Twee beelden aan de
Lievevrou wepoort
32
De Waterschans nr. 2 1992
plan zou zijn de meerkosten te ver
goeden en zelf hadden ze geen
geld, voegden ze er maar weer aan
toe.34
In een andere brief kondigde Duval
de komst van nieuwe troepen aan.
De wethouders besloten daarop
eens met Laurent en Vetten te
gaan praten. Ze wilden inkwartie
ring bij de burgers zoveel mogelijk
beperken.35
En tenslotte: ook nog schurft
Dan een schrijven van de landdrost
over soldaten met schurft, een veel
voorkomend verschijnsel in die ja
ren. Hij vroeg voor hen een apart
hospitaal vanwege het besmet
tingsgevaar. Het hoefde niet zo
goed te zijn. Deze patiënten moes
ten maar genoegen nemen met
strozakken en dekens en de stad
hoefde niet te zorgen voor le
vensmiddelen en medicamen
ten.36
De administrateurs konden ook
aan de slag, want de burgemees
ters kregen opdracht een gespecifi
ceerde lijst op te stellen van alle ge
dane betalingen aan de werkers in
de magazijnen. Dit gold natuurlijk
voor die gemeenten waar een ma
gazijn gevestigd was, namelijk Den
Bosch, Breda, Bergen op Zoom,
Grave en Veghel. Officieel zouden
er zesduizend Franse militairen
naar de geannexeerde gebieden
trekken, waarvan de helft naar
Bergen op Zoom. In werkelijkheid
moeten het er veel meer zijn ge
weest, want de andere vestingste
den in Brabant gingen evenzeer
gebukt onder het juk van de rekwi
sities en inkwartiering.
Bergen op Zoom declareerde voor
magazijnkosten een bedrag van
2.600,met dringend verzoek
zo spoedig mogelijk te betalen ten
einde in staat te zijn zulke uitgaven
voort te zetten.37 Uit een andere
brief van die dag, gericht aan de
minister van oorlog, blijkt dat de
beloofde tienduizend gulden niet
binnen waren.
Op zondag 1 april eindelijk een wat
meer ontspannen vergadering van
de wethouders. Er staat slechts één
punt op de agenda: het huwelijk
van keizer Napoleon met prinses
Marie Louise van Habsburg uit
Oostenrijk. Vergroesen, Huart en
Mirou - Berbiers was verhinderd -
besloten, de klokken te laten lui
den en de ingezetenen uit te nodi
gen 'heden avond, zoo veel moge
lijk te verligten'. Een zeer sober
feest dus.38
6. Bergen op Zoom officieel
een Franse stad
De Bergenaar wordt een
'citoyen'
Juist op die eerste april van het jaar
1810 verloor koning Lodewijk niet
zijn bril Brielle)nog niet zou je
kunnen zeggen, maar wel onder
meer zijn Bergen op Zoom. Uit
niets blijkt evenwel dat er iemand
in de stad weet van had dat hij of
zij van nationaliteit veranderde. Er
had zich inmiddels in Frankrijk het
een en ander voltrokken. Napole
on had zijn broer steeds meer on
der druk gezet en Lodewijk wilde
onderhand terug naar zijn konink
rijk.
Napoleon eiste van zijn broer on
der meer, dat Holland de kosten
zou dragen van de officieel zesdui
zend man bezettingstroepen in
Brabant. Lodewijk spartelde tegen,
want de staatskas was even leeg als
de Bergse schatkist. De keizer ant
woordde met een ultimatum: Vóór
5 maart instemmen of heel Hol
land verliezen. Daarop bezweek
Lodewijk en op 16 maart tekende
admiraal C.H. Ver Huell het trac-
taat. Roëll weigerde te tekenen.
Het verdrag bepaalde dat koning
Lodewijk afstand deed van Bra
bant, Zeeland en het Gelderse ge
bied links van de Waal, Nijmegen
incluis. De Hollandse regering nam
op zich, 6.000 Franse soldaten te
onderhouden, alle handel met En
geland te verbieden en toe te staan
dat een Frans-Hollands leger van
18.000 man, geassisteerd door de
Franse douane de naleving van het
continentale stelsel controleerde.
Holland zegde verder toe zijn oor
logsvloot te versterken met 15 gro
te oorlogsschepen en 100 kanon
neerboten. De inlijving van de ge
noemde gebieden zou ingaan op 1
april 1810.39
Pas op vrijdag 13 april kwam te
Bergen op Zoom de grote vergade
ring van plaatsvervangend burge
meester, wethouders, vroedschap
pen en leden van de twee recht
banken bijeen om van goeverneur
Laurent te vernemen dat de rege
ring van Holland officieel bekend
had gemaakt, dat de bewoners van
de bij Frankrijk ingelijfde gebieden
van hun eed van trouw aan de ko
ning van Holland waren ontslagen.
