5
20
21
De Waterschans nr. 1 1993
r
dere rontom den geheelen cloot
des aert-rijcx. God de Heere heeft
hem uyt alle die groote periculen te
water ende te lande verlost, ende
heeft hem laten in vrede op zijn
bedde sterven.'52 Joris werd in de
Grote Kerk van Bergen op Zoom
begraven.53
Het huis het 'Wolffken' werd op 5
april 1630 verkocht en door notaris
Huijbrecht Willemssen, namens de
verkopers, Judith en Cornelia van
Spilbergen, Jacob van Meurs, als
man en 'momboir' van Isabella van
Crimnits, en vaandrig Ernst van
Crimnits, overgedragen aan de ko
per: 'tavernier' Pieter Buijens.54
Aantekeningen:
GAB: Gemeentearchief Bergen op
Zoom
S.A.: Stadsarchief
W.: Archief Weeskamer
N.A.: Notarieel Archief
17. Linschoten, 17. 18. Stoppelaar
schrijft dat v. Spilbergen met het
Schaap en het Lam in Ceylon aan
kwam (209); Linschoten dat v.
Spilbergen zonder het het Lam (en
de Ram) in Ceylon arriveerde om
dat het Lam tussen 4 april en 16
sept, was afgedwaald (XXXV en
65)hij wijst niet op de discrepantie
tussen tekst en plaat nr. 14: scher
mutselingen bij Matecalo, eind
augustus, waarop het Lam staat af
gebeeld. 19. Linschoten, 74. 20.
zou een kind uit het eerste huwelijk
van Joris zijn, zie Linschoten, LUI;
In hetzelfde reg. nr. 329, wordt
ook een monsr. Speilbergh ver
meld als getuige bij de doop van
een zoon vam mr. Michel, op 29
maart 1605. 29. S.A. 37 Resolu-
tien, 147 e.v., GAB: de verleende
vrijstellingen waren mede het re
sultaat van een brief die Prins Mau-
rits aan de magistraat in 'faveure'
van Van Spilbergen had geschre
ven, zie ook S.A. 37, 137v. GAB.
Afb. 8. Handtekening van Joris van Spilbergen.
1. Linschoten-Warnsinck, J.C.M.,
'De reis om de wereld van Joris
van Spilbergen 1614 - 1617',
s'Gravenhage 1943. (Linsch. Ver.
XLVII), CXII1, Herckmans vijfde
boek van 'Der Zeevaert Lof'. 2
Linschoten, 'De reis van Joris van
Spilbergen naar Ceylon, Atjeh en
Bantam 1601 - 1604', s'Gravenha
ge 1933. (Linsch. Ver. XXXVIII),
XXI. 3 Stoppelaar, Mr. J.H. de,
'Balthasar de Moucheron', s'Gra
venhage 1901, 141 en aanteke
ningen, 64, O.Z. van Haren, de
Geuzen, Negentiende Zang. 4.
idem, aantekeningen, 64. 5. idem,
141. 6. idem, aantekeningen, 65.
7. idem, 177 en aantekeningen,
78. 8. idem, 178. 9. Stoppelaar
schrijft 25 maart, door IJzerman
verbeterd in 28 maart, Linschoten,
XXI. 10. Stoppelaar, 138. 11. Lin
schoten, XXIII. 12. Stoppelaar,
aantekeningen, 82. 13. Linscho
ten, XXIV; Stoppelaar noemt het
schip 'Nuestra Donna del Rosario'
(183). 14. Linschoten, XXXIII,
schrijft 16 nov., wat onjuist is. 15.
'bij comparatie van eenen hooghen
berch boven plat, ende viercant ge-
lijck een tafel hem 9 oft 10 mijlen
in de Zee vertoonende waer bij
men de voorsz Baije is bekennen
de'. De huidige Saldanhabaai ligt
iets noordelijker. 16. De namen
verwijzen naar familieleden van
Van Spilbergen en Balthasar de
Moucheron. Stoppelaar (164) en
Linschoten (XXXIII) verschillen
hierover van mening. Het journaal
zelf geeft hierover geen uitsluitsel.
idem, 86, 87. 21. Linschoten-
Warnsinck, XIX. 22. Aanwinsten
24, GAB. 23. S.A. 3382 Rekenin
gen Kerkfabriek, 12 en W. 13,
GAB. Ook gespeld Crimmits of
Crimnits. Hans van Cremnits, een
broer van Ernest, legateerde aan
Geertruijd van Dieden en haar
twee kinderen, 25 mei 1605, S.A.
5212, 164v, GAB. 24. Ned. Herv.
Trouwreg. 1585-1625, nr. 2554,
GAB. Zij trouwden niet in Middel
burg, zoals vermeld in Nw. Ned.
Biogr. Woordenboek, Leiden
1912; zie ook de brief van oud
archivaris Cornelis Slootmans aan
zijn collega Dr. W.S Unger te Mid
delburg, archiefnr. 295/B, 6 juli
1943, GAB: omdat in genoemd
register niet gerept wordt over een
attestatie, neemt ook Slootmans
aan dat Joris en Geertruijd in Ber
gen op Zoom zijn getrouwd. 25.
