52
53
De Waterschans nr. 3 1991
Kortemeestraat
Een fragment (tek.14) met slibver-
siering kwam uit de bodem tijdens
de verbouwing van het pand van
Fa.De Valk, 1966, Kortemeestraat
9. De scherf is roodbakkend en
overtrokken met licht-okergeel
loodglazuur. Voor volledige exem
plaren, zie catalogus 'Schatten uit
de Schelde' 1987, afb. 40, 41 en
42.
Vermeldenswaard is de vondst van
aardewerk uit Paffrath tijdens die
zelfde verbouwing.
Vischmarkt, nu St.Catharina-
plein
Tijdens graafwerkzaamheden op
de Vischmarkt, het huidige
St. Catharinaplein, kwam in 1965
een groot fragment van een met
slib versierd bord te voorschijn.
Gerestaureerd ziet het er nu uit als
afgebeeld in tek. 24. Overtrokken
met een gelig loodglazuur heeft de
pottenbakker ter verhoging van de
schoonheid, het witte slib met ko-
pervijlsel bestrooid, hetgeen een
aantal, groene vlekjes opleverde.
Aan de onderzijde zijn drie uitge
knepen standvinnen aangebracht
die flink versleten zijn, vermoede
lijk een papbord. Diameter bord:
23V2 cm.
Afb. 11.
Gezien de nevenvondsen mag het
bord worden gedateerd omstreeks
1350. De scherf no. 10 van de
N.Z.Haven, zou van een dergelijk
bord kunnen zijn.
Beoordeeld naar de kleur is er
overeenkomst met het bord, afge
beeld in de catalogus van de expo
sitie 'Communicerende vaten'
1988 onder no. 11.
Scherf no. 15 vormt een partikel
van een bord, dat versierd werd
middels de sgrafitto-techniek.
Daarbij wordt eerst een witte slib-
laag op het bord aangebracht, die
na droging plaatselijk wordt weg
gekrast. Het is met een bijzonder
vaste tekenhand bewerkt. Het
loodglazuur, dat werd aange
bracht, is geel- groenig van kleur.
Tek. 15b geeft een fragment weer
van de onderzijde van de scherf en
vertoont twee standlobjes. Naar
berekening moeten er dat in totaal
vijf zijn geweest. Er is verwant
schap met borden zoals te Aarden
burg gevonden en daterend uit de
14e eeuw.
We blijven nog even op de Visch
markt waar no. 29 een bord met
opbollende bodem, in 1965 werd
gevonden.
De kom van het bord is met witte
slib overtrokken en daarna voor
zien van een zwavelgeel glazuur.
Op de rand van het bord werd met
witte slib een aantal stippen aange
bracht, eveneens met gelig lood
glazuur overtrokken. De scherf (dia
meter bord: 24 cm) is roodbak
kend met strooiglazuur.
Klaverstraat
No.25 is een restantje van een met
witte sliblijnen versierd bord. In het
gelig loodglazuur duidelijke sporen
van kopergroen. No. 28 is, naar ik
meen een zeer zeldzaam geval. Te
gen de buitenkant van het oor van
een testje of kan, bracht de potten
bakker een versiering aan van witte
klei, die hij eerst in een bestaand
vormpje drukte om het vervolgens
als een reliëf op het oor aan te
brengen. Dat heeft hem moeite ge
kost want er is sprake van duidelijk
vormverlies. De afbeelding ver
toont een meisjesgestalte met
vlechtjes, een armpje in de zij. Het
geheel overtrokken met geel
loodglazuur. Het is een van die
zeldzame stukjes, waarbij de pot
tenbakker, geïnspireerd door zijn
dulcinea, iets aparts voor haar wil
de maken. Qua tijd, gelet op de
geknepen vorm van het oor, schat
ik het begin 17e eeuw.
Engelse straat
Hoewel niet direct ressorterend on
der de met slib gedecoreerde aar
dewerkfragmenten, vertoont no.
