P.
Prise be Berg-op-Zoom 1
Miscellanea Archivistica I
4
5
Het bezoek van Johanna van Castilië aan Bergen op Zoom in 1496
De Waterschans nr. 1 1992
0 «-^TLanseujneur (c PKarejchaL
Cotntc JJc .J.mwnc(a/
0.. ~^f{.onjeujnL'ttr
Huirraqf 9ue, J "Y h/ionruur de 'l'aiur prr.rentirr Vouo doit
«Ai /hiurjajLCo. Xc Uainqucur de ijBerg-op -Zoom, a nionté, ma
Uyre.,Jes Jorujvrtu/wz. Jontpan/en/ar d'ahord'fuoqa'au Thronr.
Poot. eopa cr qv*f>ar tout Jtr Jeront entrndiui fnvorablement-
Ct pit man Ze/s Irouvera de l^jfndulgenet,ffiuqu'aupreLt de fobe.
Cf ran den r
JJc fit er aver lej)kur profond rcjpert
q TLtmtreiqneur
n/O
Voire Ires humble, et trej
Olrufjant Jainbrur
TDe ZBury.
Afb. 2. Cantate 'Prise de Berg-op-Zoom'; opdracht van Bernard de Bury
aan Löwenthal (Foto Serré).
Versailles geboren. Vermoedelijk
wegens de slechte gezond
heidstoestand van het borelingske
is hij in allerijl gedoopt, waarbij de
klokkenluider van de kerk als peter
fungeerde!
Als we Bernard's geslaagde muzi
kale carrière bekijken, zijn we al
snel geneigd te stellen dat hij al tij
dens zijn doop 'de klok heeft horen
luiden', want - mede dank zij Colin
de Blamont, aan wiens muzikale
zorg hij door zijn vader is toever
trouwd - zal hij later de hoogst mo
gelijke muzikale hoffunctie verwer
ven: surintendant de la musique de
la chambre du Roy. Eerst ziet men
hem in 1741 werkzaam als hofcla-
vecinist en drie jaar later in 1744
als maïtre de musique de la cham
bre. In de loop van datzelfde jaar
worden de banden met de familie
Colin de Blamont nog steviger
aangehaald door het huwelijk van
Bernard met de vier jaar oudere
Marie Frangoise Mouchot, een
nicht van de echtgenote van Fran-
gois Colin de Blamont. In 1751
volgt dan de benoeming tot surin
tendant.
Hoewel het op deze plaats geen zin
heeft alle composities van Bernard
de Bury te vermelden, is het wel
degelijk interessant om een kort
beeld te geven van enkele van zijn
activiteiten aan het Franse hof. Zo
heeft hij als Maïtre de musique de
leiding gehad van talloze uitvoerin
gen van opera's, baletten en canta
tes, niet alleen van hemzelf maar
ook van andere hofcomponisten.
Behalve in het voorbereiden en het
uitvoeren van concerten voor de
koning en voor de koningin heeft
Bernard de Bury eveneens een ac
tieve rol gespeeld in het Théatre
des Petits Cabinets van Mme de
Pompadour, dat van januari 1747
tot eind maart 1753 met vele to
neelstukken, opera's, balletten en
cantates in Versailles en ver daar
buiten grote bewondering heeft ge
oogst.
Dankzij de hertog van Luynes9
weten we dat op 14 januari 1750
in het theater van Mme de Pompa
dour de opera Titon et l'Aurore
van Bernard de Bury is uitgevoerd,
waarbij de rol van Aurore door
Mme de Pompadour zelf werd ge
zongen!
