Kermis als object
van wetenschap
de
Waterschans
57
CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE
BIBLIOTHEEK, DEN HAAG
Bergen
Bergen op Zoom kermisstad?
(samenst./red. B. Daeter). - Ber
gen op Zoom Geschiedkundige
kring van Stad en Land van Ber
gen op Zoom. - 111.
Speciaal nummer van: De Water
schans, ISSN 0926-3918; 21e jrg.,
nr. 4, december 1991. - Met lit.
opg. ISBN 90-73437-19-9
Trefw.: Bergen op Zoom cultuur
geschiedenis.
- teksten: drs. R. Bastiaanse; drs.
N. Grosfeld; drs. P. Hoekstra;
prof. G.H. Jansen; C. Vanwezen-
beeck; drs. J. Zwagemakers.
- geïnterviewden: prof. G.H. Jan
sen; Mevr. H. Roels.
- illustratiemateriaal: Gemeentelijk-
de archiefdienst; drs. R. Bastiaan
se; F. Gieles; drs. P. Hoekstra; Ch.
de Mooy; H. Overhoff; H. Roels.
BESTUUR
PUBLICATIES
Bergen op Zoom: kermisstad?
Deze Special van de Waterschans
heeft als titel een vraag: Bergen op
Zoom: kermisstad? Sommige le
zers zullen, na het lezen van deze
Special, menen dat ze antwoord
op deze vraag kunnen geven; an
dere zullen met wellicht meer vra
gen zitten dan toen ze met dit num
mer van de Waterschans begon
nen. In beide gevallen heeft de re
dactie dan toch bereikt wat ze voor
ogen stond: een eerste aanzet tot
meningsvorming over de vraag of
Bergen op Zoom al dan niet een
kermisstad genoemd mag worden.
De redactie is er van overtuigd dat
er voor velen meer nodig is dan het
hier gebodene om een dergelijke
vraag te kunnen beantwoorden. Ze
heeft er dan ook alleen maar naar
gestreefd, via een aantal gevarieer
de artikelen, velen te stimuleren
zich eens nader bezig te houden
met het fascinerend verschijnsel
'kermis' en met de vraag: Bergen
op Zoom: kermisstad?
Zo treft de lezer in deze Special bij
dragen aan die kermis bezien als
een sociologisch-, historisch-,
cultureel- en filosofisch verschijn
sel, waarbij steeds Bergen op
Zoom als mogelijke kermisstad aan
de orde wordt gesteld.
Maar de redactie meende dat ook
de kermismensen zelf aan het
woord moesten komen. Vandaar
het artikel: belevenissen van een
kermisdochter, Helena Roels over
haar jeugd en leven met de kermis.
Een woord van dank aan de
auteurs die bereid waren een bij
drage aan deze Special te leveren,
is zeker op zijn plaats. Ook zij, die
bereid waren illustratiemateriaal ter
beschikking te stellen, willen we in
deze dank betrekken. We meen
den alle medewerkers eens te
moeten noemen in een apart colo
fon. Zij allen droegen er immers
toe bij iets van de sluier van het
kermisfenomeen op te lichten.
We eindigen met de vraag: Bergen
op Zoom: kermisstad?
Namens de redactie: B. Daeter.
In 1987 verscheen na vele jaren
van onderzoek het boek 'Een roes
van vrijheid. Kermis in Nederland'
van prof. G.H. Jansen. Het wordt
beschouwd als hèt standaardwerk
in Nederland op het gebied van dit
oude volksfeest bij uitstek. In dit
bijzonder onderhoudend geschre
ven boek worden allerlei aspecten
van de kermis beschreven: het ont
staan en de ontwikkeling ervan,
gesprekken met kermismensen en
een vijftal beschrijvingen van he
dendaagse kermissen. Prof. Jan
sen (geb. 1929) is hoogleraar in de
sociologie van bouwen en wonen,
verbonden aan de Faculteit der So
ciale Wetenschappen, vakgroep
Stadsstudies van de Rijksuniversi
teit te Utrecht. Hij publiceerde eer
der o.a. 'De eeuwige kroeg; hoofd
stukken uit de geschiedenis van
een openbaar lokaal' (Mep-
pel/Amsterdam, 1976) en 'De
straat; een portret' (Muiderberg,
1978). Dat in een speciaal kerst
nummer van 'De Waterschans'
prof. Jansen uitgebreid aan het
woord komt, is dus niet zo verwon
derlijk, Het onderstaande artikel is
de neerslag van een gesprek dat
Nic. Grosfeld en Jan Zwagemakers
op 5 juni 1991 met hem voerden.
Kermis: hang naar romantiek?
