69
Edoch, iedereen pionierde op zijn
eigen houtje, en op zijn eigen afge
bakend terreintje, met slechts spo
radisch onderling contact tot uit
wisseling van wetenswaardighe
den.
Het vermoeden, dat er een steeds
toenemende belangstelling zou be
staan voor de geschiedenis van
Bergen op Zoom was aanleiding
voor enkele emthousiastelingen,
een poging te wagen om de krach
ten te bundelen.
Zo werd, na enkele interne bespre
kingen, de z.g. Commissie van
Acht - acht met ch! - in het leven
geroepen, die op 15 november
1967 - en dat is morgen precies 25
jaar geleden - een bijeenkomst in
De Draak belegde voor mogelijk
geïnteresseerden om zich geza
menlijk te beraden over de levens
vatbaarheid en het eventueel func
tioneren van een historische kring
hier ter stede. 25 aanwezigen ga
ven spontaan een positieve reactie,
waarmee de geboorte van de kring
geëffectueerd was. Per 1 januari
1968 werd de vereniging inge
schreven bij de Kamer van Koop
handel onder nummer V-280920,
met als naam Geschiedkundige
Kring Stad en Land van Bergen op
Zoom.
De doelstelling werd voorlopig als
volgt beschreven:
a. Bestudering en bevordering van
het verleden van Z.W. Brabant.
b. Bestudering en bevordering, en
het voor Stad en Land van Bergen
op Zoom behouden van historisch
waardevolle voorwerpen, in het
gebied vervaardigd, of eruit afkom
stig.
Er moeten goede feeën aan de
wieg van het boorlingske gestaan
hebben. De plaatselijke dagbladen
meldden het goede nieuws met iets
grotere koppen dan doorgaans ge
bruikelijk was, en de Maatschappij
tot Nut van het Algemeen stuurde
een uitnodiging tot bijwoning van
een van haar vergaderingen, wat
als een soort van erkenning gezien
kon worden, zoals ook het bijzon
der sympathieke gebaar van Bur
gemeester en Wethouders om
voor de eerste ledenvergadering
op 26 januari 1968 de Markiezen-
zaal van het stadhuis beschikbaar
te stellen.
Op deze bijeenkomst werd de
Commissie van Acht tot voorlopig
bestuur gekozen, met Fons Gieles
als voorzitter, August Laane als
penningmeester, en de heren
Christ van de Boom, Wim Jor-
dans, Jan van Mosselveld, C. van
Niftrik en Kees van de Watering als
leden. Dr. Emiel Hartel hield op
die avond de eerste zeer interes
sante lezing onder de titel: 'Bergen
op Zoom, geografisch-historische
aspecten van het bestaan van een
menselijke groep in zijn stedelijk
woongebied'.
Tevens werd besloten tot uitgifte
van een eigen tijdschrift, dat in de
loop van de jaren tot uitstekend
propaganda-materiaal uitgroeide,
en met talrijke bijzonder deskundi
ge artikelen de kennis van het ver
leden van stad en land onder een
steeds toenemend aantal be
langstellenden zou verbreiden.
Het blad kreeg de naam 'Water
schans', gevonden door Kees van
de Watering, die naast zijn jaren
lange redactie-activiteiten ook
daarmee zijn naam onverbrekelijk
aan het blad verbond. Voor leden
en abbonnees bereikte het perio
diek binnen korte tijd een oplage
van 200 exemplaren.
Het eerste verslag van de vergade
ring eindigt met de kenspreuk van
de vereniging: 'Fausto numine
Berga victrix', hetgeen zoveel zeg
gen wil als: we hebben het in Ber
gen toch maar weten te klaren.
Gezien de doelstelling van de ver
eniging zou het hier om ouwe klare
kunnen gaan jonge, jonge
Edoch, de notulen vermelden te
vens, dat bij wijze van uitzondering
er gratis koffie werd geserveerd!
De eerste jaarvergadering werd ge
houden op 26 januari 1969. Van
wege het feit, dat Bergen op Zoom
25 jaar geleden werd bevrijd,
kwam een gedenknummer van de
Waterschans uit, met als titel: 'Ber
gen op Zoom, historische schets
van een stad in oorlogstijd', van de
hand van Dr. Emiel Hartel, en te
vens van Dr. van der Tuyn: 'De
verdediging van Bergen op Zoom
door het Franse leger in Mei 1940'.
Dit artikel is in 1979 door een frans
militair vertaald, en opgenomen in
de Revue Historique de l'Armee.
