40
De Waterschans nr. 2 1991
K A A Hl 1. 1 l«.IKA I I I 1
U v - II F l l AM)
M VAN I» l.Ht.J N I' 1I N /OU M.
^hAi'aiU; V*ü ToT C*mCe*j-
COv»f^«(yk C.Ai/isfc.
A - Vis<$**g V.Qbaha m CUi I »- ft-
6" m Y- i Howmtiden *3-
C- m v. Jj>n hoc,&rbeijder> V- v. P. Lo»J*:<c.
0- v. f?r»arl^5 l{c>G,*rbeycicn f. JCsxr*lo<*6
£- y. Ratiw*is<^2*>tek-sr n.CottneJt'yfrn
r- - yt La Fontaine i. H. Ue*k*"i*en
g- «JWrirtuScfe fe rN.iLoyw,
H - i/. Jan Win ixrff.
I - t. T»/9- L-Cornclicsc
pc i-itLtiv pirnr-
Kaart van J. Hattinga, waarop de scheidingsregeling van 1 784 werd vastgelegd. De Bergse vissers bevisten de we
ren A t/m K. De Thoolse vissers bevisten de weren 2 t/m 9. Van 29-9- 7 783 tot 7 788 zou het gebied binnen de stip
pellijn A-B-C-D gemeenschappelijk worden bevist.
De Bergse weervissers waren: A. Adriaan Chijns; B. Carel Hogerheijden; C. Jan Hogerheijden; D. Andries Hogerheij-
den; E. Pauwels Gastelaar; F. La Fontaine; G. Marinus de Haas; H. Jan van Leef; I. Jan Touw; K. Lucas Hogerheijden.
IH l op molenplaat vóór Oude Tolhuys).
weest, die in de 18e eeuw vanuit
Tholen in actie komen. Het vissen
op de Schelde moet weer een
Zeeuwse zaak worden.
Nietsvermoedende Bergse vissers,
op de Molenplaat bezig met het
steken van hun weer en mosselen
rapen, worden op 6 april 1776
door de kapitein van de Rode Roe
de met een afdeling soldaten over
vallen. Vluchten is er niet bij.
Ene Leeghals probeert het wel,
maar staakt snel die poging op het
gebrulde bevel: 'Sta stil, of hij gaat
er door!' Wat betekent: 'Sta stil of
ik schiet!'
De Staten van Zeeland herstellen
daarop het Zeeuwse recht. Bergen
op Zoom kan daar in die nadagen
van de Republiek der Verenigde
Nederlanden weinig aan doen.
Vissen kunnen de Bergenaren al
leen nog op het Verdronken Land
van het Markiezaat.
Landmeter Hattinga legt die on
aangename toestand in 1784 op
een kaart vast, (de stippellijn tus
sen de letters, A, B, C, D, zou tot
1788 de grens vormen van het ge
zamenlijk te bevissen gebied. ('Ons
Zeeuwen bin zunig!')8
Mosselen en oesters rapen buiten
het eigen gebied mocht ook niet
meer. Armoe voor een aantal ge
zinnen in Bergen is het gevolg.
Dan gloort hoop. De Franse tijd
brengt vrijheid en gelijkheid, maar
in mindere mate broederschap. De
Bergenaren rapen en vissen naar
hartelust maar moeten dat al in
1805 staken: terug naar eigen ge
bied.9
Eerst in de jaren na het ontstaan
van het Koninkrijk der Nederlan
den keert het tij. De gewestelijke
autonomie is opgeheven. Een re
geling van de visserij komt tot
stand in 1825. Voortaan is een
verzoek aan het bestuur der visse
rijen op de Zeeuwse stromen voor
veel Bergse vissers de sleutel tot
een eigen weer op Thools gebied.
De verschuldigde bedragen zijn
laag en worden voor tien jaar vast
gesteld.10
Dat verandert weer na 1867. De
minister van Financiën voert dan
vrije concurrentie in, waardoor de
pachtprijzen als een zelfgezochte
molensteen om de nek van de vis
sers komen te hangen.
Uiteindelijk komt hierin in deze
eeuw verbetering, al blijft er een
merkwaardige ongelijkheid met de
vissers uit de Zuiderzee, die niets
betalen.11
Na 1945 daalt het aantal weervis
sers, vooral als tussen 1960 en
1970 de vangsten minimaal zijn.
Sinds enkele jaren tekent zich een
gunstig perspectief af, al is het dan
nu voor veel vissers te laat.12
Bij herhaling wordt overigens de
laatste jaren de weervisserij een
cultuur-historisch monument ge
noemd. Dat is het ongetwijfeld.
Nog drie Bergenaren schragen dat
monument: C. van Dort, P. Landa
en G. Aertssen. Het loont de moei
te van hun werk wat meer te weten
komen, dat kan óók. Op 18 mei
1.1. ging de documentaire film 'Bij
eb komen de vissers', over de
weervisserij in première. Een pro-
duktie van Rietske van Raay en
Antoine de Menêzes.