De kermis, het vermaak, heeft zich
ontzettend ontwikkeld. De elektro
nica, de hydraulica zijn een grote
rol gaan spelen. Het menselijk ele
ment is er wat uitgeduwd. Dat zie
ik bijvoorbeeld aan het vertrek van
het variété van de kermis. Je komt
het nog wel eens een enkele keer
tegen, maar het brengt niet het
geld op dat het wat zwaardere ver
maak kan opbrengen. Na 1 of 2
minuten ronddraaien kan er daar
weer een nieuwe lading mensen
in. Het variété, het kijkwerk zoals
we dat noemen, dat is vrijwel ver
dwenen. Alleen op de plaatsen
waar mensen er gevoel voor heb
ben, daar vind je dat terug. Het is
wel zo, tenminste wat ik aan het
publiek merk, dat ze het waarderen
als het komt. Nu is het grappige dat
de laatste jaren, sinds het begin
van de jaren '80, de straten weer
vrijgegeven zijn voor straatar
tiesten, voor muzikanten en ande
re artiesten. Je ziet dat variété op
straat weer opleven. Vandaar zal
het weer zijn weg naar de kermis
vinden, niet in een of ander spul,
maar aan de rand van de kermis.
Dat is hier in Utrecht op de Malie
baan door Joop Keijzer en Tonnie
Wouts, 2 mannen uit Bergen op
Zoom, bewust gehanteerd. Die
hebben 24 straatartiesten geënga
geerd. Die komen dan dat element
van het straatamusement weer
brengen. Op de kermis zelf geven
de electronica, het groot vermaak
en de goktent de toon aan. Je kunt
dus zeker spreken van een soort
reactie daarop. Ik geloof dat dat
komt, omdat de mensen daar heel
positief op reageren. Ze vinden het
variété leuk en gezellig. Ik denk
ook dat het komt, omdat je herin
nering aan de kermis uit je jeugd
een grote rol speelt. Er is ook een
periode dat de kermis je niet meer
zo aanspreekt, maar wanneer je
kinderen krijgt, dan kom je weer
terug en dan wil je ze eigenlijk het
zelfde laten beleven als je zelf vroe
ger gedaan hebt. Dan moet er de
draaimoelen staan, liefst een hele
mooie, dan moet er een snoep-
kraam zijn. Precies zoals dat in je
jeugd ook was. En eigenlijk moet
ook dat variété weer terug te vin
den zijn. Ik vind dus dat je inder
daad kunt zeggen dat die hang
naar romantiek duidelijk aanwijs
baar is.
Gigantische pachtsommen
De pachten zijn tegenwoordig ver
schrikkelijk hoog. Voor een be
langrijk deel hebben de kermisex
ploitanten dat zelf veroorzaakt. Zo
omstreeks de eeuwwisseling was
het nog zo dat exploitanten voor
niks stonden. En nog lang daarna
ook wel. Ze schreven als de kermis
voorbij was een briefje aan de bur
gemeester met nieuwjaarswensen
en of ze het volgende jaar er ook
weer konden staan. Dat gebeurde
dan. Maar op een zeker moment
was het aanbod zo groot geworden
dat ze voor een plaats wilden gaan
betalen. Daarmee is het euvel van
de pachtsommen erin geslopen. Er
is aan de ene kant een overaanbod
aan attracties, en aan de andere
kant is er een tekort aan terreinen,
een tekort aan ruimte. Overal waar
maar een klein beetje ruimte is,
wordt gebouwd en het gevoel dat
je zo'n plek moet bewaren voor de
feesten die een stad heeft, is niet
sterk genoeg ontwikkeld. Er zijn
dus te weinig plekken om te staan
en daarom gaan ze elkaar overbie-
den. Daaruit komen die giganti-
FAUSTO NUMINE
BERGA VICTRIX
GESCHIEDKUNDIG
TIJDSCHRIFT EN
MEDEDELINGENBLAD
21e jaargang nr. 4, december 1991
DE GESCHIEDKUNDIGE
KRING VAN STAD EN
LAND VAN BERGEN OP
ZOOM
EREVOORZITTER:
Dr. E.G.H. Hartel
ERELID:
Br. Alberik (P. van Rijckevorsel)
VOORZITTER:
drs. N.H.M. Grosfeld
SECRETAR/AA T:
Mevr. J.P.E.M. Kock-
Asselbergs
Olympialaan 1 5
4624 AA Bergen op Zoom
Tel. 01640-56383
PENNINGMEES TER/
L EDENA DM/NIS TRA TIE:
J.W.A. van (gastel
Postrekening 24 05 922 en
Bankrekening 52 50 45 244 ten name van:
Penningmeester Geschiedkundige
Kring van Stad en Land van Bergen
op Zoom
Zuidzijde Zoom 38
4611 DB Bergen op Zoom
Tel. 01640-41481
LEDEN:
drs. G.W.M. van Aubel
C.A. van Bekkum
H.J.J. Mulders
Mevr. P.C.M. Schenkenberg-Paulus
STUDIES UIT BERGEN OP
ZOOM
- Redactie-secretaris:
W.A. van Ham
DE WATERSCHANS
Redactie:
- drs. G. van Aubel
- drs. B. Daeter (Hoofdredacteur)
- drs. N. Grosfeld
- drs. J. Zwagemakers
Redactie-secretariaat:
- drs. B. Daeter
Faurestraat 60
461 1 DJ Bergen op Zoom
Tel. 01640-57339
Drukkerij Vis Offset
Alphen aan den Rijn
De Waterschans nr. 4 1991
Afb. 1. Kermis. Foto: Gemeente-archief Bergen op Zoom
