 32,50 (in plaats van
39,50) verkrijgbaar. Dit Jaar
boek is bij verschijning zeer en
thousiast ontvangen in de pers: 'Dit
fraai uitgegeven eerste jaarboek
van het RIOD biedt juist door zijn
veelvormige opzet eigenlijk voor
elk wat wils'. Betaalt men als
Vriend 75,of meer, dan ont
vangt men Oorlogsdocumentatie
'40-'45 zonder verdere kosten.
Meri kan zich opgeven als Vriend van de Stichting Vrien
den van het RIOD bij het administratie-adres van de Stich
ting Vrienden van het RIOD, Antwoordnummer 87, 7200
VB Zutphen Een postzegel is niet nodig.
Vergeet U niet te vermelden voor welk bedrag U Vriend
wilt worden en of U het Jaarboek Oorlogsdocumentatie
'40-'45 wilt ontvangen.
De Waterschans nr. 1 1991
St. anna
Afb. 7
Kelderplan van het stadhuis: fiet
senstalling onder de hal van het
oorspronkelijke schepenhuis a
kelder onder het voorhuis van het
pand Leeuwenborch [b), parterre
achterhuis van het schepenhuis,
vroeger in gebruik als keuken
(c),van onder de vloer van deze
'keuken' zijn de aardewerkscher-
ven afkomstig (d), kelders onder
het achterhuis van Leeuwenborch
Ie), kelders onder De Olifant (f),
met daaronder de in 1977 ontdek
te beerkeldertjes (g en h).
De onderkant van het stadhuis
geeft bij stukjes en beetjes zijn ge
heimen prijs.
Dat begon in 1977, toen men bij
de verbouwing van de kelders een
tweetal kleinere keldertjes ontdek
te. Eén daarvan bleek te zijn ge
vuld met een grote hoeveelheid
gebruiksaardewerk uit de eerste
helft van de zestiende eeuw.1
Toen in 1984 de reconstructie van
de Grote Markt plaatsvond, kon
den tal van archeologische waar
nemingen worden gedaan. De
daarbij verzamelde gegevens wa
ren van groot belang voor het ver
krijgen van een beter inzicht in de
ontstaansgeschiedenis van onze
stad. Direct onder de voorgevel
van het Stadhuis werden toen ook
de sporen ontdekt van een grep
peltje, dat daar ooit heeft gelopen.
Uit dat greppeltje kwam materiaal
te voorschijn kwam uit de periode
1275-1325.2
In 1989 was de achterzijde van het
stadhuis aan de beurt.
De 'oudbouw' van het Stadhuis,
door GERRIT GROENEWEG
gelegen aan de Grote Markt,
bestaat eigenlijk uit drie verschillen
de panden, die in de loop der tijd
zonder al te veel bouw- of sloop
werk zijn samengevoegd.
Op de hoek van de Sint-Anna-
straat bevond zich oorspronkelijk
het huis De Olifant, daarnaast lag
van oudsher het schepenhuis en
het meest oostelijke deel, waar zich
nu de raadzaal bevindt, was ooit
het huis Leeuwenborch.3
Toen in 1989 medewerkers van
het energiebedrijf een kuil groeven
tegen de binnenkant van de
achtergevel van het middelste deel
- het oude Schepenhuis dus - kwa
men daar weer nieuwe gegevens
aan het licht. (Afb. 1)
Bij het vroegere schepenhuis is ook
nog steeds duidelijk een voorhuis
en een achterhuis te onderschei
den.
Het voorhuis is geheel onderkel-
derd (thans in gebruik als fietsen
stalling) Boven die fietsenkelder
bevindt zich de entree-hal van het
stadhuis, daarboven twee bouwla
gen met ondermeer de kamers van
de burgemeester en de secretaris
en tenslotte de zolderverdieping.
De niveaus van de vloeren van het
achterhuis liggen ettelijke meters
lager dan die van het voorhuis.
Tussen voor- en achterhuis liggen
dan ook een aantal trappen.
Een brede deur aan de achterzijde
van het schepenhuis geeft van bui
tenaf toegang tot een gelijkvloerse
ruimte van het achterhuis. Volgens
een opmetingstekening uit 1890
was dit vertrek vroeger als keuken
in gebruik. Vanuit deze 'keuken'
leidt een gang en een kleine trap
naar boven, naar de entree- hal
van het voorhuis. Vanuit de 'keu
ken' daalt ook een trap af naar de
fietsenkelder onder de entree-hal
(Afb. 1).
Bouwkundig onderzoek in 1977
wees uit, dat ooit ook het ach
terhuis onderkelderd was.4
Bij het graafwerk in 1989 was van
die oude kelder niets meer terug te
vinden.
Op een diepte van 60 cm werd wel
een oudere vloer aangetroffen,
bestaand uit grote vierkante grijze
plavuizen, diagonaal gelegd en elk
23 x 23 cm groot en 3V2 cm dik.
Zo te zien was deze vloer nog hele
maal intact.
Daaronder, op een diepte van 75
cm, bevond zich een derde vloer.
Ook die was geplaveid met grijze
tegels, nu van een veel kleiner for
maat: 14,3 x 14,3 cm, ruim 1 cm
dik en aan de bovenzijde sterk af
gesleten.
Na een 9 cm dik laagje met van el
ders aangevoerd zand was op een
diepte van 87 cm, een bruin-zwart
laagje aarde te zien: het enige dat
nog resteerde van een vierde
vloerniveau.
Tot slot, na 1 cm zand en 10 a 15
cm puin volgde dan de vijfde en
oudste vloer, die uit aangestampte
leem bestond (Afb. 3).
Nog dieper graven had geen zin,
want op een diepte van ruim 1 me
ter stuitte men op de ongeroerde
grond.
Over de leeftijd van de verschillen
de vloerniveaus valt helaas weinig
te zeggen.
Het enige aanknopingspunt daar
voor vormt een laagje huishoude
lijk afval onder de oudste vloer.
Afb.2
Achterkant van het Stadhuis.