Laat- 14e eeuwse potscherven van onder het stadhuis <N 8 9 De Waterschans nr. 1 1991 rieën in België hangen nu nog kapstok ken met de naam Leonard erop. Veel uit de collectie Leonard werd geschon ken aan het museum te Tienen (B) Mevr. Lietaert onze hartelijke dank voor de aangereikte gegevens. 8. Har telijk dank aan dhr. H. Nieuwdorp, Conservator van het Museum Mayer van den Bergh, die zo vriendelijk was mij deze gegevens, middels zijn schrij ven van 6 Febr. 1989, toe te zenden. Dhr. H. Nieuwdorp deelde voorts me de, 'dat tussenpersoon in de transactie de heer Frangois van Waegheninge was, een antiquair, die te Breda, Nij megen en Utrecht verblijf scheen te hebben'. Dat zou er op kunnen wijzen, dat Mgr. Leyten, alvorens zijn sanctie tot verkoop te verlenen, zich door een vakkundig antiquair heeft laten infor meren. Uiteindelijk betrof het immers een stuk kerkelijk bezit van het bisdom Breda. 9 Corn. Slootmans: 'Bij het 150-jarig bestaan van de kerk van de H. Maagd te Bergen op Zoom'. Rede gehouden op 7 Sept. 1979. 10 Ar chief van het Kerkbestuur no. 444. 11. Nieuws- en Advertentieblad De Zoom, Aug. 1884. 12. Idem. 13. Archief van het Kerkbestuur no. 153. 14. Idem, no. 154. 15. Idem, no. 175. 16. Ge raadpleegd op de Bibliotheek van het Rijksmuseum A'dam: 'Répertoire des Catalogues de Ventes intéressant 1'Art ou la Curiosité', door vd Lugt, uitg. Mart. Nijhoff, La Haye, 1964. Het pa neel 'Golgotha' was van een 'mattre anonyme'. De Kerk van de H. Maagd bezat een schilderij, op de inventarislijst omschreven als 'Christus tussen twee moordenaars'. 17 Archief Parochie H. Maagd no. 3. Liber Memoriale van de Pastoor: 13 Nov. 1892: 'Het geschil met de hr. Lafontijn omtrent het be bouwen tegen de kerk en het belem meren van het licht'. Lafontijn gaf ar chitect G A. Horsten opdracht de teke ning voor de bebouwing te makenDe ze diende 4 Juli 1892 zijn tekening in bij het Gemeente Bestuur van Bergen op Zoom. De goedkeuring kwam reeds 9 Juli binnen, gesigneerd door burge meester A.J.L. de Roock en secr. Ver- groesen. November 1892 was de ver bouwing gereed. (Bouwvergunning no. 1925). 18 Archief H.M. 147. Pie- ter van der Ouderaa in een brief aan de Zr. Eerw. Heer Deken van Aaken, 7 Juni 1861. 19. P. van der Ouderaa was een geacht burger van Antwerpen. Hij ontwierp voor de kathedraal van Antwerpen tussen 1878 en 1885 vijf glas-in-loodramen en vervaardigde twee muurschilderingen in het Nieuwe Antwerpse Gerechtshof. Hij schilderde een drieluik voor de kapel van Joh. Berchmans in de O.L.Vr.Kerk (1889- 1890). Hij was lid van de commissie voor Monumenten te Antwerpen. In 1893 bracht hij een bezoek aan het H. Land. 20. H. Nieuwdorp: Beknopte Gids Museum Mayer van den Bergh, 1979, blz. 7. In de Kammenstraat, ge legen in het Oude Antwerpen, stond de 17e eeuwse vroeg-barokke kerk van de H. Augustinus, waarvan Fr. Mayer van den Bergh sinds 1891 het lidmaatschap verwierf, (zie de Beknop te Gids Museum M. v.d. Bergh door H. Nieuwdorp, 1979, blz. 12). 21. Ar chief Parochie H. Maagd, inv.nr. 212. 1877: De Kruisweg in de H. Maagd- kerk wordt van een verfje voorzien door de schilder Dirckx en diens knecht. Zij logeren in het pension van de heer Jalink. Reeds eerder verschenen in het blad 'An tiek', Januari 1990 24e jaargang nr. 6 Nieuweweg 35, 7241 ES Lochem. Een val. en toch muziek! Onlangs heeft de Gemeentelijke Archiefdienst de afleveringen 11 en 12 in de serie 'Bergen op Zoom in Kaart en Beeld' uitgebracht. Bei de prenten hebben betrekking op de belegering van de stad in 1747. In het booklet bij de compact disc waarop Hortus Musicus Religiosus het Te Deum van Antoine Blan- chard uitvoert, gaat Koert