Bergen op Zoom tijdens de
Engelse invasie van 1809. I.
88
In 1809 was Engeland op een kor
te onderbreking na van 1802 tot
1803 reeds zestien jaar in oorlog
met Frankrijk. Engeland was op
permachtig op zee en Frankrijk op
het Europese continent. Keizer Na
poleon I raakte in 1809 weer eens
in oorlog met Oostenrijk en trok
met zijn legers naar Wenen. De
Britse regering achtte dat een gun
stige tijd om Frankrijk een slag toe
te brengen. De hertog van Port
land, destijds eerste minister van
Groot-Brittannië, overwoog een
aanval op Antwerpen via Zeeuws-
Vlaanderen of de Zeeuwse wate
ren. De kans leek schoon. De
Franse keizer vocht met zijn hoofd
macht langs de Donau, terwijl een
ander deel van zijn leger in Spanje
streed. Ook in het koninkrijk Hol
land waar Lodewijk Napoleon re
geerde, waren niet veel soldaten
thuis om het vaderland te verdedi
gen. Holland had een leger van
25.000 man, maar 10.000 solda
ten hadden zich op bevel van Na
poleon naar de Duitse landen
moeten begeven en verder voch
ten er 3.000 onder generaal Chas-
sé in Spanje als bondgenoten van
de Fransen. Van de 'thuisblijvers'
lagen er ongeveer duizend ziek in
een militair hospitaal.1
Lodewijk hield al lang rekening
door: DRS. G.A. HUYBREGTS
met een Engelse invasie en had zijn
keizerlijke broer meerdere malen
gewezen op de zwakke verdedi
ging van Zeeland. Alleen Vlissin-
gen, door Frankrijk in 1807 van
Holland afgepakt, had een garni
zoen van enig belang. Zeeuws-
Vlaanderen, al sinds 1795 Frans
gebied, was al evenzeer van troe
pen ontbloot. Alles bijeengenomen
een te mooie kans om niet toe te
slaan en met name Antwerpen,
waar Napoleon alsmaar nieuwe
oorlogsschepen bouwde, eens ge
ducht aan te pakken. (Afb. 1)
Een machtige vloot op weg
naar Zeeland
De laatste week van juli 1809
wachtte een leger van 40.000 sol
daten en 6.000 paarden in Rams-
gate op inscheping. Verder natuur
lijk een grote hoeveelheid geschut,
munitie, voedsel, uitrustingen enz.
De transportvloot kreeg bescher
ming van 36 linieschepen, 36 fre
gatten en een groot aantal kanon
neerboten. Totaal telde de vloot
380 oorlogsschepen en circa 600
andere vaartuigen.2 (Afb. 2)
In de nacht van 28/29 juli zeilde
het grootste deel van deze macht
de haven van Ramsgate uit, het
avontuur tegemoet. Zo'n grote in-
vasievloot was er nog nooit vanuit
Engeland de Noordzee overgesto
ken. Zouden de Hollanders hen
binnenhalen als bevrijders? De
Britten, wijs geworden door de er
varingen van tien jaar eerder, re
kenden er niet op.3
De hele expeditie stond onder lei
ding van Lord Chatham. Hij was
een telg uit een beroemd geslacht,
de familie Pitt. Zijn vader en zijn
jongere broer brachten het beiden
tot prime-minister, maar een fami
lie bestaat zelden uit louter ge
nieën. Weldra zou blijken dat deze
Pitt over heel wat minder pit be
schikte.