Daar Louis XV bij vrijwel iedere
uitvoering in dit theater aanwezig is
geweest, is het bepaald niet onmo
gelijk dat Bernard's cantate Prise
de Berg-op-Zoom hier zijn premiè
re heeft beleefd.10 Veelzeggend in
dit verband is vooral het feit dat de
samenstelling van het instrumen
taal ensemble, dat De Bury in deze
cantate gebruikt (Afb. 3), vrijwel
geheel overeenkomt met het kleine
orkest van het Théatre Pompa
dour. 11 Na deze hof première,
waarbij de hertog van Luynes he
laas niet aanwezig was,12, is de
cantate nog eenmaal in het open
baar uitgevoerd en wel op 8 de
cember 1747 in het beroemde
Concert Spirituel te Parijs.13
De cantate is geschreven voor
solo-sopraan (een veeleisende par
tij) en orkest, bestaande uit eerste
en tweede violen, solotrompet,
pauken, twee hobo's, twee fagot
ten en een ondersteunende
baspartij (de zogeheten basse con
tinue: cello en clavecimbel)terwijl
bovendien nog in het voorlaatste
gedeelte (een aria) twee dwarsflui
ten worden verlangd.
De opbouw van de cantate is als
volgt: na de ouverture (Afb. 3)
volgt een recitatief ('Quel bruit af-
freux dans les airs') dat zeer rea
listisch het strijdrumoer beschrijft
(men hoort zelfs een 'coup de ca
non'!!). De hierna komende aria
('Peuple chéri, braves guerriers') is
een opwekking ten strijde te trek
ken, maar dan - in het recitatief
'Mais quels coups redoublés, quel
horrible carnage' - slaat de fantasie
van de tekstdichter op hol en komt
Louis XV zélf op het strijdtoneel!
De twee aria's, waarmee de canta
te wordt besloten, vormen een
mooi onderling contrast. De eerste
aria ('Cédons, cédons, rendons les
armes au plus aimable des vain-
queurs') is in verband met de tekst
zeer gratieus qua melodie, terwijl
de instrumentale bezetting slechts
bestaat uit twee dwarsluiten die on
dersteund worden door een één
stemmige vioolpartij. De slotaria
daarentegen plaatst een vrijwel
compleet orkest (zonder dwarsflui
ten) tegenover de solosopraan,
hetgeen wederom alles te maken
heeft met de tekst (Que sur nous il
régne a jamais"), een lofzang op
Louis XV.
De gehele cantate bevat talloze
voorbeelden van de zorgvuldige en
fraaie orkestratie van Bernard de
Bury en tevens van zijn grote melo
dische kracht. Men kan Luynes's
typering van de muziek van De Bu
ry in het algemeen - 'sa musique
est charmante, c'est-a-dire agréa-
ble et savante' - zonder meer van
toepassing laten zijn op deze canta
te. Na in juni 1785 door Louis XVI
in de adelstand te zijn verheven,
'en considération de ses bons servi
ces', is Bernard de Bury op 19 no
vember van datzelfde jaar te Ver
sailles overleden.
Dat zijn composities vrijwel geheel
in de vergetelheid zijn geraakt is
voor een niet onbelangrijk deel het
gevolg van het feit dat hij een tijd
genoot was van niemand minder
dan Rameau. die met zijn muziek
ver boven al zijn Franse collegae
uitstak.
Noten
l Maurice, comte de Saxe (1696-
1750), dit Ie Maréchal de Saxe, was
een zoon van keurvorst August 11 van
Saksen. 2. Esprit Joseph Antoine Blan-
chard (1696-1770), maïtre de musique
de la Chapelle du Roi. 3. Vgl. 'Mémoi
res du Due de Luynes'. Parijs 1860, t.
VI, p. 449-457. 4 Mémoires.
1860, t. Vil p. 150. Luynes was goed
geïnformeerd in vrijwel alle belangrijke
gebeurtenissen aan het hof van Louis
XV. mede door het feit dat zijn vrouw
dame d'honneur was van de koningin.
