Rectificatie De stadspoorten van Bergen op Zoom 5 74 75 In Waterschans 2 (1992) blz. 35 waren de onderschriften van af beelding 3 en 4 verwisseld. Daar om geven we ze hier, ter correctie, juist weer: In de Waterschans nr 3 van 1992 staat op pagina 41, le kolom on der 'Genealogie': 'In Den Haag bevindt zich het Ge nealogisch Registratie Centrum, R. Visscherstr413Daar er zich sinds de automatisering een aantal niet bonafide ondernemingen zich op het terrein van de genealogie heb ben begeven, heb ik getracht bij ge nealogen informatie te krijgen. Dit is mij niet gelukt. Nog steeds zijn er voor genealogen twee belangrijke adressen voor in formatie: 1. Centraal Bureau voor Genealo- giek, Prins Willem Alexanderhof 22, 2595 AB Den Haag. Onderge bracht bij het Rijksarchief! 2. Nederlandse Genealogische Vereniging, Adriaan Oortsman- plein 3A, 1411 RC Naarden. Post bus 976, 1000 AZ Amsterdam. G.W.M. de Valk Chopinplein 4 7522 KK Enchede Door: Willem van Ham Nadat in de voorgaande artikelen de vijf poorten in de cirkelvormige stadsomwalling van Bergen op Zoom zijn behandeld, komen nu tenslotte de poorten van het Ha venfront aan de beurt. Dit front ontstond, doordat men in het laat ste kwart van de vijftiende eeuw het economisch zo belangrijke Ha venkwartier binnen de wallen wenste te trekken. Omdat de be drijven in dit stadsdeel brandge vaar konden opleveren was het stadsdeel lang buiten de stadsmu ren gehouden. Bij dit soort bedrij ven denke men aan de potmakerij- en, zoutziederijen en meestoven. Het was voor de produktie in deze werkplaatsen nodig, ovens met fel le vuren aan te brengen. Kennelijk waren tegen 1500 de voor zorgsmaatregelen tegen brand ef fectief gebleken. De gebouwen in het stadsgedeelte waren econo misch zo belangrijk geworden, dat het blootstellen aan plundering en beroving daadwerkelijk voorko men diende te worden door het aanleggen van wallen, muren en grachten. De militair onrustige pe riode - opstanden in Vlaanderen en invallen van Gelderse en Franse troepen - kan eveneens een motief voor deze maatregel hebben ge vormd. Viel het Havenkwartier in vijandelijke handen, dan werd im mers een van de levensaders van de stad afgesneden. Kortom na dat de stadswallen waren uitge legd, dienden er in het nieuwe ge- Het Havenfront sloot het nieuw- omwalde stadsgedeelte aan de westzijde af. Het verbond de om walling aan de noordzijde van het stadsdeel met de dijk van het Zuid- land aan de zuidzijde van de ha ven. Dit vestingdeel sloot het Ham plein, dat tussen de beide havenar men lag, buiten de stad. In 1505 komt er een nieuw, groot werk tot stand, dat samenhangt met de bouw van de watermolen en het bijbehorend reservoir (de Houwer).2 De reeds eerder ge- deelte ook poorten te worden ge bouwd. Jaren van opbouw Een uitdrukkelijk besluit tot het omwallen van het Havenkwartier is niet bewaard gebleven. In de jaren 1484 tot 1488 blijkt men bezig met het graven van de grachten; tegelij kertijd komen de wallen tot stand.1 Bewoners van de dorpen en gehuchten ten zuiden van de stad en de leden van de ambachts gilden moesten persoonlijk graaf werkzaamheden verrichten. Wie rijk was of veraf woonde moest een geldelijke bijdrage opbrengen. De meestoof van Laureys van der Coeveringe, die bij de aanleg van de Noordwal in de weg stond, werd in 1490 door de stad aange kocht. De Zuidwal wordt een jaar nadien genoemd. De wallen waren kennelijk van aarde, zoals de kaart van Jacob van Deventer duidelijk aangeeft. Op gezette afstand ston den stenen torens, vooral aan de zuidzijde. Of met de term bolwerc- ken nu deze torens of delen van het geheel in steen opgetrokken Havenfront werden bedoeld, is niet duidelijk. In 1484 noemt men de bolwerken aan de zuid- en noordzijde van de haven en die bij de kalkoven (eveneens aan de zuidzijde van de haven). Wellicht waren de bolwerken (half) ronde torens. In de stadsrekeningen wor den ook blokhuizen genoemd, dat waren klaarblijkelijk vierkante to rens. noemde poorten waren wellicht niet meer dan provisorische toe gangshekken, al dan niet geflan keerd door torens. In de periode 1505 - 1508 wordt pas duidelijk, hoe de nieuwe situatie was. Aan de noord- en zuidzijde van het front en in het midden daarvan kwamen de nieuwe stadsuitgangen of poorten. De -noordelijke poort was nog in 1508 van hout en heette daarom Houtpoort. Dat jaar is zij echter ge heel of ten dele door een stenen gebouw vervangen. De naam Houtpoort kreeg opnieuw beteke nis, toen in 1558 de magistraat be paalde, dat de opslag van hout voortaan buiten deze poort langs de noordzijde van de buitenhaven moest plaatsvinden. In 1508 plaatste men er een beeld van Sint- Nicolaas in; vandaar de (weinig ge bruikte) naam Sint - Nicolaaspoort. Naast (ten zuiden) van deze poort stroomde het water van de haven de stad in en uit. De haveningang was afgesloten door een 'boom' (beweegbare balk), die geflankeerd werd door twee ronde torens. De zuidelijke poort gaf toegang vanaf de zuidzijde van de haven tot de dijk van het Zuidland en tot de dijk rond de Houwer. De plaatsing van het beeld van Sint-Jacob in 1508 vormde waarschijnlijk de vol tooiing. De naam Sint-Jacobspoort dateert uit die tijd. Op de kaart van Jacob van Deventer blijkt, dat het vrij forse gebouw twee hoge, ronde torens had, waarop spitsen. De Waterschans nr. 4 1992 Bergs Diep Afb. 3. Het Mariabeeld door Albert Termote, aan de zijde van de Lieve vrouwestraat. Foto Ruud Beuse- kamp, 1986. Afb. 4. Het Mariabeeld door Piet van Dongen in de huidige situatie, aan de zijde van de Rijkebuurtstraat. Foto Ruud Beusekamp, 1986. Genealogie HELSTEDE ZUID LAND Houwer 1. Situatie van het Havenfront, ca. 1550. Bron stadsplattegrond door Jacob van Deventer. 1. Sint-Nicolaaspoort 2. Hampoort 3. Sint-Jacobspoort De Waterschans nr. 4 1992 y><rwir 2. Overblijfsel van de Houtpoort. Detail van een gezicht op het Havenfront door Barnardus Klotz, 1671 's-Hertogenbosch, Noordbrabants museum. 3. De Waeter- of Hampoort (links) en de resten van de Sint-Jacobspoort (rechts). Detail van een gezicht op het Havenfront door Barnardus Klotz, 1671. 's-Hertogenbosch, Nootdbrabants museum.

Periodieken

De Waterschans | 1992 | | pagina 6