30 alle tekenen van 'high-
decorated-ware'. Het is een kan
netje afkomstig uit Andenne. Drie
opgelegde kleibandjes versieren de
opgaande wand van het kannetje.
Met een scherp voorwerp of nagel
voorzag de pottenmaker de band
jes van schuinaflopende inkervin
gen. De onderste aanzet van het
bandoor is nog aanwezig. De bo
dem is geheel vlak met aanbakspo
ren
Het is voor driekwart overgoten
met geel loodglazuur, doorspikkeld
met groen en oxydebruin. Het
werd vervaardigd uit witbakkende
leem zoals veel Andenneproduk-
ten. Inwendig vertoont het zeer
scherpe draairingen.
No. 13.
Dikwandig, handgevormd en
roodbakkend van scherf. Met dik
ke witte slib werd een kruisvorm er
op aangebracht. Verder vertoont
het sporen van boetseeraktivitei-
ten. Het geheel is overtrokken met
geel loodglazuur. Het zou van een
stolp afkomstig kunnen zijn maar
veeleer zou ik het, gezien de ruwe
afwerking van de ongeglazuurde
zijde, willen zien als afkomstig van
een dakruiterversiering.
Dubbelstraat
Uit de onderste laag van potten
bakkerij De Klokken kwamen twee
fragmenten met hoge slibversie-
ring. Zie fig. 26 en 27.
No. 26 is een randfragment van
een geglazuurd bord, roodbak
kend, gelig loodglazuur. No. 27 is
een rand van een bord: met slib-
versiering. Diameter bord ca. 26
Bosstraat
Een hoogopgaand, roodbakkend
oor met op de onderste inplant
slibversierings sporen. Rolrond oor
met sporen van strooiglazuur. Af
komstig uit het perceel van het Cel-
lezuster klooster van Bergen op
Zoom.
Uiteinde Noordzijde Haven
Op het terrein van voormalig
constructiebedrijf Margadant is een
stortlaag van blauwgrijs aardewerk
aangetroffen. Prof.Renaud en
A.Bruyn van de R.O.B. maakten
in 1966 een selektie uit de scher
ven. Onderin lagen misbaksels van
koekepannen met gelobde rand en
De Waterschans nr. 3 1991
Afb. 12. Genummerde vindplaatsen van aardewerk met reliëf-
slibversiering in Bergen op Zoom.
A. Grote Markt
B. Vischmarkt, nu St.Catharinaplein
C. Gertrudiskerk
D. Markiezenhof
platte korte handgreep, roodbak
kend van scherf. Daaronder nog
aardewerk met slibversiering.
waarvan no. 10 een specimen is,
fragment van een bord.
Met het in kaart brengen van vind
plaatsen en omschrijven van aar-
dewerkvondsen met hoog-reliëf
slibversiering. hoop ik bij deze te
stimuleren tot een verdere inventa
risering van dit zeldzame type aar
dewerk uit de 13e en 14e eeuw.
De Bergse bodem bevat, wat bo
venstaande betreft, nog menig on
ontgonnen gebied.
Bronnen:
1 Prof.Dr.K.C.Peeters: 'Eigen Haard'.
Uitg.De Vlijt, Antwerpen 1975 4e ed.
p.196. 2 J.van Rompaey: 'Rechts
bronnen van Bergen op Zoom', in:
Verslagen en mededelingen Oud Va
derlands Recht XIII, p.211 3.
Dr.D.A.Wittop-Koning: 'De Oude
Apotheek', C.A.J.van Dishoeck. Bus-
sem, 1966, p.17, 18. 4.