5 In Frankrijk genoemd Ulric Frédéric
Waldemar, comte de Lowendal, maré
chal de France; geboren te Hamburg in
1700, overleden in 1755. 6 Mémoi
res. 1860, t. VIII p. 296. 7. Helaas
vermeldt Luynes niet de naam van de
componist van dit Te Deum. 8 Het be
treft hier Frangois Colin de Blamont
(1690-1760). die in het semester juli-
De Waterschans nr. 1 1992
december 1747 als zodanig in functie
was. 9. Mémoires. 1860, t. IX p.
187. 10. De aanduiding op de titelpagi
na van de cantate, 'chantée devant Ie
Roy' (vgl. Afb. 1), zou men met enig
recht aldus kunnen interpreteren. 11.
Vgl. Castil-Blaze, L'Academie Impéria
le de Musique. 1645-1855. t. 1, Parijs
1855. p. 181. - Castil-Blaze geeft op
deze plaats de volledige orkestbezetting
met de namen van de musici, die deels
uit hofkringen en deels uit de professio
nele hofmuziek afkomstig waren. 12.
Was dat wél het geval geweest, dan
had Lynes daar ongetwijfeld melding
van gemaakt in zijn mémoires. Het
theater van Mme de Pompadour be
schikte slechts over een veertiental zit
plaatsen en had daardoor een zeer in
tiem karakter, hetgeen bij Louis XV
zeer in de smaak viel. 13. Vgl.
Constant Pierre. Histoire du Concert
Spirituel. 1725-1790. Parijs 1975, p.
254.
Afb. 3. Eerste pagina van de
ouverture van De Bury's cantate
(Foto Serré).
(woerturo
fltlmi:
Gra&t*
door: ROCHUS J. VAN DEN BERGH
Sinds 1986 prijkt in een van de tui
nen van het Markiezenhof het
beeld van Johanna van Castilië,
ook wel genoemd Johanna de
Waanzinnige. Het fraaie beeld - ge
maakt door de beeldhouwster Ge-
rarda Rueter in opdracht van de
Stichting Vrienden van het Markie
zenhof - kreeg er een ereplaats ter
herinnering aan haar bezoek aan
Bergen op Zoom in 1496.1
Weinig informatie
In de Bergse archieven heeft het
bezoek van Johanna niet veel spo
ren achtergelaten. Oorzaak van de
schaarse berichtgeving is vermoe
delijk het ontbreken van de belang
rijkste informatiebron: de Stadsre
keningen van 1495/1496 en
1496/1497.
Oud-archivaris Cornelis Slootmans
refereert aan haar bezoek in zijn
boek 'Jan metten lippen'. Daarin
maakt hij niet alleen melding van
Johanna's verblijf in Bergen op
Zoom. Hij wijst tevens op haar op
treden als meter bij een pasgebo
ren dochter van de Vrouwe van
Bergen, Adriana van Brimeu.2
Als bewijs voor het verblijf van Jo
hanna dient een aantekening in de
Domeinrekeningen. Het is een ver
rekening van de gemaakte kosten
om Johanna en haar gevolg in
Bergen op Zoom te ontvangen:
'Als vrou Janne mijn genadige
Vrouwe ierst uut Spaengyen en-
de uut Zeelant quam tot Bergen
ende reysde voort na Andtwer-
pen etc. voer de logijzen voor hu-
er ende hueren volck 21 pond 2
scell. 7 V2 den. Brab., waer af de
stadt van Bergen betaelt heeft
deen helft, compt ergo hier ten
bevele mijns Heeren vryenden
betaelt dander helft, videlicet 10
pond 11 scell. 3 den. 18 mit.
Brab.'3
Voor Johanna's fungeren als meter
verwijst Slootmans naar versche
nen publicaties van resp. G. Juten
en L.M.J. Kooperberg.4
Nieuwe gegevens
Het bezoek van Johanna van
Castilië aan Bergen op Zoom vond
plaats tijdens haar reis vanuit
Spanje naar het Brabantse Lier,
waar zij haar bruidegom Filips de
Schone zou ontmoeten. Een reis