Linschoten-Warnsinck, XXIV en
XXV; Warnsinck weerlegt hier de
bewering in: Alphonse de Decker,
TAmiral Georges van Spilbergen
et son temps' in 'Revue generale
XLV', Bruxelles 1887, 210, dat
Van Spilbergen zich in Gibraltar bij
zonder had onderscheiden. 26.
Linschoten-Warnsinck, XXV. Bar-
barien: Noord-Afrikaanse kust. 27.
S.A. 5054 Opdrachten, 20v,
GAB. Aan de oost- en noordkant
grensde het huis aan de straat, aan
de zuid- en westkant aan de 'bleijc-
kerije' van Geerart Numan. 28.
Ned. Herv. Doopreg. 1604-1611,
nr. 1441, GAB. Getuige Katharina
30. S.A. 5284 Procuratien, 8 dec.
1608, GAB: verklaring over het
bezoek van Jacques aan zijn broer
Bartholomeus in Bergen op Zoom
op 20 aug. 1608. Jacques over
handigde Bartholomeus een door
diamantslijper Joris vande Berge
ondertekende obligatie 'op dat hij
de betalinge van dijen vande
voors. vanden Berge wekelijk zou
de voorderen, vant gene hij aen
hem zoude mogen verdienen'. 31
Linschoten-Warnsinck, XXVII en
XXXV. 32. S.A. 5298 Procuratien
en Attestatien, 12 mei 1611, GAB.
33 Ned. Herv. Doopreg. 1612-
1617, nr. 2276, GAB. 34. Ned.
Herv. Trouwreg. 1585-1625, nr.
3372, GAB; Cornelie wordt hier
genoemd Cornelij van Speelbergh
van Hambuerch; Thomas Frijer lag
in garnizoen in Willemstad. In deze
periode werd ook de positie van de
twee minderjarige voorkinderen
van Geertruid officieel geregeld,
zie W. 12, 76, 76v, 107, 114
t/116, GAB. 35. Ned. Herv. Doo
preg. 1612-1617, nr. 2995, GAB.
36. Linschoten Warnsinck, XLIX.
37 idem, LVI. De Meeuw had kort
daarvoor de vloot verlaten. 38.
idem, LXI en XLI1. De Straat van
Magalhaes is 550 km. lang en 3 tot
30 km. breed, zie WP, Elsevier. 39.
Linschoten-Warnsinck, LXIX en
LXXII: de Nederlanders beschik
ten over 112 kanonnen, de Span
jaarden slechts over 58. 40. idem,
LXXIX; de huizen van de indianen
werden gespaard, evenals de voor-
De Waterschans nr. 1 1993
naamste kerk die tot wachtpost
werd ingericht. (159) 41. idem,
LXXXI: een van de weinige verwij
zingen naar een Van Spilbergen ju
nior.
42 idem, XCIV: Bartholomeus
was in 1601 (in dienst van Baltha
sar de Moucheron) commandant
over enige soldaten op Klein Corsi-
co; vanaf 1614 diende hij op Maki-
an, in 1619 in Bantam; in 1620
maakte hij als commandeur over
drie schepen een tocht naar Japan.
Ladronen: nu de Marianen. 43.
idem, Cl: in de slag bij Manilla op
16 april 1617 is het admiraalsschip
de Zon gezonken en de Aeolus
verbrand, de Maan is kunnen ont
komen. 44 idem, CIV: de vracht
in de Amsterdam en de Nw-Zee-
land had een een inkoopwaarde
van resp. 207.497 en 39.786 gul
den. De schepen kwamen aan op
de rede van Vlissingen. 45. idem,
CVIII. In 1620 is er wel enige ma
len sprake van een 'capt.' Van
Spilbergen. Zie ook noot 51. 46.
W. 12, 115, 115v en W. 13, GAB.
De rechten van beide kinderen wa
ren vastgelegd in het testament van
Joris en Geertruid, gemaakt op 19
juli 1614, kort voor het vertrek van
Joris van Spilbergen naar Oost-
Indië zie ook noot 34. Bij de af
wikkeling van de nalatenschap van
Joris is op 2 febr. 1620 sprake van
'wijlen jouffr. Geertruijt van Die
den'. 47. Ned. Herv. Doopreg.
1618-1626, nr. 210. Eerder, op
10 febr. 1616, was een dochter,
Brigitte, gedoopt, Ned. Herv.
Doopreg. 1612-1617, nr. 3388.
48. N.A. 14, GAB. 49. Linschoten-
Warnsinck, CX, CXI; de bewind
hebbers van de Compagnie verzet
te zich tegen publicatie 'daer de uy-
theemsche provintien tot groot na
deel vande Compagnie groote
cuntschap ende claerheyt door
soude comen te vernemen'. 50.
S.A. 38 Resolutien, GAB. 51. W.
