64
65
Éfv^P|09Bapty 0
De Waterschans nr. 4 1991
Ik denk dat dat er toch altijd wel
een klein beetje inzit. Wat sterker
of wat minder sterk en zeker als je
politiek rumoerige tijden hebt, dan
kan zo'n feest worden opgevat als
een begin van een poging om het
allemaal eens anders te organise
ren. Zo'n feest kan toch altijd on
taarden, zodat je het niet meer
kunt beteugelen. Verder is er na
tuurlijk de ingebakken tegenstelling
van het herdenken van het lijden
aan de ene kant en aan de andere
kant de vreugde om de vrije dag.
Kermis heeft vooral in de negen
tiende eeuw, maar ook op andere
tijdstippen in de geschiedenis, altijd
de volle laag daarvan gehad. Ik
heb het in mijn boek tamelijk uitge
breid behandeld. Het verzet tegen
de kermis en de poging om die te
onderdrukken en het verzet van
het volk daartegen en vooral ook
de reacties van allerlei autoriteiten
op die kermis komen daarin aan de
orde. Op een tentoonstelling over
kermis in Nijmegen, het was geloof
ik over 700 jaar kermis, lag een
rapport over de kermis in 1913 in
Nijmegen. Dat rapport was ge
schreven door mensen die er fel te
gen waren en dat rapport werd
toen aan Troelstra, Savornin Loh-
mann, de bisschop van Den Bosch
en nog een aantal van die mensen
gegeven met het verzoek om com
mentaar. Je ziet dan dat Troelstra
zegt, dat kermis een soort opge
kropte feestelijkheid is van een
paar dagen, dat het beter is dat die
feestelijkheid wat meer gespreid
wordt. De strijd van arbeiders voor
verbetering van hun levensvoor
waarden die roept zelf ook de mo
menten op van feestelijkheid en
eigenlijk is kermis in die tijd die sa
mengebalde, hele intense feest
vreugde die geen remmen lijkt te
kennen en die in een paar dagen
gepropt is. Dat roept dan aan alle
kanten, zeker in Amsterdam, pro
testen op. Mensen willen dat on
derdrukken. Ook tijdens de Ver
lichting in de achttiende was er ver
zet tegen kermis. In die periode
werd vooral de redelijkheid van de
mensen benadrukt, lag de nadruk
op beschaafd gedrag. De negen
tiende eeuw die grote veranderin
gen laat zien, o.a. op technisch en
economisch gebied, kan eigenlijk
niks met mensen die dronken over
de straat zwieren en van de ene
kermis naar de andere rollen. Dan
zie je dat ze bezig zijn om de sober
heid, de verantwoordelijkheid, de
voorspelbaarheid en het gediscipli
neerde gedrag aan te wakkeren en
Afb. 9. Kermis in Bergen op Zoom.
dat zit ook achter de pogingen om
de kermis te verbieden. Van verzet
tegen kermis in Bergen op Zoom is
mij niets bekend. Er is wel in Gro
ningen in de gemeenteraad een
commissie benoemd om na te
gaan of de kermis aan vervanging
toe was en wat daarvoor in de
plaats moest komen. Langzamer
hand werd de vraag of die aan ver
vanging toe was al niet meer
gesteld, alleen wat er voor de ker
mis in de plaats moest komen.
Toen is er een enquête gehouden
onder heel veel gemeenten en die
werden toen gevraagd of de kermis
wel eens was afgeschaft en wat er
voor in de plaats was gekomen. Ik
weet ook nog hoe de mensen
daarop gereageerd hebben. Die
enquête is ongetwijfeld ook in Ber
gen op Zoom aangekomen. Heel
veel gemeenten vulden de enquête
in, dat is natuurlijk heel erg leuk.
108 van de 212 gemeenten die de
vragenlijst ontvingen, deelden mee
dat ze geen kermis hadden. Maar
ook het andere kamp stuurt de vra
genlijsten terug en de conclusie uit
die antwoorden is dat daar de ker
missen bloeien. Ook in Bergen op
Zoom. Er is dus ook verzet tegen
dat gezeur. Niet overal is dat zo in
het Zuiden. Daar worden ook drif
tig kermissen afgeschaft, maar er is
een aantal gemeenten die denken,
waar bemoeien jullie je eigenlijk
mee en dan krijg je antwoorden
dat de kermissen allemaal bloeien.
Bergen op Zoom kermisstad?
Ik denk dat het toch vooral zo is dat
Bergen een overwinteringsplaats
is. Bergen op Zoom is toch ook de
plaats geweest van waaruit vroeger
de Zeeuwse eilanden werden be
werkt door kooplui. Ik heb daar in
een van de boeken van Slootmans
iets over gelezen. Er is overigens
een promovendus bij mij die bin-
De Waterschans nr. 4 1991
nenkort op een interessant onder
werp promoveert, nl. carnaval in
Bergen op Zoom en die heeft een
stuk over de geschiedenis van Ber
gen opgeduikeld, ook in dit ver
band en ook over de positie van
Bergen in het Markiezaat. Dat is
Rien Verpaalen. Hij zal het vooral
ook hebben over de feestarchitec-
tuur, de bouw van de wagens dus.