Voorlopig diende iedere ambte
naar op zijn post te blijven, dit laat
ste wederom op bevel van de her
tog van Reggio. Zodoende merk
ten de inwoners voorlopig weinig
van het feit dat ze Fransen waren
geworden.40 Ze hadden het waar
schijnlijk ook veel te druk met de
zorgen voor het dagelijks levenson
derhoud.
Grenzen verlegd
Bergen op Zoom lag nu door het
opschuiven van de Franse grens
van Putte naar het Hollands Diep,
in het noorden van het Napoleonti
sche keizerrijk. Wat voor perspec
tieven bood dat voor een herstel
van de welvaart? Als afzetgebied
voor het Bergse aardewerk was
Frankrijk veel groter dan Neder
land, maar de klanten woonden
wel grotendeels benoorden de ri
vieren. Vier maanden later was de
situatie al weer gewijzigd want op 1
juli deed Lodewijk afstand van zijn
troon en palmde Napoleon heel
het koninkrijk Holland in. Bestuur
lijk kwam Bergen op Zoom in een
ander departement te liggen. Het
arrondissement Breda werd bij het
departement van de Twee Nethen
gevoegd, dat grotendeels in België
lag en waarvan Antwerpen de
hoofdstad was. Het stadsbestuur
kreeg nu meer te maken met de
sous-prefect van Breda, de Belg P.
Peppe, opvolger van de kwartier
drost F.X. Verheijen. De cor
respondentie moest in het Frans
geschieden, maar nergens blijkt dat
die verandering problemen ople
verde.
Zo werd Bergen op Zoom een
Franse stad en zou dat blijven tot 3
mei 1814. De lotgevallen van Ber
gen als Franse stad en hoe het
weer een Nederlandse stad werd
vormen een ander verhaal.
Noten
In hoofdzaak is geput uit het Stadsar
chief van Bergen op Zoom en met na
me nummer 164, waarin men de reso
luties van het stadsbestuur vindt, en
nummer 441 met ingekomen en (mi
nuten van) uitgegane stukken. Ook is
geraadpleegd map 1041 van het Alge
meen Rijksarchief te Den Bosch met
eveneens ingekomen en minuten van
uitgegane stukken. Voor achtergrond
informatie zij verwezen naar de vol
gende, wat meer recente boeken over
de Franse Tijd (1795-1814):
Gerlof D. Homan: Nederland in de
Napoleontische tijd 1795-1815, Haar
lem 1978
Deel 11 van de Algemene Geschiede
nis der Nederlanden. Weesp 1983
Beide boeken hebben een uitvoerige li
teratuurlijst.
Afkortingen:
ARN Algemeen Rijksarchief Noord-
Brabant te Den Bosch
GB Gemeentearchief Bergen op Zoom
1 ARN 1041, 4-2-1810. 2. GB 441,
22-1-1810 en 164 p. 30. 3. GB 164 p.
31 en 441, 18-1-1810. 4. idem p. 33
De Waterschans nr. 2 1992
en 441, 17-1-1810. 5. idem p. 30. 6.
idem 441, 22-1-1810. 7. ARN 1041,
27-1-1810 en GB 164 p. 39-43 en
441, 26-1-1810. 8. ARN 1041, 28-1-
1810. 9 GB 441, 26-1-1810 en kopie
in ARN 1041, 26-1-1810. 10. GB 441,
28-1-1810 en kopie in ARN 1041, 28-
1-1810. li. GB 164 p. 44-47. 12. GB
164 p. 47-62. 13. GB 441, 25-1-1810
en 164 p. 50-51. 14. GB 164 p. 54 en
441, 30-1-1810. 15. GB 164 p. 63-67
en ARN 1041. 1-2-1810. 16. GB 164
p. 60-62. 17. als 15. 18. als 15. 19.
ARN 1041, 2-2-18 1 0 20. ARN 1041,
3-2-1810. 21. GB 441, 31-1-1810. 22
GB 164 p60-62. 23. GB 164 p. 75-77.
24. GB 164 p. 77. 25. GB 164 84-87.
26. ARN, 5-2-1810. 27. GB 164 p. 87-
91. 28 GB 164 p. 91-96 29. GB 164
p. 107-111. 30. GB 164 p. 111-118.
31. GB 164 p. 122-123. 32 GB 164 p.
138 33 GB 164 p. 141-144. 34 GB
164 p. 146-147 35. GB 164 p. 147.
