Bergen
Engelse
op Zoom tijdens de
invasie van 1809. II.
26
27
ML!, 1
4/
J Uu Glorious expedition* c
De Waterschans nr. 1 1 993
door: DRS. G.A. HUYBREGTS
Wat voorafging
Op 29 juli 1809 viel een Engels le
ger Zeeland binnen en zou daar tot
kerstmis van dat jaar blijven, in
hoofdzaak op Walcheren. Doel
van de invasie was: Napoleon een
slag toebrengen door de Franse
schepen en scheepswerven in Ant
werpen te vernietigen. Dat misluk
te. Bergen op Zoom vormde een
belangrijk steunpunt bij de verdedi
ging van Antwerpen en bij het te
genoffensief tegen de Britse troe
pen. In een inleidend gedeelte in
het vorige nummer van de Water
schans heb ik een algemeen over
zicht geschetst van het verloop van
de inval. Het is de achtergrond van
het hier volgende, waarin de ge
beurtenissen binnen de vestingstad
Bergen op Zoom centraal staan.
Op 5 augustus 1809 al kon Lode-
wijk zijn broer berichten, dat hij tus
sen Bergen op Zoom en Antwer
pen 6.000 manschappen had bij
eengebracht. Met de versterkingen
uit Frankrijk waren er dat weldra
20.000. Lodewijk zette meteen
ook vaart achter het werven van
meer vrijwilligers voor het leger en
de uitbreiding van de gewapende
burgermacht, de vroegere schutte
rij.
Het mocht allemaal niet baten. De
keizer gaf Lodewijk de schuld van
de hele invasie. Lodewijk had al
lang een leger moeten hebben van
40.000 man en hij had op 29 juli in
Zeeland moeten zijn. Zo iemand
kon toch geen opperbevelhebber
zijn. Ontgoocheld verliet de koning
zijn hoofdkwartier in Brabant en
bemoeide zich verder niet meer
met het strijdtoneel.4
Bergen op Zoom in de voorste
linie
Burgemeester Vermeulen was eer
der op de hoogte van de Engelse
landing dan Zijne Majesteit in
Aken. Reeds op 29 juli, de dag van
de landing, stuurde hij een ijlbode
naar de landdrost Mr. Paulus de la
Court in Den Bosch met het be
richt, dat er Engelse schepen wa
ren gesignaleerd voor de kust van
4*-
Afb. 7. De Engelsen hadden het vooral gemunt op Antwerpenwaar Na
poleon nieuwe dokken en schepen liet bouwen.
Walcheren. Waarschijnlijk heeft hij
zelf het nieuws gehoord van de
plaatselijke commandant A. van
der Hucht, die het op zijn beurt
had vernomen van de seinwach-
ter. Op de toren van de grote kerk
was namelijk een seinpost met een
zogenaamde Chappe-telegraaf.
Dat was een optische telegraaf, uit
gevonden door de Fransman Clau
de Chappe, waarmee de letters
van het alfabet konden worden ge
seind. Langs de kust stonden de
nodige posten en dat was tussen
1810 en 1814 ook het geval tussen
Amsterdam en Parijs.10
In Bergen op Zoom kwamen Ver
meulen en Van der Hucht aan
stonds in actie. Er was weinig gar
nizoen in de stad en daarom mobi
liseerde de burgemeester de gewa
pende burgermacht voor het bezet
ten van de wachtposten en het be
waken van de stadspoorten.11
De volgende dag, een zondag, riep
de burgemeester zijn vier wethou
ders bijeen voor nader overleg. Hij
had die ochtend een missive ont
vangen van de kwartierdrost van
Tholen T. Ermerens, met de bood
schap dat er volgens rapport van
de seinwachter van Zieirkzee 104
oorlogsschepen voor Domburg la
gen. En de beurtschipper van Tho
len op Middelburg had op zijn te
rugreis bij Veere een groot aantal
Engelse schepen gezien. Ook een
visser uit Bergen op Zoom was die
morgen teruggekeerd. Hij had zo
het een en ander beleefd. Hij was
zelfs bij de Engelsen aan boord ge
weest, noodgedwongen nadat ze
een gat in zijn zeil hadden gescho
ten. Ze hadden hem gevraagd of
hij de Schelde kende en hoe de si
tuatie in Bergen op Zoom was. De
schipper had zich van den domme
gehouden en daarom hadden de
Engelsen zijn maat aan boord ge
haald om als loods te fungeren. De
visser wist ook te vertellen dat
Schouwen en Zierikzee waren be
zet en dat er in de haven van Zie
rikzee wel 120 schepen lagen. Dat
had hij van vluchtelingen ge
hoord.12
Het stadsbestuur vond het beter
om de visser op te sluiten. Hij wist
blijkbaar te veel en kon onrust in de
stad brengen. Vermeulen briefde
alles door naar De la Court en ein
digde zijn rapport met een bede
om geld, want hij kon noch de
boodschappers, noch de leden van
de burgermacht, noch de 'hand
langers van de canonniers' betalen.