Thoi£fi
ft
cc M
CROCK Of» ~zcc>r\
VftflR J.HATTiUGG IJ9W
- HET-
eten oosteujkvRtJie
OESTEXt>f)M, Ü/CKT TBZ&l
VS 8Rf)B*»U"P5£ WfïL.
De Waterschans nr. 2 1991
Een Bergse visser bij zijn weer. 1987. Foto: A.A. Asselbergs.
Aantekeningen:
1. Het verhaal over de weervisserij en
de strijd die er door ontstond tussen
Tholen (Zeeland) en Bergen op Zoom
heeft de aandacht van verschillende
auteurs gehad. De bronnen ervan lig
gen ten dele bewaard in het Gemeen
tearchief van Bergen op Zoom. Een
overzicht: -1/04: Stedelijke Archieven
uit de Franse tijd 1810-1814, inv.nr.
14. Doos P 4 'Pêches'. -1/05: Archief
van het Gemeentebestuur 1814-1925,
inv.nrs. 216 en 217: 'Notulen van Bur
gemeester en wethouders. 216: 1828,
juli 4 - 1829, juni 19. 217: 1829, juni
22 - 1830, juli 12. - NA/2: Gemeente
lijk Archief na 1814, inv.nr. 182 'Poli
tietoezicht visserij Schelde' - NA/3:
Gemeentelijk Archief na 1814: Visse
rijen 1814-1867. - Stadsarchief (vóór
1810) 13: 3155 'Dossier over geschil
Matthijs Gortter en Jan Pikaer vs. Jillis
Jacobssen la Fonteijn over het plaatsen
van vloedweren. 1739 (1 omslag). 13:
3144 Schattingsrapport over waarde
visserij van Cornelis Pikaar op verzoek
van de dekens van het vissersgilde.
1759 (1 stuk). 13: 3145 Dossier over
geschil voor hof van Holland, Zeeland
en W. Friesland tussen magistraat
ener- en rentmeester-generaal v. Zee
land (als baljuw van Tholen) anderzijds
over visserijrechten op Zeeuwse stro
men. 1781. (Afschr. van retro akten
d.d. 1579-1778-gelijktijdig-1779. 1
omslag). 13: 3146 Dossier over geschil
tussen Tholen en Bergen op Zoom
over inbeslagname van schepen en vis-
gerië van Jan Baay, resp. Adam Pi-
kaar. 1806. 13: 3147 Retro akten dd.
1749-1805 en 1796-1806. 13: 3149
Dossier inzake de regeling van de
grensscheiding met Zeeland, zulks me
de i.v.m. visserijgeschillen. 1809. (1
omslag)Daarnaast moeten het Rijks
archief van Zeeland te Middelburg, en
het Algemeen Rijksarchief te Den
Haag informatie van betekenis bevat
ten. Belangrijk voor het tijdvak 1825-
1969 is ook: J.P.P. Zuurdeeg. 'Inven
taris van de archieven van het Bestuur
der Visserijen op de Zeeuwse stromen,
1825-1969' uit 1971. 2. in: G.A./S.A.
13. 3146-3147. 3. P. Dorleijn. 'Geen
moed vist ook'. Fragmenten uit de
Zuiderzeevisserij (Bussum 1977)
29,32. 4. in: 'Economische voorlich
ting' van 27 maart 1942, nr. 13. 1-16.
RIVO Rijksinstituut voor Visserijon-
derzoek. 5. ook in Z.W. Frankrijk
wordt deze vismethode toegepast. 6.
in: Jaarverslag Kamer van Koophandel
en Fabrieken te Bergen op Zoom
1898. 7. zie: A.J.M. Meijer. 'Aspecten
van de visserij op ansjovis (Engraulis
Encrasicolus) in Nederland'. Rapport
Bureau Waardenburg BV. Culemborg.
1983. 8. De kaart van Hattinga uit
1784, voorkomend in de catalogus
van de tentoonstelling 'Schatten uit de
Schelde' (Bergen op Zoom-
Markiezenhof 1987.11) was zo slecht
leesbaar, dat namen, lijnen en plaatsen
opnieuw werden ingetekend. 9. in:
Brief Dep. Bestuur van Zeeland aan
het Gemeentebestuur van Bergen op
Zoom. nr.92.17 juni 1805. G.A./S.A.
13. 3146-3147. 10. in: Brief Bergse le
den van het Bestuur der Visscherijen
op de Schelde en de Zeeuwsche Stro
men aan Heeren Burgemeester en
Wethouders der gemeente Bergen op
Zoom. 16 november 1866.
G.A./N.A.3 Visserijen. 11. In: N.R.C.
van 7 Juli 1893. 12. A.J.M. Meijer.
'Aspecten'. 77-82.