13, GAB: De 15e januari 1620
verzocht Thomas Freijer namens
hemzelf, zijn vrouw Cornelia en de
minderjarige kinderen van Joris
om een inventarisatie van de nala
tenschap van de 'sal. capt. Joris
van Speelberch'. Op 2 februari
1620 ging Dr. Pascasius Turcq in
op het aan hem gerichte verzoek
van de heren weesmeesters om
'den ontfanck ende vuijtgave van
de sterfhuijse vande voors. Spel
bergen geduerende ende hangen
de het benefitie van inventaris te
willen aenvaerden'. 52.
Linschoten-Warnsinck, CXII. 53.
Aanwinsten 229 (C.V.V. 412),
GAB, Scriptie van mr. Matthijs van
Mansfeld, 1805: 'Ook rust nog in
deze kerk, schoon zonder enig
uiterlijk gedenkteken het lijk van
den beroemden Joris van Spelber
gen 54. S.A. 5059 Opdrachten,
77, GAB. Eerder, op 6 maart
1624, verpachtten Thomas Freijer
en zijn vrouw Cornelia van Spilber
gen met haar zuster, met instem
ming van de voogden van de nog
minderjarige kinderen van Joris en
Geertruid. aan Sijmon Jacobs 'een
hoeve lants mette huijsinge, schue-
re, ende anders daerop staende,
gelegen alhier in de Heene, groot
66 gemeten'. (W. 14, GAB).
Nogmaals Balthazar de Mou
cheron
Het zoeken naar informatie over
Joris van Spilbergen en zijn verblijf
in Bergen op Zoom leidde tot de
vondst van een interessante verkla
ring die, mits niet eerder opge
merkt, misschien enig licht kan
werpen op het plotselinge vertrek
(of op de periode kort na zijn ver
trek) van Balthasar de Moucheron
uit Vee re. De tekst luidt als volgt:
Compareerde etc. Joris Anthonis-
sen zeijlmaker, out ontrent 43 ja
ren, tegenwoordich wonende bin
nen dese stadt. Ende heeft ter in
stantie ende versoucke van Roe-
lant de Riemmaker, meester schip
timmerman, wonende tot Middel-
borch heeft geattesteert, vercleert
etc. opten eede etc. warachtich te
zijne. Dat geleden over de drije ja
ren onbegrepen den precijsen tij
de, bij decrete ende consente van
rechte, is vercocht geworden, bin
nen der stadt Vere inde herberge
genaempt Antwerpen, zeker schip
groot ontrent veertich lasten, voor-
tijts genaempt der Vere ende als-
doen den Abram. Ende dat tselve
schip is ingecocht geworden door
Jacob Anthonissen schipper, vuij-
ten name ende tot behouve van
Balthazar de Moucheron, dije tsel
ve te voren hadde toebehoort.
Vanden welcken hij deponent
oock last hadde tot zeker gelimmi-
teerde zomme toe om tselve schip
voorden voors. Moucheron inne te
mogen coopen. Zijnde tselve ge-
cocht voorde zomme van vijerent-
negentich ponden in twee paije-
menten te betaelen. Vercleerde
voorts hem deponent genochsaem
kennelijck te wesen. Dat Jan Calff-
ken tot Rotterdam, int selve schip
ende tot het reeden van dijen geen
part noch deel heeft gehat. Maer
dat alle tselve int geheel aenquam
den voors. Moucheron, twelck den
selven Moucheron tot meermaelen
tegens hem attestant heeft ver-
haelt. Voorders vercleert den
voors. Jorisen attestant. Dat hij
selffs vuijten name van den voors.
Moucheron alle de goederen den
voors. Moucheron aencomende
ende gelegen hebbende in zijne
huijse binnen der Vere, heeft gele-
vert inden voors. schepe tot het
reeden van dijen, als namentlijck
de vlaggen, steen stucken, pijeken.
Ende andere wapenen ende want.
Oock mede onder ander vuijten
huijse des voors. Moucheron een
casse met craelen van alle sorten.
Met noch drije tonnen out ijser.
Voor reden van welwetentheijt
vercleert hij deponent. Dat hij lan
ge jaren zijnen seijlmaker heeft ge
weest. Ende t'want tot zijne sche
pen gelevert. Oock mede dat hij in
absentie ende affwesen des voors.
Moucheron zijne huijsingen ende
goederen binnen der Vere heeft
geregiert. Ende alle nootelijckheijt
vuijt zijnen name gelevert. Ende
dat hij ten tijde vant vercoopen
vant voors. schip mede daerbij en
de present is geweest als last heb
bende tot het incoopen vandes
voors. Moucheron. Zulcx dat hem
tgene voorschreven is genochsaem
voor warachtich is bekent. Verclee-
rende voorts den voors. deponent.
Dat geleden ontrent drije maenden
ofte wat meer, binnen deser stadt
hij gehoort heeft vuijten monde
van Jan Jacobs, maeckelaer ge
weest zijnde vande voors. Mou
cheron. Dat hij wel wilde dat hij
vande selve Moucheron zijn ach-
terwesen betaelt ware. Ende de
goederen dije hij vande voors.
Moucheron onder hadde aff ont
last ware. Actum den 22e sept.
1607. (SA 5284 Attestatien)
Wapen van Joris van Spilbergen.