Ik denk dus dat Bergen een over
winteringsplaats is geworden, om
dat je vandaaruit zo goed de
Zeeuwse eilanden kon bedienen.
Ik weet eigenlijk niet of Bergen als
kermisstad zo fantastisch is. Daar
moet ik het antwoord schuldig op
blijven. Er zijn natuurlijk hele grote
kermisfamilies uit Bergen op
Zoom, maar dat dan van de kant
van de exploitanten. Maar hoe het
met de burgerij gesteld is? Als je
echter Tilburg zegt, dan weet je dat
Tilburg een echte kermisstad is.
Ook Den Bosch heeft een goede
kermis èn een echte carnaval.
Markiezenhof als kermismu-
seum
Het Markiezenhof is natuurlijk niet
het enige in Nederland, maar het
heeft wel de beste middelen en uit
rusting. En natuurlijk het meest im
ponerende gebouw. De wil om er
iets van te maken die is er in Ber
gen plus de financiële middelen die
ervoor nodig zijn. Dat geeft Bergen
op Zoom een grote voorsprong.
Andere kermismusea kunnen niet
halen wat Bergen van plan is. Ik
heb het rapport van de directeur,
René Bastiaanse, over zijn plannen
met het museum gelezen en dat
vonk ik indrukwekkend. Dat is
goed. Ik denk ook dat ze de know
how hebben en het talent om van
dat kermismuseum, zo in de sfeer
van de verbeelding, iets goeds te
maken. Ze hebben een schitterend
gebouw daarvoor, ze hebben capa
bele mensen en ik denk dat ze een
goede formule hebben. Zo is het
aankopen van het schilderij van
Pyke Koch, kermis in Utrecht, een
goede zaak. Het viel nog mee wat
ze ervoor moesten betalen, maar
ze kunnen er wel zoveel duizend
gulden voor op tafel leggen. Bij die
andere musea is daar geen sprake
van. Ik denk dus dat je qua ge
bouw, qua opzet en intentie en
kwaliteit van de mensen die het
moeten doen, goed zit.
Miniaturen
In een kermismuseum moet je na
tuurlijk de audio-visuele media
heel goed gebruiken en je kunt in
de sfeer van publicaties ook veel
gebruiken, maar je kunt niet het
binnenterrein volzetten met een
cake-walk. Dat is zinloos. En mini
aturen, daar moet je heel beschei
den gebruik van maken. Maar niet
doorgaan, niet de hele boel vol
kwakken met miniaturen. Er is
overigens in Bergen ook een initia
tief van Rob van de Aarssen om
het terrein Kijk in de Pot te gebrui
ken voor een pretpark in de ker-
missfeer. Een soort kermis-
themapark. Ik zat daar een beetje
moeilijk mee. Ze hebben mij ooit
gevraagd om daar eens over mee
te denken en ben ook een keer bij
hen geweest. Ook de Thoolse ar
chitect Boelhouwers is daar bij be
trokken. Ik heb toen met die men
sen zitten praten, maar ik zit ook in
de begeleidingscommissie van de
kermiscollectie van het Markiezen
hof en toen heb ik gezegd: 'Ik ga
niet met twee petten opzitten'. Ik
voel me ongemakkelijk als ik bij de
een weet dat ik ook de ander in de
gaten moet houden. Ik ga niet in
deze fase over twee dingen naden
ken. René Bastiaanse heeft een
goede kijk op wat hij met de ker
miscollectie wil en hij is een mu
seumman. Hij heeft de expertise
en een goede kijk daarop. Ik ben
ervan overtuigd dat hij in staat is
om er iets moois en goeds van te
maken. Ook door de uitbreiding,
door de kermis in te zetten in het
gehele volksvermaak zie ik moge
lijkheden. Dan kun je steeds ande
re aspecten laten zien. Dan kun je
ook over de kroeg praten of carna
val. In Bergen leeft dat natuurlijk
ook bijzonder. De volksvermaken
dus als bredere encadrering van
kermis.
Toekomst
Zo'n gebouw als het Markiezenhof, dat
dwingt je wel om er iets goeds mee te
doen. Er is een goed begin gemaakt en
ik denk dat ze het verder ook wel goed
zullen doen.
Over de kermis in het algemeen, over
de toekomst daarvan ben ik niet pessi
mistisch. Maar er moet wel eens even
scherp nagedacht worden over de
kwestie of we nu niet bezig zijn om de
kermis het water in te duwen, finan
cieel gezien. Ik vind kermis een mooi
ding, ze is al heel oud en heeft zich al
leen maar kunnen handhaven door
zich iedere keer weer aan te passen en
kermisexploitanten zijn handig genoeg
om weer mogelijkheden te zien. Ker
mis zal zich blijven veranderen. Ze is
nooit geweest wat ze is. Kermis heeft
zich altijd veranderd. Kermis heeft een
geweldig potentieel. Dat vind ik heel
boeiend.
Afb. 10. Kermisminiaturen. Collectie
Gemeente-museum Markiezenhof.
