Huidenmarkt - Nieuwe Markt
Vismarkt. Ill (slot)
22
23
BOEKEN te verkrijgen via de penningmeester van de Geschiedkundige
Kring, via storting (zie colofon).
Boekenhoek
-Leyten K. De Brabantse alma
nak 5. 1993. Bevat vele wetens
waardigheden over onze provin
cie: adressen van alle Brabantse
gemeenten, heemkundekringen,
musea en vele culturele organisa
ties. Ook interessante verhalen,
wetenswaardigheden en gegevens.
206 bladzijden, 6.90. Bij de er
kende boekhandel.
-Oudheusden J. van. Brabantse
biografieën I. BRG. 1992. Hierin
wordt het leven beschreven van
een vijftigtal Brabanders, zoals: De
Bredase Maria van Antwerpen die
als manlijk soldaat door het leven
ging, de schrijfster Marie Gysen, de
kinderboekenschrijfster To Höl-
scher, de bankier van Lanschot, de
wielrenner Toine Mazairac, de po
liticus Jan de Quay. Interessant is
het verhaal over Johannes Beca-
nus (Jan van Gorp uit Hilvaren-
beek 1519-1572) die aantoont dat
het aartsparadijs in Brabant heeft
gelegen en Adam en Eva in het
Antwerpse woonden.
-Kuyer Chr. (samenstelling). Bra-
bantia Ulustrata, deel III In
ventaris van topografische afbeel
dingen aanwezig in de Brabant
collectie van de katholieke univer
siteit Brabant. 1992. ISBN 90-
73222-5-2. 49.50. Tilburg uni
versity press, postbus 90153. 5000
LE Tilburg.
-Hilberink T. Cycli: de geschie
denis van de familie Burger
(1840-1945). familieroman. 372
pg. 20 cm. gar. 34.50.
-Baarda C. en J. Hermans. Bra
bantse handschriften: Gerrit
van Orden (1774-1854) en zijn
schenking van handschriften
aan het Provinciaal genootschap
van Kunsten en Wetenschappen in
Noord- Brabant. Tilburg 1992. 64
blz. ISBN 90-361-9555-1
-Schreuders-Derks A. Uit Anna's
Santenkraam: volksgebruiken
rond heiligen. Sittard. 1992. 104
blz. ISBN 90-72459-14-8.
-Mandos H. en M. Mandos-van de
Pol. De Brabantse spreekwoor
den: uitdrukkingen in Brabant ge
bruikt en opgetekend. Waalre
1992. 680 blz. ISBN 90-800253-
2-1. 59.50.
-Vanwesenbeeck C. (samenstelling
A. Hagenaars en F. Mink). Zoom
op Bergen. 500 jaar literatuur in
Bergen op Zoom. Uitgeverij Well
i.s.m. boekhandel Quist, Bergen
op Zoom 1992. 240 blz. ill.
16.5x24 cm. Met litt.opg. ISBN
90-6230-074X. 34.90. Het
boek bevat een uitstekend over
zicht van 500 jaar Bergse literatuur
en hoort in de boekenkast van
iedere Bergenaar die geïnteres
seerd is in stad en/of literatuur.
fc
Oscar van Hemel
1892-1981
Romijn C. Oscar van Hemel.
1892-1981; componist tussen
klassiek en atonaal. Uitgeverij
Canaletto-Alphen aan de Rijn.
1992. 116 blz.;ill.19x24.5 cm.
Met 3 bijlagen; litt.opg. register.
ISBN 90-6469-681-0. 25.
Het omvangrijke en veelzijdige oe-
vre van Oscar van Hemel bevat
composities van bijzonder hoge
ambachtelijke en artistieke kwali
teit. De Stichting Oscar van Hemel
1992 heeft zijn geboortejaar
(1892) aangegrepen als een gele
genheid meer bekendheid te geven
aan de composities van deze vrij
wel vergeten Nederlandse compo
nist, die per 1918 aan de Bergse
muziekschool als leraar viool en
piano werd aangesteld (tot 1949).
