9
63
69
omgekeerd op de huid geplaatst.
Na afkoeling ontstond een bloed
baan Deze kon daarna worden
doorgeprikt om het bloed uit te la
ten stromen, hetgeen als verlich
tend en genezend werd be
schouwd. Het dateert uit dezelfde
periode als het pisglas.13
Gebrandschilderd glas
Naast het gebruiksgoed werden er
ook veel fragmenten van kleine
vensterruitjes gevonden. Een er
van droeg een gebrandschilderde
voorstelling van een lopend hert
(afb. 19.22).
Heel bijzonder echter is de vondst
van delen van een gebrandschil
derd ovalen ruitje (afb. 23). De
oorspronkelijke grootte was 18 bij
24,5 centimeter. Hoewel direct al
duidelijk was dat hier een of ander
familiewapen was afgebeeld, kon
aanvankelijk niet vastgesteld wor
den, welke precies. Pas nadat de
bewoningsgeschiedenis duidelijk
was bleek het te gaan om het wa
pen van de familie Van Ferneij. In
de genealogie van deze familie be
schrijft O.Schutte13 het wapen:
'het is gedeeld, rechts (gezien van
uit de persoon die achter het wa
pen staat!) van goud met een halve
adelaar van sabel (zwart), komend
uit de deellijn, links van lazuur
(blauw) met drie zespuntige sterren
van goud, paalsgewijs geplaatst,
over de deellijn een zwaard van zil
ver, de punt omhoog, met gouden
gevest, een naar rechts gewende
helm met wrong, dekkleden, het
helmteken is een zwaard.'
Aan de hand van deze beschrijving
kon de hier getoonde reconstructie
gemaakt worden. Het wapen werd
onder meer gevoerd door Nicolaas
van Ferneij, secretaris van de raad
en rekenkamer van de markiezen
van Bergen op Zoom, die ermee
zegelde in 1704 en 1706.15 Ook
komt het voor in een huis te Mid
delburg, waar zich in de 17de
eeuw een tak van de familie ge
vestigd had.
Op het ruitje van de Balanche is
onder het wapen een tekst weerge
geven, welke luidt: J'asper(...)
Dieu F. van (...)ij
Anno
Zoals we gezien hebben, woonde
sinds 1571 Geert Franssen van
Ferneij, pastijbakker en zoon van
Francois Geerbrandts van Ferneij,
tot zijn dood in 1599 in de Balan
che. Zijn weduwe bewoonde het
huis nog tot 1602.
Omdat na 1602 geen enkele Van
Ferneij meer in de Balanche heeft
gewoond, moet het ruitje dateren
uit de periode tussen 1571 en
1599. De onvolledige naam F. van
Ferneij is dan die van de in 1571
reeds overleden vader Frangois
Geerbrandts.
De regel daarboven is een zoge
naamde lijfspreuk, waarschijnlijk
aan te vullen als 'j'aspere en Dieu',
wat zo ongeveer betekent:
'ik vertrouw op God'. Het jaartal
ontbreekt helaas.
Het ruitje, dat centraal geplaatst
moet zijn geweest in een houten
raamtracering in een venster of bo
ven een deur van het pand, is
waarschijnlijk tijdens een verbou
wing verwijderd en bij het afval te
recht gekomen. Wanneer dit ge
beurde is niet meer te achterhalen.
De stoepsteen
In het gemeentemuseum Het Mar
kiezenhof werd op de kleine bin
nenplaats een gebeeldhouwde
steen 'herontdekt', die daar gere
gistreerd stond als een gevelsteen.
In werkelijkheid blijkt het te gaan
om een zogenaamde stoepsteen,
die ooit deel heeft uitgemaakt van
de Balanche!
Dit forse, uit Naamse steen gehak
te blok was jaren geleden in de
Fortuinstraat (waarschijnlijk tijdens
een verbouwing) gevonden en in
het museum terecht gekomen. De
afmetingen van de steen bedragen
60x28x11 centimeter (hoogte x
breedte x dikte).
De voorzijde is zeer sterk ver
weerd. Pas bij strijklicht en na veel
gepuzzel werd de afbeelding goed
duidelijk: onder een halfrond tem
pelfronton, tussen twee pilasters,
bevindt zich de voorstelling van
een wapen, gedeeld, met rechts
een halve adelaar en links drie ster
ren, gescheiden door een zwaard,
met daarboven helm en dekkleed.
Onder het wapen is een wolkje
weergegeven waaronder een hand
een balans vasthoudt (zie afbeel
ding op omslag).
Deze stoepsteen hoorde dus on
losmakelijk bij de Balanche en da
teert uit dezelfde tijd als het ruitje,
namelijk het laatste kwart van de
16de eeuw. Het weergegeven wa
pen is wederom dat van de familie
Van Ferneij. De steen stond waar
schijnlijk iets voor de gevel van het
huis opgesteld en was daarmee
verbonden door een laag muurtje.
Aan de achterzijde van de steen
zijn nog enkele dookgaten (bevesti
gingspunten voor verankering)
aanwezig.
In de 16de en 17de eeuw werden
veel huizen in ons land gesierd
door dergelijke stoepstenen, vaak
paarsgewijs opgesteld aan het uit
einde van muurtjes die de ingang
flankeerden. Stoeppalen, onder-
ling door stangen of kettingen ver
bonden, dienden om de stoep af te
bakenen. Deze 'territorium vor
ming' kwam naast een hang naar
sier ook voort uit de behoefte om
koetsen en karren niet te dicht
langs de gevel te laten rijden.
De meeste stoepstenen waren
rechthoekig. Stenen met een hal
fronde bovenzijde, zoals die van de
Balanche zijn wat zeldzamer.
Vergelijkbare stenen zijn bekend
uit Zutphen en Zaltbommel.
Overigens leidde het fenomeen
stoep in sommige plaatsen tot een
ware wildgroei van muurtjes, ket
tingen en afrasteringen, die te ver
gelijken is met de huidige over
vloed aan neonreklames en irritant
neergezette reklameborden. In te
genstelling tot heden ten dage
werd in voorgaande eeuwen ook
daadwerkelijk van hogerhand op
getreden tegen deze exuberantie,
door bijvoorbeeld de afmetingen
van stoepen aan strenge regels te
onderwerpen.16
Onze steen is evenwel een der
oudste en fraaiste figuraal bewerkte
stoepstenen die wij in Bergen op
Zoom nog rijk zijn. Cementresten
wijzen er op dat de steen in een la
ter stadium als secundair bouwma
teriaal is gebruikt.
Samenvatting
De vondsten tonen het beeld van
een vrij rijk milieu, met name sinds
het einde van de 16de eeuw. En
kele voorwerpen zoals het ovalen
ruitje, de met diamant bewerkte
roemer en het vele faiencegoed
onderstrepen de status van de be
woners. Toch lijkt er geen sprake
van een overdreven luxe. Sommi
ge als 'rijk' bestempelde produkten
zijn bijna niet gevonden, zoals Chi-
De Waterschans nr. 3 1992
Afb.20: Bodemvondsten uit de Balanche: metaal en pijpaarde.
Tekeningen: Marco Vermunt, Bastiaan Warmoeskerken
Afb. 2 7: Benen kam
t_
Pijpje, eerste kwart 18e eeuw.
De Waterschans nr. 3 1992
Afb. 23: Gebrandschilderd ruitje.
Foto: Gemeentelijke Archiefdienst Bergen op Zoom.
Afb. 22: Gebeeldhouwde kraag
steen.
Foto: Gemeentelijke Archiefdienst
Bergen op Zoom.
