14
15
Peeberg Ussendrecht
mei 1990
BURGEHEESTER UOETENSTRAAT
PARKEERPLAATS
HUIS
3,31 H
17,5 H<
Greppel
17 H
LOCATIE
Maaiueld
95 cm Esdek
2!s"
60 cm j Greppel
Zandlaag
De Waterschans nr. 1 1991
Waardevolle vondsten
Tijdens de genoemde grondwerk
zaamheden ontdekte men in de
niet ver van de 'Aanwas' gelegen
woonwijk 'De Peeberg' (afb. 2) in
een ondiepe bouwput een duidelij
ke verkleuring in het grondopper
vlak. Bij nadere inspectie werd een
aantal 15e eeuwse scherven aan
getroffen, wat een reden was het
bestuur over deze vondst in te lich
ten. Voorzitter Dhr. Rosskamp
kreeg van het gemeentebestuur
volledige medewerking om een ar
cheologisch onderzoek in te stellen
waarbij zelfs de bouw voor een
week werd stilgelegd. Ondanks dat
deze opgraving nog niet is afge
rond, kan al wel worden vast
gesteld dat de grondverkleuring
werd veroorzaakt door de vulling
van een gegraven 'sloot'.2 Tegen
de een weinig schuin oplopende
slootrand bevonden zich op regel
matige afstand wilgenstronkjes pa
rallel met de slootrand meelopend.
Vegetatie van lisdodden en kroos
duiden erop dat zich water in deze
diepte bevond. Uit de vulling van
dit slootgedeelte werd behalve aar
dewerk, leer en glas ook een aantal
metalen voorwerpen geborgen,
waaronder een drietal met een reli
gieus karakter.3
Als eerste en meest bijzondere
voorwerp een fraai gegoten kruis
je.
We gaan hier eerst nader in op het
zonder meer meest bijzondere
30
Zandlaag 1,51 Heter boven NAP
Locatieboden 1,61 Heter boven NAP
Boden Loopke B,65 Heter boven NAP
Afb. 2. Peeberg Ossendrecht. Vindplaats met pijl aangegeven. Tek. K. Rosskamp.
De Waterschans nr. 1 1991
voorwerp: een fraai gegoten meta
len kruisje.
Een loden juweel
Dit fraai gegoten kruisje (afb. 1),
dat is vervaardigd uit een voor de
late Middeleeuwen veel toegepaste
lood-tin legering, is ongetwijfeld
het interessantste metalen voor
werp dat op de vondst locatie 'de
Peeberg' werd aangetroffen. Er zijn
andere varianten bekend van dit
zgn. bloemkruis. zij het dat deze
qua afmeting en uitvoering toch al
len van elkaar verschillen. In Enge
land zijn enkele soortgelijke kruis
jes aangetroffen die in eerste in
stantie veel gelijkenis vertonen,
maar bij nadere beschouwing toch
belangrijk verschillen. De belang
rijkste overeenkomst is de bloem-
decoratie die zich aan de randen
van de kruisbalken bevindt. Logi
scherwijs werd aan deze decoratie
hun naam 'Bloemkruis' ontleend,
maar het is mij niet bekend of deze
naam in de late Middeleeuwen ook
al werd gebruikt voor dergelijke
kruisjes. Afwijkend t.o.v. de Engel
se exemplaren is de decoratie op
de kruisbalken zelf: deze bestaat uit
gekrulde ranken met bladeren. De
ze decoratie ontbreekt bij de in En
geland aangetroffen exemplaren.
Bijzonder fraai is het afzonderlijk
gegoten corpus van Christus dat
heel realistisch op het kruishout is
vastgeklonken. Door de schuine
stand van het hoofd wordt vooral
het lijden van Christus aange
toond: dit in tegenstelling met het
Engelse exemplaar (Afb. 4) wat
heel star en statisch is gemodel
leerd. Bij het Ossendrechtse exem
plaar bevindt zich achter het hoofd
van Christus een nimbus met in het
veld een boog versiering. De door
nenkroon is op eenvoudige wijze
als een getwijnd koord uitgebeeld.
Opvallend bij ons crucifix is het
ontbreken van een titulus. Omdat
een bevestigingsgaatje in het kruis
hout ontbreekt, mag worden aan
genomen dat dit nooit aanwezig is
geweest. Heeft een reliekkruis mis
schien als voorbeeld gediend voor
onze crucifix? Reliekkruisen wer
den eveneens vaak rijk versierd
met bloemen, ranken en vierpas-
sen. Bovendien was een titulus zel
den aanwezig. Als geheel is het Os
sendrechtse exemplaar zorgvuldig
afgewerkt en heeft een fraaie
vormgeving. Alle uiteinden van het
kruishout lopen uit op een gotische
vierpas met daarin uitgebeeld de
symblomen van de vier evange
listen (afb. 3). In het bovenste vier-
Afb. 3. Kruisigingsscène met Johannes en Maria staande naast het kruis
op de Kalvarieberg. In de cirkels worden de symbolen van de vier evange
listen uitgebeeld.
pas, wat door een nagel werd
doorboord, wordt Johannes sym
bolisch uitgebeeld in de vorm van
een adelaar. In zijn evangelie bena
drukt hij vooral de godheid van
Christus. St. Lucas wordt in de on
derste vierpas gesymboliseerd in
de vorm van een os. Dit omdat Lu
cas, Christus vooral beschrijft als
slachtoffer. Het linke vierpas laat
een gevleugelde jongeman zien
met een bandrol in de hand. Deze
jongeling symboliseert Matheus die
zijn evangelie begint met een stam
boom waarmee hij de menselijke
herkomst van Jezus benadrukt. In
de rechtse vierpas moet volgens de
iconografie een leeuw zijn afge
beeld die St. Marcus symboliseert.
Marcus benadrukt daarmee in het
bijzonder het koningschap van
Christus.
Vergelijking met andere kruis
jes
De vraag wat voor functie en her
komst dit crucifix heeft kan nog
niet met zekerheid worden beant
woord. De redenen hiervan zijn
ten eerste het ontbreken van voor
beelden op beeldmateriaal uit de
tijd waarin het kruisje in gebruik
was en ten tweede is er geen litera
tuur aanwezig waarin zo'n voor
werp wordt behandeld. Enig ver
gelijkbaar materiaal komt voor in