Van Hemel heeft de kamermuziek
in stad en regio weer nieuw leven
ingeblazen en was mede verant
woordelijk voor programmering en
organisatie van de viermaandelijk
se abonnementconcerten van de
Kunstkring Bergen op Zoom in zaal
Thalia. In dit boek is bewust accent
gelegd op de composities van Van
Hemel en komen biografische
aspecten slechts summier aan bod.
Dit goed geïllustreerde boek met
vele muziekvoorbeelden, een
overzicht van al de werken van de
componist en een dicografie, hoort
o.a. vanwege het werkterrein van
deze kunstenaar in deze regio,
thuis in de boekenkast van iedere
muziekliefhebber in Bergen op
Zoom e.o.
Archeologische waarnemingen op het Sint-Catharinaplein in
Bergen op Zoom
Door: Marco Vermunt
De waarnemingen die in 1991
over de volle lengte van de
Vismarkt werden gedaan toonden
aan dat dit plein op het einde van
de veertiende eeuw werd aange
legd na de afbraak van een com
plete woonwijk van voornamelijk
houten huizen.
De verschillende proefsleuven ga
ven inzicht in een verrassende
opeenvolging van zowel natuurlij
ke als door de mens aangelegde
grondlagen.
De natuurlijke bodem
Heden stijgt het loopvlak van het
plein van 5.50 meter in het zuiden
tot ruim 8 meter boven NAP op de
noordpunt.
Het oorspronkelijke oppervlak be
stond echter uit pleistoceen dek-
zand dat in Bergen op Zoom ge
kenmerkt wordt door zeer grillige
hoogteverschillen. Op de Vismarkt
bevond het dekzand zich op een
diepte van 3 meter boven NAP aan
de zuidkant tot maar liefst 6 meter
boven NAP in de Wijngaardstraat.
Een deel van het zand raakte in la
ter tijd bedekt door een flink veen-
pakket. Op verscheidene plaatsen
in het dekzandlandschap waar de
afvoer van water belemmerd werd,
zoals in de diepe kommen en da
len, maar ook langs stroomgeulen,
ontstond veengroei vanaf enkele
millennia voor het begin van onze
jaartelling.
Ten oosten van Bergen op Zoom
bevonden zich uitgestrekte veenge
bieden (de 'Meren'). De westgrens
hiervan lag ongeveer in de oost
helft van de binnenstad. Hoe ver
der westwaarts men ging, des te
meer dook het dekzand als een
soort duinbarriere op boven het
veen. Op de Vismarkt bevond zich
aan de zuidzijde een dikke laag van
gitzwart veen, dat voornamelijk be
stond uit de deels vergane resten
van berk en els (zogenaamd
'broekveen'). De bovenzijde van
het veen lag op een niveau van cir
ca 4 meter boven NAP. Op het
midden van het plein werd de laag
dunner en aan de noordkant ont
brak hij helemaal. Mogelijk hoort
deze veenopvulling bij een natuur
lijke waterloop, die later is verdiept
en gekanaliseerd als Grebbe.
In tegenstelling tot de omgeving
van het Militair Hospitaal, werden
hier geen sporen gevonden van
menselijke activiteit op de veenlaag
in de vorm van turfwinning.
Stuifzand
Zowel het dekzandoppervlak bij de
Wijngaardstraat als de veenbodem
ten zuiden daarvan werden in de
late middeleeuwen bedekt door
een laag stuifzand met een dikte
van een halve meter.
Stuifzanden zijn kenmerkend voor
de ondergrond van Bergen op
Zoom, althans voor delen van de
westelijke stadshelft. Het werd eer
der aangetroffen in de Zuidmo
lenstraat en op de Grote Markt.13
Grote zandverstuivingen hebben
de stad geteisterd vanaf het einde
van de twaalfde of het begin van
de dertiende eeuw en deze duur
den minstens enkele decennia of
langer voort. De oorzaak van deze
stuifzanden is grotendeels aan de
mens toe te schrijven.
