Bergen Engelse op Zoom tijdens de invasie van 1809. II. 26 27 ML!, 1 4/ J Uu Glorious expedition* c De Waterschans nr. 1 1 993 door: DRS. G.A. HUYBREGTS Wat voorafging Op 29 juli 1809 viel een Engels le ger Zeeland binnen en zou daar tot kerstmis van dat jaar blijven, in hoofdzaak op Walcheren. Doel van de invasie was: Napoleon een slag toebrengen door de Franse schepen en scheepswerven in Ant werpen te vernietigen. Dat misluk te. Bergen op Zoom vormde een belangrijk steunpunt bij de verdedi ging van Antwerpen en bij het te genoffensief tegen de Britse troe pen. In een inleidend gedeelte in het vorige nummer van de Water schans heb ik een algemeen over zicht geschetst van het verloop van de inval. Het is de achtergrond van het hier volgende, waarin de ge beurtenissen binnen de vestingstad Bergen op Zoom centraal staan. Op 5 augustus 1809 al kon Lode- wijk zijn broer berichten, dat hij tus sen Bergen op Zoom en Antwer pen 6.000 manschappen had bij eengebracht. Met de versterkingen uit Frankrijk waren er dat weldra 20.000. Lodewijk zette meteen ook vaart achter het werven van meer vrijwilligers voor het leger en de uitbreiding van de gewapende burgermacht, de vroegere schutte rij. Het mocht allemaal niet baten. De keizer gaf Lodewijk de schuld van de hele invasie. Lodewijk had al lang een leger moeten hebben van 40.000 man en hij had op 29 juli in Zeeland moeten zijn. Zo iemand kon toch geen opperbevelhebber zijn. Ontgoocheld verliet de koning zijn hoofdkwartier in Brabant en bemoeide zich verder niet meer met het strijdtoneel.4 Bergen op Zoom in de voorste linie Burgemeester Vermeulen was eer der op de hoogte van de Engelse landing dan Zijne Majesteit in Aken. Reeds op 29 juli, de dag van de landing, stuurde hij een ijlbode naar de landdrost Mr. Paulus de la Court in Den Bosch met het be richt, dat er Engelse schepen wa ren gesignaleerd voor de kust van 4*- Afb. 7. De Engelsen hadden het vooral gemunt op Antwerpenwaar Na poleon nieuwe dokken en schepen liet bouwen. Walcheren. Waarschijnlijk heeft hij zelf het nieuws gehoord van de plaatselijke commandant A. van der Hucht, die het op zijn beurt had vernomen van de seinwach- ter. Op de toren van de grote kerk was namelijk een seinpost met een zogenaamde Chappe-telegraaf. Dat was een optische telegraaf, uit gevonden door de Fransman Clau de Chappe, waarmee de letters van het alfabet konden worden ge seind. Langs de kust stonden de nodige posten en dat was tussen 1810 en 1814 ook het geval tussen Amsterdam en Parijs.10 In Bergen op Zoom kwamen Ver meulen en Van der Hucht aan stonds in actie. Er was weinig gar nizoen in de stad en daarom mobi liseerde de burgemeester de gewa pende burgermacht voor het bezet ten van de wachtposten en het be waken van de stadspoorten.11 De volgende dag, een zondag, riep de burgemeester zijn vier wethou ders bijeen voor nader overleg. Hij had die ochtend een missive ont vangen van de kwartierdrost van Tholen T. Ermerens, met de bood schap dat er volgens rapport van de seinwachter van Zieirkzee 104 oorlogsschepen voor Domburg la gen. En de beurtschipper van Tho len op Middelburg had op zijn te rugreis bij Veere een groot aantal Engelse schepen gezien. Ook een visser uit Bergen op Zoom was die morgen teruggekeerd. Hij had zo het een en ander beleefd. Hij was zelfs bij de Engelsen aan boord ge weest, noodgedwongen nadat ze een gat in zijn zeil hadden gescho ten. Ze hadden hem gevraagd of hij de Schelde kende en hoe de si tuatie in Bergen op Zoom was. De schipper had zich van den domme gehouden en daarom hadden de Engelsen zijn maat aan boord ge haald om als loods te fungeren. De visser wist ook te vertellen dat Schouwen en Zierikzee waren be zet en dat er in de haven van Zie rikzee wel 120 schepen lagen. Dat had hij van vluchtelingen ge hoord.12 Het stadsbestuur vond het beter om de visser op te sluiten. Hij wist blijkbaar te veel en kon onrust in de stad brengen. Vermeulen briefde alles door naar De la Court en ein digde zijn rapport met een bede om geld, want hij kon noch de boodschappers, noch de leden van de burgermacht, noch de 'hand langers van de canonniers' betalen. Die bede zou hem 3.000 gulden opleveren, 'provisioneel' verstrekt door de magazijnmeester der artil lerie en genie in opdracht van de minister van oorlog Krayenhoff tot het betalen van estafetten, scheeps- en wagenvrachten.13 Op 8 augustus maakte Krayenhoff nog 5.000 gulden over ten behoe ve van de in staat van beleg ver klaarde vestingstad. Op 30 juli vroeg de vestingcom- De Waterschans nr. 1 1993 C(mfau/T\cZjuêTi nt\ [xykl m.y Jba.tt(u Ca.