14
15
De Waterschans nr. 1 1 992
door P. van Dongen geplaatst. Het
aanbrengen van een nieuwe toe
gang met trap in 1935 is reeds ge
meld.15 Na het herstel van oor
logsschade bleek een verdergaan
de restauratie van de buitenzijde
van het gebouw nodig. Dit is in
1953 - 1954 gerestaureerd. Het
eerst genoemde beeld is toen ver
plaatst naar de voorzijde; een Ma-
ria-beeld door A. Termote prijkt
sinds 1954 aan de stadskant.16 De
museumbestemming liep ten einde
de verzamelingen werden over
gebracht naar de toren van de Sint-
Gertrudiskerk. Sindsdien was in
het gebouw de jeugdafdeling van
de openbare bibliotheek onderge
bracht; thans heeft de Stichting in
den Scherminckel er werk- en ex
positieruimten.
Afb. 5. De geheel ingebouwde Lievevrouwepoort vanuit het westen op de
maquette, in 7 748-1 750 in opdracht van de Franse koning vervaardigd.
volgend jaar bouwde Willem
Franssen Walraven het huis 'de
Bruyt op de Trapp'. Dit nam de ge
hele ruimte tussen de zuidelijke to
ren en de nieuwe waag in beslag
(afb. 3
In 1470 stond er een huisken van
de stad 'onder de voorbaelge' dus
binnen de voorpoort.1' Dat was
één van de huisjes weerszijden de
doorgang aldaar. Tegenover dit
huisje stond er een, dat eigendom
van de markies was. In 1517 vond
reparatie aan het stadshuisje
plaats; het werd in deze periode
bewoond door één van de stadsbo
den.18 Het stadsbestuur en de
markies verkochten hun huisjes in
1755-1756.19 Sindsdien was het
vroegere bodehuis een hoveniers
woning, in 1930 bezit van de erven
Franken (eertijds Rijkebuurtstraat
2- 4) (afb. 4).
De kuiper Reijnier Pieterssen kreeg
in 1597 van de magistraat verlof
om tussen zijn huis 'De Twee Toe-
lasten' (voorheen Rijkebuurtstraat
3) en de Gevangenpoort een huis
te bouwen. Dit huis stond ten
noordwesten van de poort, tegen-
In- en aanbouwen
Reeds in 1431 bestaat er een aan
bouw aan de zuidoostkant van de
poort, tussen dit gebouw en de
Lievevrouwekapel. Dit bedehuis
lag ter plaats van het pand Lieve
vrouwestraat 47 (voormalig ge
bouw van de dienst Sociale Za
ken). De genoemde aanbouw was
het huis 'De Watermolen', dat zo
heette, omdat er de exploitant van
die molen in woonde. Dit huis was
ca. 1629 vervallen, evenals de ka
pel. Op de plaats van de kapel ver
rees in 1629 een korenwaag; het
Afb. 6. De Lievevrouwepoort vanuit het westen. Links de hoge gevel van
'De Grote Groene Mouwe' (in 1904 drastisch verlaagd), 'De Kleine Groe
ne Mouwe', 'De Sterre van Maastricht' (toen vestiging van een fotograaf)
en de hovenierswoning. Daar tegenover (rechts) een deel van het huis 'De
Blekerije', dat in 1908 is gesloopt. Foto ca. 1900. Gemeentelijke Archief
dienst, Bergen op Zoom.
De Waterschans nr. 1 1992
de woning als monument te be
houden. Voor de dringende her
stellingswerkzaamheden trok de
gemeenteraad in 1930 f 1.100,--
uit. Men talmde echter bij het uit
voeren van het plan; ondertussen
verviel het huisje steeds meer en
viel enige jaren nadien grotendeels
in. In 1937 stortten de restanten
volledig ineen. De gemeenteraad
besloot op 25 juni 1937 om de
bouwval geheel te laten amoveren
en een afsluitingsmuur te laten
plaatsen. Zo ontstond een tuintje,
waarin door de museumdirectie
bouwfragmenten werden ge
plaatst.21.
In het kader van de aanleg van de
Westersingel in de jaren 1970 -
1972 zijn onder meer de huizen De
Sterre van Maastricht, de Kleine
Groene Mouwe en de Twee Toe-
lasten afgebroken. Een winst bij al
le verliezen vormden de bodem
vondsten, waaronder een groot
deel van de brug van de voor
poort. dat zich slordig bewaard on
der het wegdek bleek te bevinden
(afb. 8).
AI was de poort al eerder vrijge-
legd. thans stond zij omdat ook
de panden aan de Gevangen
poortstraat en het patronaatsge
bouw waren afgebroken, helemaal
op een open vlakte (afb.9). In de
daarop volgende jaren vond langs
de Gevangenpoortstraat nieuw
bouw plaats in een stijl, die even
eens teruggrijpt op het verleden
door een 'nostalgische' combinatie
van hout en steen.
De Verloren Costpoort
De poort werd in 1412/1413 voor
het eerst genoemd en lag op een
De 'ontmanteling'
In 1907 kocht het gemeente
bestuur achtereenvolgens: op een
veiling van de erven van Arnoldus
Asselbergs het huis de 'Blekerije'
en van C.B. Meissen het huis 'De
Bruyt op de Trapp'. Deze panden
zijn in 1908 afgebroken, zodat een
straat langs de zuidkant van de
Afb. 8. De bij de aanleg van de Westersingel in 1970 opgegraven boog
brug. Gemeentemuseum, Bergen op Zoom.
Afb. 7. Het patronaatsgebouw 'Sint-Aloysius', gebouwd in 1909, vanuit
het noorden gezien. Foto Gemeentelijke Archiefdienst, Bergen op Zoom.
over de bodehuisjes. In 1729 was
het pand gesplitst in twee wonin
gen. Ten behoeve van de voorge
vel mocht Reijnier Pieterssen ste
nen van de borstwering en de ban
ken van de brug gebruiken. Omdat
het terrein ten zuiden ervan ge
bruikt werd om wasgoed te bleken,
heette het pand nadien 'De Bleke
rije' (afb. 5).
Lambrecht van Overbunde was de
overbuurman van Reijnier Pieters
sen en eigenaar van het pand de
Kleine Groene Mouwe (voorheen
Rijkebuurtstraat 8 - 10). Hij kreeg
in 1597/1598 vergunning van het
stadsbestuur, om de vroegere
stadsgracht ten noordwesten van
de poort te overkluizen en aanslui
tend op de brug aldaar het terrein
geschikt te maken voor de bouw
van een huis (voorheen Rijke
buurtstraat 6). Het heette reeds in
1600 'De Sterre van Maastricht'.
Voor dit gebouw en een later aan
gebrachte zijkamer is in de acht
tiende eeuw een nieuwe, bredere
voorgevel gezet. Resten van het
voorwerk van de Gevangenpoort
werden daarin opgenomen (afb.
6).
poort kon worden aangelegd. Op
een deel van het vrijgekomen ter
rein stichtte de Sint-Aloysiusver-
eniging een patronaatsgebouw, dat
bakstenen gevels had met aan de
bovenzijde een kantelenrij. Het ge
heel vormde een niet erg geslaag
de poging om zich in bouwstijl bij
de poort aan te passen (afb. 7).
De gemeenteraad besloot op 28
augustus 1925 tot aankoop van de
hovenierswoning, zowel uit ver-
keersoogpunt als met het oog op
het behoud van de Gevangen
poort.20 Nadat het gemeente
bestuur de woning opnieuw had
aangekocht, wenste de rijkscom
missie voor de monumentenzorg