36. GB 164 p. 150-151. 37. GB 164 p.
153-154. 38. GB 164 p. 157 39. Zie
o.a. Gerlof D. Homan a.w. p. 113-
114. 40 GB 164 p. 163-165.
door: WILLEM VAN HAM
In de geschiedschrijving bestaat
een aantal mogelijkheden om te
kiezen. Interessante details kunnen
buiten beschouwing worden gela
ten of, om wille van het tijdsbeeld
dat zij verschaffen, juist extra aan
dacht krijgen. Toen ik enige maan
den geleden in de reeks over de
Bergse stadspoorten de Lievevrou
wepoort behandelde stuitte ik op
zo'n samengaan van op het eerste
gezicht weinig schokkende zaken.1
Bij een schijnbaar nog minder be
langrijke detailkwestie bleken enige
gebeurtenissen in het nog niet zo
verre verleden een verrassend licht
te werpen op een snelle evolutie
van opvattingen. De twee beelden
aan de Lievevrouwepoort zijn
daarvan nog de stilzwijgende, on
bewuste getuigen. Daarom is dit
maal voor het schrijven van een ar
tikel over een 'kleine' geschiedenis
gekozen.
Een bijzondere studiebeurs.
Op 1 oktober 1930 richtte P.A.F.
Blom, burgemeester van Bergen
op Zoom zich tot een aantal wel
gestelde ingezetenen van zijn goe
de stad met een speciaal verzoek.2
Dit komt erop neer, dat hij een be
roep doet op de geadresseerden
om financiële hulp te geven aan de
Bergse kunstenaar P. van Dongen
'wiens buitengewone kunstenaars
zin tot uiting is gekomen door on
derscheidene beeldhouw-wer-
ken'.3 De beeldhouwer zou graag
een speciaal voor hem aan de Aca
demie van Beeldende kunsten (te
Antwerpen) ingerichte cursus gaan
volgen, welke een jaar gaat duren,
maar waarvoor hem het geld ont-
Afb. 1. De beeldhouwer Piet van
Dongen met het Mariabeeld, i 934.
Foto in bezit van de heer A. Gieles
te Bergen op Zoom
breekt.4 Kennelijk is er in deze pe
riode van economische crisis ook
in de gemeente-middelen geen
subsidie te vinden, want de burge
meester verzoekt de geadresseer
den 'deze Bergenaar, die den
naam van B.o.Zoom ongetwijfeld
groote eer zal brengen, te helpen'.
Op de achterkant van het briefont-
werp staan de 18 namen van dege
nen, die hierin bijdroegen.5 De be
dragen zijn achter de namen ge
schreven en lopen uiteen van f 5,--
tot f 25,--.
Klaarblijkelijk heeft het verzoek
schrift van de burgemeester succes
opgeleverd, want op 5 april 1934
kregen dezelfde personen een
nieuwe brief van Mr. Dr. Blom,
waarin hij mededeelt, dat Van
Dongen zijn studie als beeldhou
wer aan de Academie heeft vol
tooid. Als dankbetuiging heeft hij
een beeld vervaardigd voor één
van de openbare gebouwen van
Bergen op Zoom en biedt dit aan
het comité aan. Het zal te zien zijn
op zondag 8 april in de beneden
zaal van het stadhuis. De burge
meester stelt zich voor het beeld te
plaatsen in een nis aan de gevel
van de Lievevrouwepoort
Amper een dag later, op 9 april,
richtte de burgemeester zich schrif
telijk tot het college van burge
meester en wethouders. Hij om
schreef het beeld als 'een Lieve
Vrouwenfiguur, dragende een
kind'. De beeldhouwer had de be
doeling het te plaatsen in de nis
van de Lievevrouwepoort aan de
'binnenzyde'. Blom maakte zich tot
tolk van het gezelschap van de gul
le gevers en verzocht het beeld met
dat doel aan de gemeenteraad aan
te bieden. Hij besloot met de raad
selachtige zin 'Opgemerkt zy, dat in
verband met den toestand van den
nis een uitgesproken religieus ka
rakter aan de Lievevrouwenfiguur
voorshands niet moeten worden
toegekend'.
Op 27 april 1934 aanvaardde de
gemeenteraad zonder enige dis
cussie de schenking van het
beeld.6 Het dagblad 'De Zoom'
van vrijdag 20 juli bevatte een kort
berichtje, waarin werd gemeld, dat
'Het beeld voorstellende de vrucht
baarheid de dag ervoor 'in alle stil
te' in de nis van de Lievevrouwe
poort aan de zijde van de Lieve
