Nieuw. Nieuw.
Levend alhier te zien
De kleinste
DE KERMIS ALS CALEIDOSCOOP,
EEN HISTORISCH OVERZICHT.
«P^ÜLUPUT
OERWERELD
75
De Waterschans nr. 4 1991
Een paar gedachten bij kermis:
We moeten lachen voor we gelukkig zijn, anders lopen we gevaar te sterven zonder gelachen te hebben.
J. de la Bruyère)
De meest verspilde dag van alle is die waarop wij niet gelachen hebben. (N. Chamfort)
Afb. 1. De wonderdokter. Van: Pieter van Maes. 17e eeuws. Eigendom: Markiezenhof Bergen op Zoom. Kermis vroeger?
Verpakt in de meest fraaie woor
den, die wijsgeren verzonnen,
maakten de instellingen hun be
doeling duidelijk en gaven haar
overtuigingskracht: 'het is de ziel te
doen om rust, eenheid, verzoe
ning, zekerheid, onbewogenheid.
God de schepper is de onbewogen
beweger, de mens, het schepsel,
vergoddelijkt in onbewogenheid.'
Terwijl nu het deze beschavers om
de rust en onbewogenheid te doen
is. beoogt de kermis-organisatie de
sensatie of opwinding, dat wil zeg
gen: zij tracht juist de ziel in staat
van beweging, spanning, onzeker
heid, onrust en differentie te bren
gen. Daarom heet kermis inhu
maan, duivels, onedel, gemeen.
Het succes of effect van de institu
ten (bestaande instituten hebben
altijd succes), is niet dat de kermis
sen verdwenen zijn, maar dat zij in
de marge van de samenleving te
recht zijn gekomen. En in die mar
ge, waar onbehoorlijke zaken zijn,
heeft de sensatie een extra dimen
sie gekregen nl. een zekere gene,
het gevoel iets onbetamelijks en
gênants te doen. De dichter Brede-
ro beschrijft die schaamte na zijn
kermisbezoeken: een dubbele
schaamte: nl. het gevoel iets ver
keerds gedaan te hebben én wat
niet bij zijn rang of stand past.
Suikerspin
Als slot van bovenbeschreven kor
te maar heftige discussie, die veel
weg had van een rit door het spo-
kenbaantje, mag bij wijze van zoete
beloning de volgende conclusie ge
maakt worden:
Kermis, waarvan op het schilderij
de materiele vormgeving onher
kenbaar was, blijkt nu zonneklaar
aanwezig en wel als iets-
onzichtbaars, vervolgens iets-van-
de-ziel. ten derde een sensatie of
opwinding, ten vierde een sensatie
of opwinding, die het om de op
winding en onrust te doen is en
tenslotte, terwijl de organisaties
van die opwinding in de marge te-
rechtzijn gekomen, een gevoel van
géne en ondeugendheid. Het
niets, dat de historici van de kermis
zien en dat zij kermis noemen is
onmiskenbaar iets en wel enorm,
en de pompeuze, groteske, veel te
flonkerige en monstrueze kleren
van de keizer worden op passende
wijze door een echte en levende
keizer gedragen.
De Waterschans nr. 4 1991
Het is vrijwel ondoenlijk om, zoals
mij is gevraagd, in kort bestek een
historisch overzicht te geven van
de ontwikkeling van het fenomeen
'kermis'. De geschiedenis van tien
eeuwen reizend volksvermaak in al
zijn gevarieerde verschijningsvor
men laat zich nou eenmaal niet
zonder grove vertekening in een
paar pagina's weergeven. Deze bij
drage zal zich dus noodgedwongen
moeten beperken tot een ruwe
schets: slechts enkele hoofdlijnen
zullen worden getrokken, opdat
een chronologisch kader ontstaat
waarbinnen de andere artikelen
kunnen worden geplaatst.
Tevens beoogt deze bijdrage een
indruk te geven van de verschillen
de soorten vermaak die in de loop
der eeuwen op de kermis te vinden
waren. Wederom een overzicht dat
noodgedwongen kort zal zijn.
Tenslotte dient de socio-culturele
betekenis van de kermis (en in bre
der verband: van het reizend volks
vermaak) te worden geformuleerd.
Per slot van rekening vormt de
historische traditie van een maat
schappelijk verschijnsel - hoe eer
biedwaardig ook - op zich nog
geen afdoende rechtvaardiging om
dat verschijnsel ook te bestuderen.
Immers, de minste eis die men aan
historisch onderzoek mag stellen is
dat de resultaten verder reiken dan
louter informatie over het studie
object.
de geschiedenis van de kermis
in vogelvlucht
oorsprong
Heel wat auteurs hebben zich in
het verleden gebogen over de
vraag naar de herkomst van de
kermis. De meest gehanteerde
theorie is dat de kermis zou afstam
men van de zgn. 'kerkmis', de
plechtige inwijding van een nieuw
godshuis. Een gebeurtenis die in
de met religie doordrenkte samen
leving van de middeleeuwen grote
indruk zal hebben gemaakt op de
plaatselijke gemeenschap. Belang
rijke gasten van buiten werden ver
welkomd, relikwieën werden in
processie door de straten gevoerd,
pontificale godsdienstoefeningen
door DRS. R. BASTIAANSE
Afb. 1. Niet alle kermisexploitanten waren even fortuinlijk. Zo zag de houder van
een menagerie van lilliput-paardjes zich na de dood van zijn 'beestenspul' genood
zaakt over te schakelen op kleine varkentjes. Geld om het uithangdoek aan te passen
ontbrak.
vonden plaats. Veelal werd bij die
gelegenheid ook de naamdag ge
vierd van de heilige onder wiens
bescherming de nieuwe kathe
draal. kerk of kapel stond.
Er was dus alle reden voor feest
vreugde en uit die behoefte aan
vermaak en vertier zou de kermis
zijn ontstaan: de herdenking van
de inwijding van de kerk en de
naamdag van de patroon van dat
godshuis werden een jaarlijks te
rugkerend feest dat gaandeweg
'kermis' werd genoemd.
Een plausibele redenering die ove
rigens niet kan verklaren dat in de
middeleeuwen in vele dorpen en
steden kermis werd gevierd op da
gen die niet aan de kerkinwijding
en/of de schutspatroon waren ge
wijd. De ontstaansgeschiedenis
van de kermis moet vermoedelijk
dan ook wat algemener worden
geformuleerd. De aanleiding voor