Dam- veld nader in op de campagne van het Franse leger en de compositie van een Te Deum om de val van Bergen op Zoom te gedenken. De compact disc is voor 39,50 ver krijgbaar bij de penningmeester van Hortus Musicus Religiosus, mevrouw Th. Pilaar, De Moerkens 14, 4614 GS Bergen op Zoom, te lefoonnummer 01640-40169; bij The Music Store, Stationsstraat 2, Bergen op Zoom en aan de balie van de St. Gertrudiskerk, Kerkstraat 3, Bergen op Zoom. Studiedag 'Lokale geschied schrijving en de Tweede Wereldoorlog' Op zaterdag 27 april a.s. organise ren de Historische Vereniging Bra bant (HVB) en de Stichting Bra bantse Regionale Geschiedbeoefe ning (BRG) een studiedag rond het onderwerp 'Lokale Geschiedschrij ving en de Tweede Wereldoorlog'. Het thema leeft in Nederland en ook in Noord-Brabant nog steeds sterk, getuige de onverminderde stroom van publikaties en de grote hoeveelheid tentoonstellingen in scholen, musea, gemeenten en heemkamers. De studiedag is met name bedoeld voor mensen die belangstelling hebben voor lokaal onderzoek naar de Tweede Wereldoorlog. Doel van de studiedag is om sug gesties voor verder lokaal onder zoek te bieden. Datum: zaterdag 27 april 1991, 9.30 uur tot 16.45 uur. Plaats: De Kunstkring, Sta tionsstraat 3 te Oisterwijk (50 me ter van het station) Organisatie: Historische Vereni ging Brabant (HVB) en Stichting Brabantse Regionale Geschiedbe oefening (BRG) Informatie: Ad van den Oord, pro jectmedewerker 'Tweede Wereld oorlog' BRG, Postbus 1104, 5200 BD 's-Hertogenbosch, tel. 073-146193. Stichting Vrienden van het Rijksinstuut voor Oorlogsdo cumentatie In de herfst van 1989 is de Stich ting Vrienden van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie opge richt. De Stichting beoogt de doelstellingen van het RIOD te on dersteunen door het stimuleren van onderzoek, het doen uitgeven en het (mede)financieren van pu blikaties over Nederland en de Tweede Wereldoorlog, het verle nen van steun aan tentoonstellin gen en verder alles wat aan de doelstellingen van de Stichting vol doet. Vrienden (minimum-schenking 25,ontvangen het Jaar verslag van het RIOD en de jaar lijkse aanwinstenlijst van de biblio theek, zij ontvangen een uitnodi ging voor een Open Dag op het RIOD en krijgen korting op de door het RIOD uitgegeven publika ties. Voor Vrienden is Oorlogsdocu mentatie '40-'45, het Jaarboek van het Rijksinstituut voor Oorlogsdo cumentatie, voor de voordeelprijs van 32,50 (in plaats van 39,50) verkrijgbaar. Dit Jaar boek is bij verschijning zeer en thousiast ontvangen in de pers: 'Dit fraai uitgegeven eerste jaarboek van het RIOD biedt juist door zijn veelvormige opzet eigenlijk voor elk wat wils'. Betaalt men als Vriend 75,of meer, dan ont vangt men Oorlogsdocumentatie '40-'45 zonder verdere kosten. Meri kan zich opgeven als Vriend van de Stichting Vrien den van het RIOD bij het administratie-adres van de Stich ting Vrienden van het RIOD, Antwoordnummer 87, 7200 VB Zutphen Een postzegel is niet nodig. Vergeet U niet te vermelden voor welk bedrag U Vriend wilt worden en of U het Jaarboek Oorlogsdocumentatie '40-'45 wilt ontvangen. De Waterschans nr. 1 1991 St. anna Afb. 7 Kelderplan van het stadhuis: fiet senstalling onder de hal van het oorspronkelijke schepenhuis a kelder onder het voorhuis van het pand Leeuwenborch [b), parterre achterhuis van het schepenhuis, vroeger in gebruik als keuken (c),van onder de vloer van deze 'keuken' zijn de aardewerkscher- ven afkomstig (d), kelders onder het achterhuis van Leeuwenborch Ie), kelders onder De Olifant (f), met daaronder de in 1977 ontdek te beerkeldertjes (g en h). De onderkant van het stadhuis geeft bij stukjes en