Op 16 juli hadden Portland en zijn
ministers de opdracht voor Lord
Chatham geformuleerd als volgt:
'Gij zult bedenken dat deze gecom
bineerde expeditie ten doel heeft
de schepen van den vijand te ver
overen of te vernietigen, zoowel zij
die op de werven te Vlissingen lig
gen, als zij die zich op de Schelde
bevinden; de vernietiging van de
arsenalen en van de werven te
Antwerpen, Terneuzen en Vlissin
gen, de verovering van het eiland
Walcheren en de zorg om voort
aan, als het mogelijk is, de Schelde
onbevaarbaar te maken voor de
vaart van oorlogsschepen, zullen
eveneens deel uit maken van wat
gij moet trachten te verkrijgen.'4
Op 29 juli zagen de Engelsen de
Zeeuwse kust opdoemen ter hoog
te van Cadzand. Er stond een ste
vige zuidwester en de golven gin
gen zo te keer tegen het strand dat
van een landing daar werd afge
zien. De wind dreef de schepen
voorbij Domburg, voorbij de
noordpunt van Walcheren om
tenslotte in de luwte van de Room
pot rust te vinden. Daar gingen sol
daten en paarden ongehinderd
aan land zonder een man te verlie
zen. Niet zo leuk was, dat het be
gon te regenen en zonder meer be
roerd was het, dat het weken lang
bleef regenen, een omstandigheid
met zwaarwegende gevolgen.
De Engelsen in Zeeland
Hollands Walcheren - Vlissingen
was Frans - werd verdedigd door
luitenant-generaal Stewart Jean
Bruce, geboren te Breda in 1867.
Hij beschikte over 684 infanteristen
eerst vallen alvorens op Antwer
pen af te stevenen. Monnet, de
Franse gouverneur van Vlissingen,
hield twee weken stand. Zware be
schietingen veranderden de stad
steeds meer in een puinhoop. Het
fraaie stadhuis, de Oostkerk, de
Franse kerk, 49 woonhuizen en 15
pakhuizen bleken onherstelbaar
verwoest en 350 burgers verloren
het leven. (Afb. 4) Op 15 augustus
gaf Vlissingen zich over. En daar
na? Daarna ondernamen de Engel
sen praktisch niets meer. Ze kamp
ten met veel zieken. De aanhou
dende regen veranderde de vrien
delijke, vruchtbare Zeeuwse klei
steeds meer in een vijandige, moe
rassige brij. Veel soldaten vielen
ten offer aan de beruchte Zeeuwse
koortsen, een soort malaria. Op 13
september bijvoorbeeld lagen er
van wie er op 29 juli 121 ziek wa
ren.5
Weldra stond het invasieleger voor
de muren van Veere, verdedigd
door luitenant-kolonel Bogaert en
500 soldaten. De autoriteiten van
Veere drongen aan op capitulatie
en dat gebeurde op 1 augustus.
Diezelfde dag veroverden de Brit
ten ook Middelburg. Lord Cha
tham nam zijn intrek in de eeuwen
oude abdijgebouwen en leidde van
daaruit de verdere campagne.
Daags tevoren had Zierikzee de
Engelsen ingehaald en op 1 augus
tus landden er 2.000 Britse solda
ten op Zuid-Beveland in de buurt
van Wemeldinge. Bruce had zich
met de helft van zijn leger even
eens naar Zuid-Beveland begeven
waar hij zich terugtrok in fort Bath.
Dat was een vesting aan de
Westerschelde, zeer strategisch ge
legen met het oog op de beheer
sing van de vaarroute naar Ant
werpen. Maar reeds op 2 augustus
ontruimde Bruce ook Bath en
zocht zijn heil binnen Bergen op
Zoom.
Dit 'verraad' werd hem zeer kwalijk
genomen door Lodewijk en ook
door Napoleon. Bruce moest zich
verantwoorden voor het Hoge Na
tionale Gerechtshof en werd gede
gradeerd/'
Vreemd genoeg buitten de Engel
sen deze zo onverwachte meeval
ler niet uit. De weg naar Antwer
pen lag open, in de stad zelf
heerste grote verwarring en er wa
ren maar 2.000 soldaten voor de
verdediging. (Afb. 3)
Lord Chatham had zijn zinnen op
Vlissingen gezet. Die stad moest
De Waterschans nr. 4 1992
Afb. 7. Scheepstimmerwerf te Antwerpen 7850. Nationaal Scheepvaart
museum, Antwerpen.
De Waterschans nr. 4 1992
Afb. 2. Kanonneerboot (Nationaal Scheepvaartmuseum, Antwerpen)
Afb. 3. De Schelde tussen Bath en Antwerpen omstreeks 1810.