Drs. W.H.Th. Knippenberg: 'Devotio-
nalia'. Bura Boeken, Eindhoven, 1980
p.205 5. Prof.Dr.Henriëtte Bosman-
Jelgersma: 'Poeders-Pillen en Patiën
ten en hun zorg voor de gezondheid
door de eeuwen heen'. Sijthoff A'dam,
1983. 6. Het zeer gave exemplaar op
de expositie 'In kannen en kruiken'
1963 in Boymans van Beuningen te
Rotterdam, omschrijft men in de bijbe
horende catalogus onder no. 35 o.a.
als 'versierd met gele slib appliques in
de vorm van bloemen met geel-groene
noppen'. Onze hartelijke dank aan
Alexandra van Dongen, assistent con
servator pre-industriële gebruiksvoor
werpen. 7. Prof.Dr.J.J.M.Timmers:
'Symboliek en Iconographie der Chris
telijke Kunst' J.J.Romen en Zonen,
Roermond 1947, p.512, 513. 8.
J.G.R.Renaud: 'Nieuwe vondsten van
Oosterwijk in Kennemerland'. Berich
ten R.O.B. Jaarg.15-16, 1965-1967,
p. 191/192. 9. F.Verhaeghe: 'Gent,
Duizend jaar kunst en cultuur', catalo
gus bij de expositie in Beijlokemu-
seum, 1975, p.202, 203. 10. F.Ver
haeghe: 'Laat middeleeuws hoogver-
sierd aardewerk in de Lage Landen, in
de 'Porseleinkast' van de laat middel
eeuwse burger'. Rotterdam Papers IV,
1982, p.153. 11. W.A.van Ham: 'De
Grote Kerk en zijn omgeving'. Water
schans 1986, no. 3. 12. W.A.van
Ham: 'De Grote Kerk en zijn omge
ving', Waterschans 1986, no. 2. 13
F.Gieles: 'Tien Kuub Thalia, verslag
van een opgraving' B.o.Z. December
1964. Uitg. Moller Lyceum, Bergen op
Zoom. 14. Dirk de Mets: 'Van neder
zetting tot Metropool, archeologisch,
historisch onderzoek in de Antwerpse
binnenstad', catalogus bij expositie in
Volkskunde museum van de stad Ant
werpen, 1982-1983, p.70. 15.
C.Slootmans: 'Paas en Koudemarkten
te Bergen op Zoom' deel 1, uitg.Stich
ting Zuidelijk Historisch Contact Til
burg, 1985, p.13. 16. C.Slootmans:
'Tussen het vuren', deel 1, 1970.
Uitg.Stichting Zuidelijk Historisch Con
tact, Tilburg p.3. 17. H.Coppens: In
formatie, verstrekt in 1964 door
dhr.Coppens uit Bergen op Zoom. Als
transporteur van de grond ter plekke
was hij ooggetuige. Hij verwittigde
dhr.Slootmans, toen Gemeente
archivaris van Bergen op Zoom, die
zich kwam vergewissen van de vondst.
18. C.Slootmans: 'Tussen hete Vuren',
Deel I. 1970. p.8, art.27 van de pot-
makerskeure. 19. Prof.Renaud en
A.Bruyn kwamen naar Bergen op
Zoom (26 augustus 1966), om de
eestoven ter plaatse te bestuderen. 20.
W.A.van Ham: 'De Hofstadcijnzen te
Bergen op Zoom en hun betekenis
voor de kennis van de oudste neder
zettingsstructuur', in 'De Waterschans',
1985, no.2, p. 11. 21 Museum Boy
mans van Beuningen: 'Communice
rende vaten, beeldtaal van slibversie
ring op laat-middeleeuwse aardewerk
in de Nederlanden', catalogus 1988,
p.15.
Het 1000e lid!
Zonder het zelf te beseffen bracht
op 6 september jl. Mevr. C. Gille-
sen het duizendste lid bij onze Ge
schiedkundige Kring aan: de Heer
H. van Heemstede Obelt. Wat een
mijlpaal! In een volgende Water
schans wordt meer aandacht
besteed aan deze heugelijke ge
beurtenis!
