58
59
Het laten maken van portret
foto's bij een plaatselijke foto
graaf was rond de eeuwwisseling
nog een tamelijk kostbare aan
gelegenheid. Velen maakten dan
ook dankbaar gebruik van de
mogelijkheid om zich op de ker
mis te laten fotograferen. Het
door de kermisfotografen toege
paste procédé van de ferrotypie
was namelijk eenvoudig en
goedkoop. Kwaliteit en afwerking
van deze foto's op blik konden
overigens niet tippen aan die van
de door de vakfotografen ge
maakte portretten.
De Waterschans nr. 4 1991
sche pachtsommen voort. Een ton
voor een bingotent op de Heuvel
in Tilburg, dat is belachelijk. Dat is
echt belachelijk en dat staat in geen
verhouding tot het systeem dat in
Duitsland en in België geldt. Daar
wordt een redelijke pacht ge
vraagd. Er kunnen heel veel attrac
ties staan en toch kan ieder er zijn
brood verdienen. De terreinen la
ten ze onbebouwd. Bij ons laten ze
het zijn gang gaan. De mensen
overbieden elkaar, totdat er
tenslotte een ton voor een plaats
gegeven wordt. Dat moet terugver
diend worden en dan moeten de
prijsjes minder, de entrees moeten
hoger. Het wordt meteen die har
de kermis, waar je de mensen als
het ware in moeten rammen om
toch nog je geld binnen te krijgen.
De exploitanten moeten niet alleen
de pacht betalen, ze moeten ook
de rente van de attractie, de af
schrijving en de arbeidskosten be
talen en dan moeten ze tenslotte
ook nog eens hun 'living' er aan
verdienen. Het wordt absoluut tijd
dat op nationaal niveau het hele
systeem van pachtberekening op
nieuw wordt bekeken, want het
wordt te gek. Daardoor is een hele
boel vermaak, dat niet al te kapi
taalkrachtig is, er gewoon uitge
duwd. Die mensen zijn niet meer in
staat om zoveel geld te betalen, die
kunnen dat meer financieren. Die
ton in Tilburg is natuurlijk een uit
schieter naar boven, maar velen
komen voor grote vooruitbetalin
gen te staan, waar ze vaak niet toe
in staat zijn en dan zeggen ze gauw
'Ik heb het wel gezien, ik doe het
niet meer.'
Toch is Nederland een goed ker-
misland, het potentieel is er echt
enorm, zeker niet minder dan in
Duitsland. Als je hier een systeem
kunt laten gelden waarbij de ex
ploitanten de kosten van de orga
nisatie opbrengen en daar kun je
royaal in rekenen, dan krijg je fan
tastische kermissen die niet te duur
en zeer gevarieerd zijn. Nu zie je nu
dat de kermissen eigenlijk zichzelf
de markt uitprijzen.
Katalysator
Toen ik aan het boek 'Een roes van
vrijheid' werkte, wist ik helemaal
niet waar het toe zou leiden, ik wist
ook überhaupt niet hoe kermis in
elkaar zat. Maar vanaf het moment
dat het boek klaar was, heeft het
een ongezien effect gehad. Het
eerste exemplaar is trouwens aan
geboden aan de toenmalige minis
ter Nijpels, een Bergenaar trou
wens. Het boek is blijkbaar toch op
een moment gekomen waarbij het
als een katalysator kon werken
voor de belangstelling voor kermis
en ook voor de bezorgdheid om
kermis. De kermis was naar mijn
gevoel eigenlijk een soort ver
weesd, achtergebleven, onderge
schoven kind geworden, waar nie
mand voor opkwam. De kermisex
ploitanten die kwamen gewoon elk
jaar terug en die beschouwen dat
en beschouwden dat als een soort
historisch recht. Maar wanneer er
van de kant van de burgerij en van
de organiserende instanties geen
respons is, geen liefde voor kermis,
wanneer dat voor hen een
volstrekt onverschillige zaak is, dan
krijg je zulke misstanden. Het de
biet voor kermis is trouwens goed,
het kan een verschrikkelijk mooi
feest zijn. Dat boek van mij, dat
wist ik niet vantevoren, natuurlijk
niet, dat heeft een enorme echo
gehad die nog steeds rolt en daar
Afb. 2. De kermisfotograaf (1929)
Foto: Gemeentearchief Bergen op
Zoom
ben ik verschrikkelijk dankbaar
voor. De tijd was er blijkbaar rijp
voor.
