De muurschilderingen in de Balanche
48
49
De Waterschans nr. 3. 1992
Ze trouwt in 1805 met Arnoldus
Huart en neemt de winkel samen
met haar man over.
Daarna maken laken en linnen
plaats voor de geur van tabak,
want in 1830 wordt de Balanche
bewoond door de tabaksfabrikant
en winkelier Joseph Moëne.
Joseph was een uit Orlienas in
Frankrijk afkomstige luitenant die
trouwde in 1798 met Clara
Gustenhoven om zich in 1822 defi
nitief in Bergen op Zoom te vesti
gen.-7
Na hen wordt de tabakshandel
voortgezet door achtereenvolgens
hun zoon Johannes Moëne met
Cornelia Peré, hun kleindochter
Clara Josephina Moëne met Fran-
ciscus Gussenhoven, afkomstig uit
een Rotterdamse familie van ta
bakshandelaren, en hun achter
kleinzoon Antonius Gussenhoven.
Twee van zijn zusters worden door
de oudere Bergenaren nog herin
nerd als de dames Gussenhoven
die tot 1929 de tabakswinkel in de
Fortuinstraat draaiende hielden.
Op de foto van rond de eeuwwis
seling (afbeelding 5) is deze winkel
goed te herkennen.
Van 1929 tot 1937 bevindt zich in
de Balanche een schoenwinkel van
P. J.Goossens. In die periode
wordt het pand flink verbouwd.
Als in 1937 veehandelaar
M. J.Matthijssen zijn slagerij 'de
vleeschcentrale' in het huis begint,
krijgt de pui de genadeklap door
de bouw van een moderne etala
ge.
Daarna herbergt de Balanche nog
een cafetaria en een dumphandel.
Toen die eenmaal vertrokken wa
ren kon met de grote restauratie
worden begonnen, welke nu vol
tooid is.
Na tabak, frites en oude legerjas-
sen doet de huidige verkoop van
tapijten (afbeelding 6) weer een
klein beetje denken aan de laken
handel van eeuwen geleden.
Noten
1 Oud Stadsarchief, Stadsrekening
130, 28 mei 1417. 2 SA 5039 f.244v.
3. SA 5139 f.73. 4 SA 5144 f.39. 5.
K.SIootmans, Paas- en Koudemarkten
te Bergen op Zoom 1365-1565 (3e
stuk), Tilburg 1985, p.1284. 6 SA
5152 f.56. 7 SA 5157 f.312. 8 SA
5047 f.174. 9. SA 5187 f.15. 10. SA
5051 f.29. tl SA 5051 f.108. 12.
Mr.O.Schutte, Van Fern(e)ij, De Ne-
derlandsche Leeuw 1965, p.274-296
en p.319-344; 1966. p.431-433. 13.
SA 5203 f.8v-9. 14 SA 5204 f.59. 15.
SA 5162 f.14,36,104. 16. SA 5162
f.81-82. 17 SA 5163 f.36. 18 SA
5165 f.71. 19. SA 5060 f. 191-192. 20
SA 5187 f.15. 21. SA 5062 f.2-3; No-
tAr.nr.38. 22 SA 5066 f.146 23 SA
5076 f.38v-40. 24. SA 5076 f.130. 25.
SA 5085 f.12. 26. NotAr.nr. 1036. 27.
Lijsten van vestiging te Bergen op
Zoom over de periode 1818-1850; Re
gister van volkstelling 1830.
SA= Stadsarchief
NotAr= Notarieel archief
Door
JOOST OP 'T HOOG
In 1990 werden tijdens restauratie
werkzaamheden aan het pand de
Balanche de restanten blootgelegd
van een muurschildering van een
formaat en kwaliteit die op deze
plaats niet onmiddellijk voor de
hand lagen. Helaas bleek het om
functionele en financiële redenen
niet mogelijk de zwaar beschadigde
schilderingen te handhaven en te
restaureren. In 1991 werden de
schilderingen, na bestudeerd en
gedocumenteerd te zijn door me
dewerkers van de Rijksdienst voor
de Monumentenzorg te Zeist, ver
nietigd.
De artistieke kwaliteit en de voor
Bergen op Zoom ongebruikelijke
grootte en zeldzame verschijnings
vorm rechtvaardigen een nadere
documentatie.
De schilderingen waren aange
bracht op west- en noordwand van
een 18de-eeuwse kamer op de be
gane grond achter de dwarsmuur
in het voorhuis. Het belangrijkste
gedeelte bevond zich op de west
muur en mat ongeveer 2.40 m.
(breedte) bij 3.00 m.(hoogte), (zie
afb. 10).
Alle schilderingen waren uitge
voerd in olieverf op stuc en
pleister.
De schilderingen waren zwaar be
schadigd door de gehakte gaten
voor een balklaag van een later
plafond dat op ca. 40 cm onder de
top van de schildering was aange
bracht. Verder was het hoofdge
deelte betimmerd met enkele hon
derden platkoppige spijkertjes;
hieraan zaten nog resten van de
betengeling en behang. Ook waren
er talloze putjes van uiteenlopend
formaat in ontstaan door latere
werkzaamheden
Op grond van het gebruikte mate
riaal (olieverf) moeten de schilde
ringen geplaatst worden in de
tweede helft van de 19de eeuw.
Olieverf wordt voor die tijd nauwe
lijks gebruikt voor wandschilderin
gen. De voorstelling zelf doet alles
behalve laat-19de-eeuws aan.
Op het grote gedeelte van de tus
senmuur bestond de symmetrisch
opgebouwde voorstelling uit een
aantal rondom een centraal gele
gen medaillon geplaatste rijk gede
tailleerde guirlandes (bloemenslin
gers). De voorstelling was uitge
voerd op een groenbeige onder
grond.
Op de voorstelling waren ook en
kele vogels te zien: twee zwaluwen
die schuin boven het centrale me
daillon geplaatst waren en een gro
tere vogel (duif?) die in zijn snavel
een guirlande draagt, onder het
medaillon.
In het centrum van de voorstelling
bevond zich een medaillon met
daarin een voorstelling die sterk
doet denken aan die van gelijk
soortige medaillons op Wedg
wood porselein (zie afb. 11). In
een landschap, dat door het ge
bruik van een gebroken zuil op een
voetstuk wat italianiserend aan
doet, zijn twee mannelijke figuur
tjes zichtbaar: de één zittend op
een rotsblok, de ander staand afge
beeld. De staande figuur heeft een
soort knapzak op zijn rug. De fi
guurtjes zijn centraal in het medail
lon geplaatst. Ze bevinden zich in
een landschapje waarin op de
voorgrond de gebroken zuil en een
naar het centrum van het medail
lon overhellende boom met zowel
De Waterschans nr. 3 1992
dorre als bloeiende takken afge
beeld zijn. Rechts van de manne
tjes bevinden zich enkele afgebro
ken boomstammen. Op de achter
grond van het medaillon bevindt
zich een in lichtere tinten geschil
derd bos. Ook in dit medaillon be
vonden zich spijkertjes en putjes.
Rechts van deze hoofdvoorstelling
Afb. 10: Overzicht van de wandschildering tegen de muur tussen voor- en achterhuis.
Foto: Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist.