^t.nj i J]c<L Lit 12 üCóiik. - ftufpny jfurlL t* Vttuf-tm u»dk "ifat rut Mic/dhóury injltuè JranuUi\J^r Tc^rxirw of '^5$ loKuJ ldAalnyuft U TTlttA, t rji 1nu ^uurJuorit 3 J atri jure J did »ny du< Jiu/i if tj rmj uan_ ~J (Tan. it vcci tred mffr-t p ntuviut ifit olhtr Gotn r/Ui>W«r J txtn tart Jtu/i if tj rotj it UCti tred y/tcüreind !/)ukt rfjVuddtdtnq orlhcfab. ij vCmntn1'^'Cur-li flatting (Aar rcj/urctsont/uer ntiurn//pm Afb. 2. Engelse spotprent van 1809 op de mislukte tocht naar Zeeland. Lord Chatham staat voor de troon van de Engelse koning George III. Hij is zo juist teruggekeerd van de 'Roemrijke Expeditie' en verwacht nu de eretitel 'Groothertog van Middelburg'. De koning vaart evenwel tegen hem uit: 'De duivel hale zulke luie kerels. Is dat veldslagen leverenin bed blijven tot twaalf uur en je met dikke raadsleden volstoppen met schildpaddensoep en wildbraad. Moet ik zo iemand tot hertog verheffen? Geef je degen maar hier.' Op de achtergrond staat onze latere koning Willem I van Oranje-Nassau. Hij zegt: 'Met die landpummels van jou wil ik niets te maken hebben. Met schildpaddensoep en groenvoer zul je de Fransen niet verslaan.' mandant of het stadsbestuur per manent op het stadhuis aanwezig wilde zijn 'om allen de door mij te doenen requisitiën of anderen or ders die tot welzijn van 's konings dienst mogten gevorderd worden dadelijk ter executie te doen bren gen'. Van der Hucht rekende er ook op, dat de burgers zich rustig hielden. Samenscholingen waren verboden. Dat verbod grepen de buren van schoenmaker H. Hanssen in de Lievevrouwestraat aan, om zich van enige overlast te bevrijden. Het echtpaar Hanssen leefde in onmin en demonstreerde dat bij voorkeur 's avonds door luide scheldpartijenGeïnteresseerde luisteraars volgden de voorstelling op straat. Een samenscholing? Op verzoek van de buren gaf de burge meester aan de schout civiel op dracht, om een einde te maken aan de onrust.14 De houding van de Bergse in woners Bij alle autoriteiten bespeurt men in die dagen toch enige angst voor wat betreft de houding van de be volking. Zou die niet de zijde kie zen van de Engelsen? Landdrost en rijksregering vroegen dan ook om elke uiting in die richting goed te controleren en tijdig door te ge ven. Bergen op Zoom, speerpunt en centrum voor het afslaan van de invallers, kreeg uiteraard extra aandacht van politie en leger. Er was echter weinig reden toe. Er de den zich problemen voor, maar die hadden een andere achtergrond. Er waren schippers die weigerden om als loods te dienen, maar men krijgt de indruk dat ze het niet goed durfden met zoveel vijandelijke schepen in de buurt of dat ze wei nig voelden voor slecht betaalde opdrachten. Zo gaf Tarayre, bevelhebber van alle Hollandse troepen in en om Bergen op Zoom, op 1 augustus bevel om drie schippers op te slui ten in het provoosthuis, omdat ze zich 'aan het hoofd van een cabaal' hadden gesteld om niet naar Bath te varen zoals de burgemeester had geëist.15 Het stadsbestuur van Tholen liet weten dat de loodsen die Vermeu len naar Tholen had gestuurd om kanonneerboten te gidsen, zich hadden 'durven verstouten weder van hier te absenteren', reden waarom het bestuur om nieuwe loodsen vroeg. Ook bij de gewapende burger macht deed zich een incident voor. Aan de leden was voor elke dag actieve dienst een vergoeding van vijftien stuivers beloofd, maar ze kregen er maar twaalf. Dat accep teerden sommigen niet. De weige ring werd hoog opgenomen door VI

Periodieken

De Waterschans | 1993 | | pagina 21