Tijdens de vroegste stedelijke ont
wikkeling van Bergen, die volgde
op een periode van lokale veen-
ontginning en kleinschalige agrari
sche bedrijvigheid, was enorm veel
hout en bouwland nodig. Ontbos
sing en verwijdering van natuurlij
ke vegetatie rondom de stad gaven
de wind tijdens droge perioden vrij
spel op de kale dekzandruggen in
het westen. In de Zuidmolenstraat
is goed te zien hoe het boerenbe
drijf, dat hier waarschijnlijk reeds in
de elfde eeuw startte, in de loop
van de dertiende eeuw onmogelijk
werd gemaakt door het zand. Hoe
lang de stuifzanden actief bleven,
valt moeilijk te zeggen.
Uiteindelijk zorgde de verstedelij
king van de plaats en de bijbeho
rende omwalling voor een kunst
matige barriere.
Dat de overstuivingen ter plaatse
van de latere Vismarkt lang duur
den en niet constant waren, bewijst
het voorkomen van natuurlijke
plantengroei tijdens rustiger perio
den. Deze is nog zichtbaar door de
zogenaamde 'podzolering' in het
stuifzandpakket. Als vegetatie (zo
als gras) lang genoeg standhoudt in
de bodem, ontstaat transport van
voedselrijke deeltjes door het bo-
demvocht naar lager gelegen
grondlagen. De bovengrond wordt
steeds armer aan bouwstoffen en
kan veranderen in een sneeuwwit
'loodzand', terwijl de onderliggen
de laag verzadigd raakt van
humus- of ijzerdeeltjes (de zoge
naamde 'oergrond'). Deze respec
tievelijke uit- en inspoelingslagen
worden 'podzolen' genoemd.14
In put 1 en put 6 op de Vismarkt
werd podzolering in het stuifzand
pakket vastgesteld.
De oudste bewoning
Vlak voor de hoofdingang van hui
ze Sint Catharina werden enkele
scherven gevonden, die waar
schijnlijk dateren uit de Ijzertijd
(ca.700 voor Chr.tot het begin van
de jaartelling) en uit de 11de of
12de eeuw. Het zijn losse vond
sten waarvan de exacte herkomst
niet bepaald kon worden. Het is
niet uit te sluiten dat aan de rand
van het veenmoeras, bedekt door
het stuifzand, resten van oude be
woning aanwezig waren. Dit kon
hier helaas niet verder onderzocht
worden. Duidelijke sporen van
menselijke bewoning op de latere
Vismarkt dateren uit de tweede
helft van de dertiende eeuw. Er
werd begonnen met de bouw van
eenvoudige houten huisjes. De
oudste hiervan rustten vermoede
lijk op zware in de grond ingegra
ven palen, waarvan in de onderste
leeflagen echter geen sporen wer
den waargenomen. De latere hui
zen werden gefundeerd op inge
graven muurtjes van baksteen,
vaak twee- of driesteens dik. Een
laagje aangestampte leem diende
als vloer. Dergelijke huizen beston
den uit een star skelet van houten
balken, waarvan de vertikale ele
menten de meeste druk opvingen.
De Waterschans nr. 1 1993
Bestelletter Omschrijving
A STUDIES UIT BERGEN OP ZOOM I 37,50
C STUDIES UIT BERGEN OP ZOOM .3 37,50
D KLEINE HOF AAN DE GOUDENBLOEMSTRAAT 17,50
G HUIZEN DE DRAECK EN DE SCHERMINCKEL 17,50
I DE BERGSE VASTENAVOND VOOR 1940 17,50
J OM DE VRUCHTEN VAN GODS BERG 17,50
L DAGBOEK VAN EEN BERGSE IN OORLOGSTIJD 12,50
M STUDIES UIT BERGEN OP ZOOM .0 37,50
De vijf oorlogsdagen in Mei 1940
N HET MARKIEZENHOF TE BERGEN OP ZOOM17,50
P STUDIES UIT BERGEN OP ZOOM-637,50
R STUDIES UIT BERGEN OP ZOOM 732,50
Van Gasthuismeesters, Momboirs en Regenten
S STUDIES UIT BERGEN OP ZOOM-820.-
"Ter ere van de Maagd" geschiedenis van Maagdkerk tot stadsschouwburg
f'
componist tussen klassiek en atonaal
De Waterschans nr. 1 1 993
T/i