Verwaarloosd onderwerp
Kermis was lange tijd een totaal
verwaarloosd onderwerp. Het was
een verweesde institutie en de eni
gen die ervoor opkwamen waren
de kermisexploitanten die daar
hun brood verdienden. Voor de
rest was het allemaal onverschillig
heid alom, behalve dan in ge
meenten waar ze goed aan de ker
mis konden verdienen, maar een
echt feest in stad, dorp of parochie
was het niet meer. Je kunt nu spre
ken van een soort inhaalbehoefte,
een reis om meer waardering voor
iets wat eigenlijk vrijwel uit de aan
dacht en de herinnering was ver
dwenen. Wel leefden er nog wat
nostalgische elementen: de herin
nering aan de tijd dat je zelf als kind
daar liep, maar over het algemeen
was kermis een vrij verwaarloosd
en door niemand opgeëist en door
niemand verdedigd feest. Het feit
dat je bijvoorbeeld steeds vaker
kermismensen op de televisiemen
sen ziet. Ze hebben ook door dit
boek en door het optreden op de
televisie het gevoel gekregen dat zij
wat te brengen hebben. Daarom
heb ik ook met opzet het tweede
deel van mijn boek genoemd:
'Maar wie zijn wij?' Dat was een
standaardreactie als ik met ker
mismensen sprak. Als ze ergens
kritiek op hadden en ze zeiden dat
tegen mij, dan zeiden ze er onmid
dellijk achterop: 'Maar ja, maar wie
zijn wij?' Dit 'optillen', dit ook eens
een keertje in de waardering ko
men als mensen die hard werken
en die een heel nuttige en plezieri
ge functie hebben, werd hoog tijd.
Dat kermis door mijn boek zelf ge
schiedenis wordt of in een museum
wordt bijgezet, dat geloof ik niet.
Groot potentieel
Kermis is in feite een feest voor alle
leeftijden. Als je een goeie kermis
hebt, zoals in Deventer, in Tilburg
en Laren, ze komen niet alleen
maar onder de grote rivieren voor,
dan zie je daar ook iedereen lopen.
Van stokoud tot piepjong. Het viel
mij zo op dat er daar veel mensen
met invalidenwagentjes komen en
dat ben ik gaan zien als een teken
van een heel goede kermis. Die
mensen komen daar blijkbaar
De Waterschans nr. 4 1991
boek over kermis ben gaan schrij
ven? Ik heb meer boeken geschre
ven en ik heb altijd belangstelling
gehad voor onderwerpen die
eigenlijk om de hoek van de straat
liggen.
Mijn dissertatie ging over de kroe
gen in Nederland. Dat is zo'n plek,
zó gewoon, dan ga ik juist laten
zien hoe bijzonder dat gewone is.
Ik heb belangstelling voor dat soort
Afb. 3. Gebroeders Van Tilborg (Dubbelstraat) op de kermis te Bergen op Zoom
(omstreeks 1890) collectie Ch. de Mooij
graag. Maar kom je op een kermis
in buitenwijken van steden met
veel jong publiek dat alleen maar
met elkaar wat uitstaande heeft,
waar oudere mensen niet durven
te komen, omdat ze zich daar niet
op hun gemak voelen, dan is dat
voor mij een verwording van ker
mis. De leuke, aantrekkelijke ker
mis, zoals die er zeker in een aantal
plaatsen nog is, is werkelijk voor
iedereen. Op een aantal andere
plaatsen is kermis verworden tot
het neerkwakken van een aantal
attracties. Kermis is toe aan een
opwaardering en dat zien we nu
gebeuren. We moeten eens goed
nadenken, of we in het systeem
van het berekenen van de pachten
niet iets moeten veranderen. We
moeten kijken hoe het in België en
in Duitsland in elkaar zit. Daar
wordt een vierkante meter-geld be
paald en daar kunnen de kosten
ruim van betaald worden, daar
kunnen de exploitanten hun brood
verdienen en daar kun je een ge
weldige kermis neerzetten. Kermis
heeft dus een groot potentieel en ik
ben blij dat ik ongeweten en ook
ongewild, onbewust daarvan, aan
die gedachtengang heb kunnen en
mogen meewerken.
Kermisprofessor van Neder
land
Hoe is het gekomen dat ik een
Afb. 4. Gebroeders Van Tilborg (Dubbelstraat) en vrienden op de kermis te Bergen
op Zoom omstreeks 1890 collectie Ch. de Mooij