Dan speelt in '69 ook de Ravelijn
kwestie: de bouw van een Muziek
school op het Ravelijn, naar een
ontwerp van de vermaarde archi
tect Fledderus. Het is hier niet de
plaats, en zeker niet voor mij om
hier uitvoerig op in te gaan. Feit is,
dat het bestuur voor 50% voor, en
voor 50% tegen het indienen van
een bezwaarschrift was. Het leidde
tot een tumulteuze buitengewone
ledenvergadering op 28 februari,
die het ledenaantal van de vereni
ging geen goed deed.
Op deze bijeenkomst werd ook
reeds toen geopperd, de stoffelijke
resten van de Bergse Markiezen,
van de Maagd - toen nog katholie
ke kerk - terug te brengen naar
Gertrudiskerk als de restauratie
daarvan voltooid zou zijn, hetgeen
intussen is geschied, al hebben de
edele heren er dus nog plus-minus
20 jaar over gedaan om even de
markt over te steken!
Het zou te ver voeren, om hier het
gehele wel en wee van 25 jaar
kring te vermelden. Ik zal me dan-
ook beperken tot de meest mar
kante feiten.
Tot nu toe zijn er ruim 200! lezin
gen geweest, direct of indirect be
trekking hebbende op onze stad,
en doorgaans gehouden door
hooggekwalificeerde deskundigen,
waarbij sommigen de geestige noot
niet vergaten. Zoals b.v. professor
Hendriks van de Rijksuniversiteit
van Leiden en oud-Bergenaar, die
tot grote verwondering van zijn au
ditorium als volgt zijn lezing begon.
'Toen ik hier in Bergen uit de trein
stapte, dacht ik: 'Kom, lamme nog
'ns 'n keerke naar Tiets van De
Draak gaan'. - Tiets van De Draak
was Johannes Baptist Trimbos, die
in 1854 De Draak kocht, en bij zijn
voornaam genoemd werd.
En wie schetst de verbazing bij de
toehoorders, toen de zeergeleerde
Leidse professor de bekendheid
van de Bergenaren aftastte met de
vraag: 'Wie weet er, waar de Zure
Maai is?'.
Naast lezingen werden er ook talrij
ke excursies georganiseerd, 5 tot 7
per jaar.
In 1972 werd toegetreden tot de
Stichting Brabants Heem.
In 1975 verscheen het eerste jaar
boek, genaamd: 'Studies uit Ber
gen op Zoom', de eerste grote pu
blicatie, gevarieerd van inhoud, rijk
en mooi geïllustreerd, kloek van
formaat, en keurig gedrukt.
Vanaf 1975 verandert het
Heemschut-karakter van de ver
eniging en ontplooit zij zich langza
merhand tot een populair-
wetenschappelijke instelling met
steeds bredere activiteiten. Intus
sen heeft ze ook Koninklijke goed
keuring verworven.
Bij het 12V2 jarig bestaan in 1982
verschijnt de knappe monografie
'Bergen in kaart gebracht'.
Het leden aantal is intussen geste
gen tot 303, en het jaar daarop
zelfs tot 519!
De Waterschans krijgt een nieuw
jasje. Van een gestencild medede
lingenblad is het geëvolueerd tot
een tijdschrift van formaat. In dit
jaar verschijnen nog twee mono
grafieën, n.l. 'Om de vruchten van
Gods berg', en 'De Bergse Vasten
avond van vóór 1940'. Het is
merkwaardig, om niet te zeggen
gênant, wat de in 1970 verschenen
Encyclopedie van Noord Brabant
als omschrijving geeft voor Vasten
avond. Ik citeer: 'Wordt in Noord
Branbant gevierd aan de voora
vond van de Vastentijd.' Da's
mooi. Maar nu komt het.' Jongelui
- wat heet jongelui - gaan verkleed,
en gewapend met een rommelpot
langs de huizen, al zingende:
Vrouwke, 't is Vastenavond,
We komen niet thuis vóór 't avond,
't avont in de maneschijn,
als vader en moeder naar bed toe
zijn.
De vastenavond staat voor de
deur, dan weet u dus nu, hoe het
moet!
Maar terzake.
In 1968 wordt het 700-ste lid inge
schreven.
1987 is het jaar van 700 jaar Heer
lijkheid. De geschiedkundige Kring
krijgt de vererende uitnodiging, het
Heerlijke Heemkamp voor Bra
bants Heem te organiseren. Het 4
dagen durende gebeuren wordt
een groot succes.
Ook verschijnt er een jubileum
boek: 'Bergen op Zoom gebouwd
en beschouwd', waarvan het eerste
exemplaar aan Hare Majesteit Ko
ningin Beatrix in het Markiezenhof
wordt aangeboden.