Die bede zou hem 3.000 gulden
opleveren, 'provisioneel' verstrekt
door de magazijnmeester der artil
lerie en genie in opdracht van de
minister van oorlog Krayenhoff tot
het betalen van estafetten,
scheeps- en wagenvrachten.13
Op 8 augustus maakte Krayenhoff
nog 5.000 gulden over ten behoe
ve van de in staat van beleg ver
klaarde vestingstad.
Op 30 juli vroeg de vestingcom-
De Waterschans nr. 1 1993
C(mfau/T\cZjuêTi
nt\ [xykl m.y Jba.tt(u Ca.^t.nj i
J]c<L Lit 12 üCóiik. - ftufpny
jfurlL t* Vttuf-tm u»dk "ifat
rut Mic/dhóury injltuè JranuUi\J^r
Tc^rxirw of
'^5$ loKuJ ldAalnyuft
U TTlttA, t rji 1nu ^uurJuorit
3 J atri jure J did »ny du<
Jiu/i if tj rmj uan_ ~J (Tan.
it vcci tred mffr-t p ntuviut
ifit olhtr Gotn r/Ui>W«r
J txtn tart
Jtu/i if tj rotj
it UCti tred
y/tcüreind !/)ukt rfjVuddtdtnq orlhcfab. ij vCmntn1'^'Cur-li flatting (Aar rcj/urctsont/uer ntiurn//pm
Afb. 2. Engelse spotprent van 1809 op de mislukte tocht naar Zeeland. Lord Chatham staat voor de troon van
de Engelse koning George III. Hij is zo juist teruggekeerd van de 'Roemrijke Expeditie' en verwacht nu de eretitel
'Groothertog van Middelburg'. De koning vaart evenwel tegen hem uit: 'De duivel hale zulke luie kerels. Is dat
veldslagen leverenin bed blijven tot twaalf uur en je met dikke raadsleden volstoppen met schildpaddensoep en
wildbraad. Moet ik zo iemand tot hertog verheffen? Geef je degen maar hier.'
Op de achtergrond staat onze latere koning Willem I van Oranje-Nassau. Hij zegt: 'Met die landpummels van jou
wil ik niets te maken hebben. Met schildpaddensoep en groenvoer zul je de Fransen niet verslaan.'
mandant of het stadsbestuur per
manent op het stadhuis aanwezig
wilde zijn 'om allen de door mij te
doenen requisitiën of anderen or
ders die tot welzijn van 's konings
dienst mogten gevorderd worden
dadelijk ter executie te doen bren
gen'. Van der Hucht rekende er
ook op, dat de burgers zich rustig
hielden. Samenscholingen waren
verboden.
Dat verbod grepen de buren van
schoenmaker H. Hanssen in de
Lievevrouwestraat aan, om zich
van enige overlast te bevrijden.
Het echtpaar Hanssen leefde in
onmin en demonstreerde dat bij
voorkeur 's avonds door luide
scheldpartijenGeïnteresseerde
luisteraars volgden de voorstelling
op straat. Een samenscholing? Op
verzoek van de buren gaf de burge
meester aan de schout civiel op
dracht, om een einde te maken
aan de onrust.14
De houding van de Bergse in
woners
Bij alle autoriteiten bespeurt men in
die dagen toch enige angst voor
wat betreft de houding van de be
volking. Zou die niet de zijde kie
zen van de Engelsen? Landdrost
en rijksregering vroegen dan ook
om elke uiting in die richting goed
te controleren en tijdig door te ge
ven.
Bergen op Zoom, speerpunt en
centrum voor het afslaan van de
invallers, kreeg uiteraard extra
aandacht van politie en leger. Er
was echter weinig reden toe. Er de
den zich problemen voor, maar die
hadden een andere achtergrond.
Er waren schippers die weigerden
om als loods te dienen, maar men
krijgt de indruk dat ze het niet goed
durfden met zoveel vijandelijke
schepen in de buurt of dat ze wei
nig voelden voor slecht betaalde
opdrachten.
Zo gaf Tarayre, bevelhebber van
alle Hollandse troepen in en om
Bergen op Zoom, op 1 augustus
bevel om drie schippers op te slui
ten in het provoosthuis, omdat ze
zich 'aan het hoofd van een cabaal'
hadden gesteld om niet naar Bath
te varen zoals de burgemeester had
geëist.15
Het stadsbestuur van Tholen liet
weten dat de loodsen die Vermeu
len naar Tholen had gestuurd om
kanonneerboten te gidsen, zich
hadden 'durven verstouten weder
van hier te absenteren', reden
waarom het bestuur om nieuwe
loodsen vroeg.
Ook bij de gewapende burger
macht deed zich een incident voor.
Aan de leden was voor elke dag
actieve dienst een vergoeding van
vijftien stuivers beloofd, maar ze
kregen er maar twaalf. Dat accep
teerden sommigen niet. De weige
ring werd hoog opgenomen door
VI