De stadspoorten van Bergen op
Zoom 3
54
55
JL
De Waterschans nr. 3 1991
Na de Steenbergsepoort en de
Wouwsepoort 1 komt thans de
Bospoort aan de orde. De
Bospoort was de stadsuitgang naar
de weg, waarlangs men Antwer
pen kon bereiken. Dat ging niet
rechtstreeks en waarschijnlijk daar
om heette de poort niet naar het
einddoel van het uitgaande ver
keer, maar naar een objekt in de
onmiddellijke nabijheid: het Bergse
Bos of Bos van Bergen. Dit Bos
had een behoorlijke omvang. Het
meest westelijke punt lag ongeveer
250 meter van de poort: het bos
strekte zich oostwaarts uit tot aan
de tegenwoordige Churchillaan.
De middeleeuwse poort wordt
voor het eerst in 1399 genoemd2
maar zal ongetwijfeld tegelijk met
de andere stadspoorten in het
tweede kwart van de veertiende
door: WILLEM VAN HAM
eeuw zijn gebouwd2. In eerste
aanleg was de Bospoort een recht
hoekig gebouw met een voor
poort, die in 1482 'ghelint' en in
1507 "t bolwerck' schijnt te heten
en nadien ook 'de buytenste
Bospoort' werd genoemd. In 1507
is er veel werk aan de poort ver
richt, maar in 1514 waren de ver
anderingen ingrijpender: weerszij
den van de voorgevel kwamen
twee torens4. De kaart van Jacob
van Deventer uit ca. 1560 geeft
een schets van het gebouw met de
ze flanktorens; het stadsgezicht van
Aelbrecht Tot Vadder (1598) naar
een tekening van Hans Bol laat
zien dat het poortgebouw een trap
gevel had, terwijl het voorwerk van
hangtorentjes was voorzien. Op
een afbeelding door Valentijn Klotz
uit 1671 zijn de resten van de in
1588 en daarna afgetakelde poort
te zien (afb. 1-4)5.
In 1584 werd bevel gegeven de
poort af te sluiten6. Wellicht is
reeds in 1577 een vestingwerk
vóór de poort aangelegd. Op kaar
ten die de situatie tijdens het beleg
van 1588 weergeven, ligt er inder
daad een versterking ten zuiden
van de poort. Pas in 1591 werd be
gonnen met de aanleg van een ra
velijn, dat daarna met de hoofdwal
verbonden werd. Het heette 'het
bolwerck buyten de Boschpoort',
'Bospoinct' of Bossse bolwerk7.
Aan de bouw van een nieuwe
poort is in 1591 begonnen. De
poort was gelegen in de westelijke
flank van het bolwerk. Het gebouw
moest muren van zeven voet dik
krijgen en even hoog zijn als de
nieuwe Steenbergse poort. De
7 Bospoort
2 Bosstraat
7. Situatie van de Bospoort, ca. 1560.
Bron: stadsplattegrond van Jacob van Deventer (zie afb. 2)
De Waterschans nr. 3 1991
2. De Bospoort en omgeving ca. 7 560. Rechts het Bos van Bergen. Detail
van de stadsplattegrond van Jacob van Deventer.
Kon. Bibliotheek, Brussel.
Bij de aanleg van de nieuwe ves
tingwerken naar plannen van Men-
no van Coehoorn is de oude situa
tie geheel veranderd. Het Bosse
bolwerk is omgezet in het bastion
Coehoorn. De stadsuitgang is ver
plaatst naar het noordwesten, in
het walstuk tussen de bastions
Coehoorn en Belvedère. De oude
Bospoort was in 1700 al afgebro
ken maar de nieuwe, bestaande uit
twee profielmuren, was in 1706
nog maar half voltooid en vermoe
delijk kort daarna afgemaakt. Een
pleintje werd binnen de stad voor
de nieuwe poort, aangelegd. De
huizen Coning David en Sint Ja-
cobshoeck, die naast het huidige
pand Bosstraat 44 stonden, zijn
daarvoor afgebroken. Buiten de
nieuwe poort lag een 40 meter lan
ge brug, waarover het toen aange
legde ravelijn Antwerpen kon wor
den bereikt. In dat ravelijn was een
nieuwe Bospoort was in 1596 nog
niet helemaal klaar: toen is het por
taal afgewerkt. De oude en de
nieuwe poort zijn in 1598 met mu
ren aan elkaar verbonden. Het ge
bouw bestond evenals de in die ja
ren gebouwde Steenbergsepoort
uit een simpele gemetselde onder
bouw, waarin de doorgang met bo
venop een huisje voor een valhek.
Ervoor lag een brug, waarvan twee
delen konden worden opgehaald.
Met behulp van stenen, afkomstig
uit het 'Nieuwe werck' aan de oost
zijde van de Grote Kerk, is de
poort in 1615 en 1616 van gewel
ven voorzien en verbreed6.
Door de aanleg van de linie naar
Steenbergen, die voortaan een
rechtstreekse aanval van de vijand
op de noordzijde van de vesting
belemmerde, kon men verwach
ten, dat bij een belegering de druk
op het oosten en zuiden van de
stad sterker zou worden. Zowel
voor de Wouwsepoort (zie voor
gaand artikel) als voor de Bospoort
is in 1630 een redoute (ook wel
blokhuis genoemd, in dit geval een
hoge stenen vestingtoren)
opgericht9, (tek. 5) Tegen deze to
ren stond een wachthuisje, gedeel
telijk op palen in de gracht. Het ho
ge schilddak was versierd met ver
gulde priemen en bollen. Aan de
landzijde had dit torengebouw
twee hangtorentjes. De nieuwe
Bospoort en de redoute zijn afge
beeld op tekeningen van Barnar
dus en Valentijn Klotz, gemaakt in
oktober 1671. gekopieerd in
167210.(afb. 6)
3. De middeleeuwse Bospoort vanuit het zuiden. Detail uit de tekening
van van Aelbrecht Tot Vader, waartschijnlijk naar Hans Bol (1598).
Nationale galerij, Praag.