beetjes zijn ge heimen prijs. Dat begon in 1977, toen men bij de verbouwing van de kelders een tweetal kleinere keldertjes ontdek te. Eén daarvan bleek te zijn ge vuld met een grote hoeveelheid gebruiksaardewerk uit de eerste helft van de zestiende eeuw.1 Toen in 1984 de reconstructie van de Grote Markt plaatsvond, kon den tal van archeologische waar nemingen worden gedaan. De daarbij verzamelde gegevens wa ren van groot belang voor het ver krijgen van een beter inzicht in de ontstaansgeschiedenis van onze stad. Direct onder de voorgevel van het Stadhuis werden toen ook de sporen ontdekt van een grep peltje, dat daar ooit heeft gelopen. Uit dat greppeltje kwam materiaal te voorschijn kwam uit de periode 1275-1325.2 In 1989 was de achterzijde van het stadhuis aan de beurt. De 'oudbouw' van het Stadhuis, door GERRIT GROENEWEG gelegen aan de Grote Markt, bestaat eigenlijk uit drie verschillen de panden, die in de loop der tijd zonder al te veel bouw- of sloop werk zijn samengevoegd. Op de hoek van de Sint-Anna- straat bevond zich oorspronkelijk het huis De Olifant, daarnaast lag van oudsher het schepenhuis en het meest oostelijke deel, waar zich nu de raadzaal bevindt, was ooit het huis Leeuwenborch.3 Toen in 1989 medewerkers van het energiebedrijf een kuil groeven tegen de binnenkant van de achtergevel van het middelste deel - het oude Schepenhuis dus - kwa men daar weer nieuwe gegevens aan het licht. (Afb. 1) Bij het vroegere schepenhuis is ook nog steeds duidelijk een voorhuis en een achterhuis te onderschei den. Het voorhuis is geheel onderkel- derd (thans in gebruik als fietsen stalling) Boven die fietsenkelder bevindt zich de entree-hal van het stadhuis, daarboven twee bouwla gen met ondermeer de kamers van de burgemeester en de secretaris en tenslotte de zolderverdieping. De niveaus van de vloeren van het achterhuis liggen ettelijke meters lager dan die van het voorhuis. Tussen voor- en achterhuis liggen dan ook een aantal trappen. Een brede deur aan de achterzijde van het schepenhuis geeft van bui tenaf toegang tot een gelijkvloerse ruimte van het achterhuis. Volgens een opmetingstekening uit 1890 was dit vertrek vroeger als keuken in gebruik. Vanuit deze 'keuken' leidt een gang en een kleine trap naar boven, naar de entree- hal van het voorhuis. Vanuit de 'keu ken' daalt ook een trap af naar de fietsenkelder onder de entree-hal (Afb. 1). Bouwkundig onderzoek in 1977 wees uit, dat ooit ook het ach terhuis onderkelderd was.4 Bij het graafwerk in 1989 was van die oude kelder niets meer terug te vinden. Op een diepte van 60 cm werd wel een oudere vloer aangetroffen, bestaand uit grote vierkante grijze plavuizen, diagonaal gelegd en elk 23 x 23 cm groot en 3V2 cm dik. Zo te zien was deze vloer nog hele maal intact. Daaronder, op een diepte van 75 cm, bevond zich een derde vloer. Ook die was geplaveid met grijze tegels, nu van een veel kleiner for maat: 14,3 x 14,3 cm, ruim 1 cm dik en aan de bovenzijde sterk af gesleten. Na een 9 cm dik laagje met van el ders aangevoerd zand was op een diepte van 87 cm, een bruin-zwart laagje aarde te zien: het enige dat nog resteerde van een vierde vloerniveau. Tot slot, na 1 cm zand en 10 a 15 cm puin volgde dan de vijfde en oudste vloer, die uit aangestampte leem bestond (Afb. 3). Nog dieper graven had geen zin, want op een diepte van ruim 1 me ter stuitte men op de ongeroerde grond. Over de leeftijd van de verschillen de vloerniveaus valt helaas weinig te zeggen. Het enige aanknopingspunt daar voor vormt een laagje huishoude lijk afval onder de oudste vloer. Afb.2 Achterkant van het Stadhuis.

Periodieken

De Waterschans | 1991 | | pagina 6