In 1988 moet vanwege de grote
vraag een herdruk verschijnen van
het eerste Jaarboek 'Studies van
Bergen op Zoom'.
1989 is het jaar van o.a. Studie no.
7, en van de zeer geslaagde excur
sie naar de Somme.
In 1990 verschijnt Studie no. 8,
met als titel: 'Ter ere van de
Maagd, t.g.v. de opening van de
Schouwburg. Het eerste exem
plaar wordt aldaar op 30 augustus
aan Prinses Margriet aangeboden.
Na het voorzitterschap van achter
eenvolgens Fons Gieles, Emiel
Hartel en Bert van der Stoel wordt
Nico Grosfeld de nieuwe voorzit
ter.
Aan het eind van het jaar 1990 telt
de Kring 958 leden. De oplage van
de Waterschans moet vergroot
worden van 1000 naar 2000
exemplaren. En er verschijnen
steeds meer publicaties.
Op de jaarvergadering van 1991
wordt een nieuw beleidsplan ge
presenteerd, dat een nog verdere
uitbreiding van activiteiten ver
meldt. Tevens wordt gewerkt aan
Studie no. 9: 'Grafzerken in de
Gertrudiskerk'.
Op 1 januari van dit jaar bedroeg
het aantal leden 1013, en op dit
moment zelfs meer dan 1050,
waarmee de Kring tot een der
grootsten van het gehele land is
uitgegroeid.
Dat de Kring zich ook mengt in de
discussie omtrent Kijk-in-de-Pot is
niet geheel verwonderlijk. De be
schutte ruimte in de Kogelvangers
was in voorbije jaren een gelief
koosde plaats voor vrijende paart
jes. Voor menig huwelijk zal dit
een historische plaats zijn.
Alles wel beschouwd, de hoog ge
kwalificeerde, wetenschappelijk
verantwoorde lezingen, studies en
publicaties die aan zovele burgers
de kennis bijbrengen omtrent het
grote verleden van hun woon-
plaats bewijzen, dat de Geschied
kundige Kring met zijn activiteiten
in de roos geschoten heeft.
Men kan niet anders dan conclude
ren: Beste Kring, ge schiet kundig!
Daarom is de zilveren Kring, van
wege zijn heel bijzondere betekenis
voor Bergen op Zoom, de terechte
prijswinnaar. Met opzet heb ik me
nagenoeg onthouden van het ver
melden van namen van personen
die zich op ongewoon enthousiaste
wijze voor de vereniging hebben
ingezet. Het zouden er beslist te
veel moeten zijn, en ik zou er zeker
vergeten te vermelden.
Ik besluit, met u de tekst voor te le
zen van de bij de prijs behorende
oorkonde.
De Sakko-prijs voor Kunsten en
Letteren 1992 is toegekend aan de
Geschiedkundige Kring Stad en
Land van Bergen op Zoom, van
wege haar grondige en enthousi
aste bestudering van het culturele,
artistieke en heroische verleden
van stad en streek, middels o.a.
publicaties, lezingen en excursies
van hoogwaardig gehalte.
Aldus is zij een inspirerende kracht
van onschatbare waarde geworden
voor de bewustwording van de be
volking van de interessante en gro
te historische betekenis van Bergen
op Zoom en omgeving, daarmede
een baanbrekende bijdrage leve
rende aan het rijke culturele leven
van het Markiezaat van Bergen op
Zoom, in het bijzonder van onze
goede stad.
Toespraak van Drs. N. Gros
feld, voorzitter van de geschied
kundige kring
Geachte directie, leden van de ju
ry, dames en heren,
Na een zo aangename uiteenzet
ting te hebben aangehoord van de
voorzitter van de jury past het de
huidige voorzitter van de geschied
kundige kring van Stad en Land
van Bergen op Zoom over het ver
leden van de kring bescheiden te
zijn.
Een trotse bescheidenheid, dat
wel. Want niet iedere organisatie
op cultureel gebied overkomt het
De Waterschans nr. 4 1992
Kring voorzitter Drs. Nick Grosfeld
na ontvangst van de Sakko
Prijs, de Bergse prijs voor kunst en
letteren. Foto: P. Michielsen.
De Waterschans nr. 4 1992
Het Ravelijn op de Zoom, een van
de restanten van het uitgebreide
vestingstelsel ontworpen door Men-
no van Coehoorn. (Foto H. Bos)
FAUSTO NUMINE
BEROA VICTRIX
